Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

---

Shuningdek,  0 ‘zbekistonda  fizika  va  texnikaning  taraqqiyoti 

b o ‘yicha  olib  borilayotgan  ilmiy va  am aliy  ishlar,  bu n d a  bir qator 

o'zb ek akadem ik olim larining q o ‘shgan va q o ‘shayotgan salm oqli 

hissalari  ham   qisqacha yoritildi.

Q o‘llanm ada fizika kursining mexanika b o ‘limining kinematika, 

dinam ika,  statika ham da suyuqlik va gazlar mexanikasi,  molekulyar 

fizik a   b o ‘lim in in g   m o le k u ly a r-  k in e tik   n a z a riy a   a s o s la ri, 

term o din am ik a  asoslari,  suyuqlik  va  gazlarning  o 'zaro   aylanishi, 

suyuqliklarda  sirt  taranglik  va  qattiq jism lar  fizikasi  dasturga  mos 

ravishda iloji boricha to ‘la yoritilishiga harakat qilindi.

A kadem ik litseylarning fizikadan o ‘quv dasturi o ‘rta m aktab va 

oliy ta ’limdagi  dasturlardan farq qilib,  u lar orasidagi oraliq holatni 

egallaydi.  Shuning uch u n q o ‘llanm ada  nazariy qism ning bayonida 

o ‘rta m aktabda beriladigan  fizik tushunchalardan keng foydalanilgan 

bo‘lsa, b a ’zan oliy ta ’lim dasturiga kiradigan mavzular o ‘quvchilarga 

tushunarli  tarzda  soddaroq bayon  etildi.

U shbu q o ‘llanm ani yaratishda m uallif fizikaning faqat nazariy 

qism ini bayon etish bilan chegaralanib qolm adi.  Balki m aterialning 

nazariy  qism i  tugallanishidan  so ‘ng  shu  qismga  kirgan  h ar  bir 

mavzuga  oid  tip ik  m asalalar  tanlanib,  ularning  izohli  yechim i 

berildi.  B undan  tash q ari,  yechim i  k o ‘rsatilgan  h ar  b ir  tip ik  

m asalaga  m os  bir yoki  b ir  necha  m asala  m ustaqil  yechish  uchun 

berildi.  Ilovada barcha masalalarning  javoblari  keltirildi.

Shu  b ilan   birga,  o 'q u v c h ila rn in g   o ‘z 

nazariy  bilim larin i 

n azorat  qilishlariga  im koniyat beruvchi  savollar ham   berildi.

U shbu o ‘quv q o ‘llan m a bilan  tanishib chiqib,  o ‘z m aslahatlari 

bilan  u n in g  sifatini  yaxshilashga  hissa  q o ‘shgan  f.m .f.n .,  prof. 

J.A. T oshxonovaga,  f.m .f.n .,  k atta  ilm iy  xodim   S. G aip o v g a, 

ped.  f.n.,  dots.  J.  K am olovga va ped.  f.n .,  dots.  T.  Lutfullayevaga 

m u allif o ‘z  m in natd orch ilig in i  bildiradi.

S huningdek,  m azkur  q o ‘llanm aning  ilmiy va  m etodik  sifatini 

yaxhshilashda o ‘slarining  munosib xissalarini q o ‘shgan p.f.d.,  prof. 

B .M .M irzaahm edovga,  f-m .  f.n.,  dotsent A.S.  N o ‘g‘m o n h o ‘jayev- 

ga,  f-m .f.n.  L.F.  P o ‘latovaga,  p.f.n.,  d o tsen t  R .G .Isyanovga  va 

f-m .f.n .,  katta  ilmiy  xodim   M .N .  Boltayevga  m u allif  o ‘zining 

sam im iy  m innatdorchiligini  izhor  etadi.

---

1-  §.  Fizika  va  tabiiy  fanlar  orasidagi  bog‘lanish

T abiatda real  mavjud b o ‘lgan  va bizning sezgi  a ’zolarim iz yoki 

maxsus  asboblar  vositasida  sezish  m um kin  b o ‘lgan  b archa  borliq 

fa n d a   m ateriya  deb  a ta la d i.  M a te riy a g a   e le m e n ta r  z a rra la r 

(elektronlar,  protonlar,  neytronlar va boshqalar),  shunday zarralar 

yig‘indisi  (atom lar,  m olekulalar,  ionlar),  fizik  jism lar  (k o ‘plab 

a to m la r  va  m o le k u la la rn in g   m a jm u y i)  va  fizik  m a y d o n la r 

(gravitatsion,  elektrom agnit  m aydonlar  va  hokazolar)  kiradi.  Bu 

m aydonlar vositasida  turli  m oddiy  zarralar  o ‘zaro  ta ’sirlashadi.

O lim lar  tab iatn i  k o ‘p  asrlar  d av o m id a  o 'rg an ib ,  m ateriya 

harakatsiz  yashay  olm aydi,  harakatsiz  m ateriya  ham   bo'lm aydi, 

harakatni materiyadan ajratib va yo‘q qilib b o ‘lmaydi,  ya’ni harakat