Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti


f  paytidagi  o'zgarish  tezligi  Л/



Download 13,37 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/365
Sana30.12.2021
Hajmi13,37 Mb.
#98245
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   365
Bog'liq
[O`lmasova M 1-qism]

paytidagi  o'zgarish  tezligi 



Л/ 

ni  cheksiz kichraytirganda



Af   ning  intiladigan  lim itiga,  ya’ni 

1'т л^7


  ga  tengdir.

At

 

Д/—»0  А /



Funksiya Д/o rttirm asin in g  argum ent 

A t 

orttirmasiga nisbatining 



A t 

nolga  intilgandagi  lim iti/  funksiyaning / bo ‘yicha Aos/Vow deyiladi

va 

  simvol  bilan  belgilanadi.  D em ak,  /   funksiyaning  vaqt 

davom ida o'zgarish  tezligi



-f-= lim  —  

(5)


dt

 

д / -» о  



At

7-  §.  Skalyar  va  vektor  kattalik lar.  V ektorlar  ustida 

bajariladigan  b a ’zi  am allar

Barcha fizik  kattaliklar,  asosan,  ikki  guruhga bo‘linadi:  skalyar 



kattaliklar  (skalyarlar)  va  vektor  kattaliklar  (vektorlar).  0 ‘lchov 

birliklarining  tegishli  sistem asida fa q a t  son  qiymatlari  bilan  to ‘liq 



aniqlanadigan fizik  kattaliklar skalyar kattaliklar deyiladi.  M asalan, 

vaqt,  hajm ,  massa  va  energiya  skalyar  kattaliklardir.  Skalyarlarga 

doir am allar algebra qoidalariga m uvofiq bajariladi.

Son  qiymatlari  va  yo ‘nalishlari  bilan  to ‘liq  aniqlanadigan fiz ik  

kattaliklar  vektor  kattaliklar  deyiladi.  M asalan,  tezlik,  tezlanish, 

kuch  kabilar vektor  kattaliklardir.  C hizm alarda  vektorlar strelkali 

to 'g 'ri  chiziq  kesmalari  holida  tasvirlanadi.  Kesmaning  uzunligi 

qabul  qilingan  m asshtabda  vektorning  m odulini  (son  qiym atini) 

bersa,  strelkaning  uchi  esa  vektorning  yo'nalishini  ko‘rsatadi.

Son  qiymatlari  va  yo ‘nalishlari  bir x il  bo ‘Igan  vektorlar  о ‘zaro 

teng  b o ‘ladi.  B undan  v ek to rn i  o ‘z - o ‘ziga  parallel  k o 'c h irish  

m um kin,  degan  xulosa  kelib  chiqadi.  Son  qiym atlari  teng,  biroq 

q a ra m a -q a rs h i  y o 'n a lg a n   v ek to rla r  q a ra m a -qa rshi  vektorlar 

deyiladi.

25



а)



b)

d)

3-rasm.

V ektorlarga  d o ir  am allar  vek to r  hisobi  qoidalariga  asosan 

bajariladi.  U lardan  b a ’zilari  bilan tanishib chiqam iz:

a) 


vektorlarni  qo‘shish.  V ektorlar  parallelogramm  qoidasiga 

muvofiq  q o ‘shiladi.  M asalan,  o v a   b  vektorlarni  qo'shish  uchun 

(3-  a  rasm )  parallel  k o ‘chirish  y o ‘li  bilan  ularning   boshlarini 

ustm a-ust  tushirish  va  vektorlardan  parallelogram m   yasash  kerak 

(3-  b rasm ).  Parallelogram m ning  katta diagonali boMgan  с  vektor 

izlanayotgan  yigMndi  (natijaviy)  vektor  boMadi:

V ektorlarni  uchburchak  qoidasi  deb  ataladigan  usulda  ham  

q o ‘shish  m um kin  (3-    rasm ).  Buning  uch u n   ikkinchi  ( b ) \ e k- 

to m in g   boshini  birinchi  (a)  vektorning  oxiri  bilan  u stm a-ust 

tushadigan  qilib  o'ziga  parallel  ko'chiram iz.  U  holda birinchi  (a) 

vektorning  boshidan  ikkinchi  (b)  vektorning  oxiriga  oMkazilgan 

uchinchi  (с )  vektor  natijaviy  vektor  boMadi.

Vektor kattaliklam i  q o ‘shish algebraik q o ‘shishdan farqli boMib, 

uni  geometrik  qo'shish  deyiladi.  Q o ‘shish  natijasi  esa  geometrik 



y ig ‘indi  deyiladi.

V ektorlarni  q o 'shish ning   yuqorida  ko‘rilgan  ikkala  usuli  ham  

bir xil  natija  beradi.  Biroq  ikkitadan  k o'p ro q   vektorlarni  qo'shish 

uchu n  u ch b u rch ak  usuli  osonroq va qulayroqdir.  M asalan,  to ‘rtta



a , b , c   va    vektorni  q o ‘shishni  k o ‘raylik  (4-a  rasm ).  Bu  holda 

ikkinchi vektorning boshi  birinchi vektorning oxiri bilan,  uchinchi 

vektorning  boshi  ikkinchi  vektorning oxiri bilan va  hokazo ustm a-

a  + b  = c.


Download 13,37 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   365




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish