Sintaksis haqida umumiy ma'lumot

GAP BO'LAKLARINING TARTIBI
O’zbek tilida gap bo'laklarining joylashish tartibi, asosan, ikki usulda bog’lanadi. Odatda, gapda ega va unga bog'langan bo'laklar oldin, kesim va unga bog’langan bo'laklar keyin joylashadi,aksinhasi ham bo'ladi: Bu yo'llar menga tanish - Menga ' tanish bu yo'llar.
eganing ko'proq gap boshida, kesimning, asosan, gap oxirida, to’ldiruvchining kesimdan oldin, aniqlovchining egadan oldin kelishi odatdagi, me'yoriy tartibdir.
Ammo nutqda doimo ham gap bo'laklarining odatdagi tartibi qo’llanavermaydi, gapdan ko'zda tutilgan umumiy fikrga qo’shimcha ma'no, uslubiy yuk berish uchun tartib o'zgartirilishi mumkin.
Gap bo'laklari tartibining o'zgartirilishi inversiya deyiladi. Bunday holat gap urg'usi olgan gap bo'laklarida kuzatiladi:
Kecha samolyotda Farg'onadan akam keldi. Ko'rinadi, e'tiborni qaratgan bo'lak kesimdan oldinga keltiriladi.
Odatdagi tartib ilmiy asarlar uslubiga mos bo'lsa, o'zgargan tartib og'zaki nutq uchun va badiiy, ayniqsa, she'riy) nutq uslubi uchun xos.


TO'LIQ VA TO'LIQSIZ GAPLAR
Gaplar o'z bo'laklarining to'la ifodalangani yoki ifodalanmay qolganiga (tushib qolganiga) ko'ra ikkiga bo'linadi: to'liq gaplar va to'liqsiz gaplar.
Biror bo'lagining ifodalanmagani sezilmaydigan, fikr ifodalash uchun zarur bo'lgan hamma bo'laklari saqlangan gaplar to'liq gaplar deyiladi: Shoira o'zi yozgan she'rni o'qidi.
Shoira nimani o'qidi?
O'zi yozgan she'rni (Bu to'liqsiz gap).
Suhbat nutqida, matn ichida qo'llanilib, biror bo'lagi tushirib qoldirilgan va nutq sharoitidan anglashilib turadigan gaplar to'liqsiz gaplar deyiladi. To'liqsiz gap uchun zaruriy umumiy qoida, qonuniyatlar xos emas. Qaysi bo'lakning qoldirilishi kerakligi va qaysi bo'lakni tushirish mumkinligini faqat nutq sharoiti belgilaydi.
To'liqsiz gaplarda quyidagi gap bo'laklari tushirilishi mumkin.
Kesim va unga oid so'zlar: - Seni qurol ushlashga qaysii nomard majbur qildi? - Vijdonim, xalqimning amri.
Ega: - Siz she'r ham yozyapsizmi, Oydin? - Yozaman.
Ega va kesim: - Ishni men kimdan qabul qilib olaman? - Buro a'zosidan.
Ikkinchi darajali bo'laklar: - Kim muzeyga bormoqchi?