Rivojlangan darslik lotin tayyor doc

Oila mulki
ham individual xususiy mulkdan ajrab chiqib, alohidalashadi. 
Korporativ mulk
shakli hissadorlikka asoslanadi, ya’ni bunda birgalikda ish 
ko`rish uchun guruhlarga qo`shilish yuz beradi. Korporativ mulk faqat xususiy 
mulkdan tarkib topadi. Bunda, albatta mulkdor boylikni yakka o`zlashtirish huquqiga 
ega bo`ladiyu, lekin bu ma’lum guruhlarga birlashuv sharoitida yuz beradi. 
Korporativ xususiy mulkning tub mazmuni individual mablag`larni birlashtirish 
tufayli paydo bo`luvchi jamiyatlarning korporativ mulkidan iboratdir. Korporativ 
xususiy mulk xo`jalik yuritish zaruriyatidan kelib chiqib, katta mablag`lar ishlatish va 
kapitallarni birlashtirish orqali yuzaga keladi. Shu bilan birga mayda xususiy mulk 
mas’uliyati o`rniga korporativ mas’uliyat paydo bo`ladi. 
Korporativ xususiy mulk monopolistik mulkni ham yuzaga keltiradi. Bular 
korporativ mazmundagi yirik xususiy mulk birlashmalaridan iborat va ular juda katta 
hajmdagi boylik, bu boylik esa ozchilik ihtiyorida bo`ladi. 
Tub xususiy mulkdan keyin miqdor jihatdan ko`p shaklli turi hisoblangan 
birlashma mulki
turadi. Bu bir necha mustaqil mulk shakllaridan, ya’ni aktsionerlik, 
jamoa, korporativ, qo`shma tashkilotlar mulki kabilardan iborat bo`ladi. Shu bilan 
birga korporativ xususiy mulkdan farqli o`laroq bunda davlat va chet mamlakatlar 
mulklari ham ishtirok etadi. Bundagi ko`p tarqalgan bu mulk shakli avvalo 
jamoa 
mulki
dir. Bu mayda xususiy mulkchilarning birlashmasi sifatida yuzaga kelib, bir 
qancha ustunliklarga ega. Bundagi muhim tomon asosan sarmoyalarni kuchaytirish 
imkoniga ega bo`lish, mulkchilarning monopollik harakatiga bardosh bera olish 
imkonini yaratishdir. Bu xil jamoa mulki turli tarmoqlarda harakatda bo`ladi, ya’ni bu 
mulkchilik ishlab chiqarish, muomala sohalari, infrastrukturalarda faol qatnashishi 
mumkin. 

---

53
Bizning sharoitimizda asosan qishloq xo`jaligida bu mulk shakli keng quloch 
yoygan. Bular asosan jamoa, guruh mulki asosida harakatdagi xo`jaliklardir. Bundan 
tashqari savdoda, qishloq mahsulotlarini xarid qilish va qayta ishlashda ham bu xil 
mulk keng tarqalgan bo`lib, ular matlubot jamiyatlari, xarid-savdo birlashmalaridir.
Jamoa mulki, ayniqsa bevosita iste’mol buyumlari ishlab chiqarish va 
iste’mol qilish tarmoqlarida katta o`rin egallaydi. Oziq-ovqat, kiyim-kechak, 
ta’minlash, qurilish kabilarda uning ta’siri juda ktata. Ovro`pa mamlakatlarida, 
ayniqsa Yaponiyada bevosita iste’mol va umuman, inson hayoti sharoitida bu mulk 
shaklining o`rni katta. U yerda minglab jamoa korxonlari faoliyat ko`rsatmoqda. 
Jamoa mulki mayda mulkchilar faoliyatida ahamiyatlidir. Chunki alohida 
holda mayda mulk Samara keltirishi u yoqda tursin, hatto raqobatga bardosh bera 
olmasligi va arzigulik ish ko`ra olmasligi mumkin, mayda mulkdorlar esa o`zaro 
birlashib, kattaroq xajmda tijorat ishlarini amalga oshirish imkonini tug`diradi. 
Shuning uchun ham haqiqiy demokratik asosda yuzaga kelgan jamoa mulki va bu 
asosdagi xo`jalik juda ahamiyatlidir. Har bir bunday birlashma ma’lum darajada erkin 
harakatni chegaralashi sababli birlashuv faqat ixtiyoriylikni talab etadi. Shuni e’tirof 
etish zarurki, jamoa mulkiga davlatchilikni singdirish faqat zarar keltiradi: jamoa 
mulkidan kutilgan samara bo`lmaydi
Jamoa mulkining qo`llanishidagi yana bir xususiyat shundan iboratki, 
boylikning o`zlashtirilishi uchun ish faoliyatida birgalikda qatnashish talab etiladi, 
chunki jamoa mulki mehnatsiz o`zlashtirishni inkor etadi va korporativ mulkdan 
farqlanib, ham mulkka, ham mehnatga hissa qo`shishi zarur hisoblanadi. Bu asosda 
tashkil etilgan xo`jalikdagi asosiy kuchi shu mulk egalarining o`zidir. Shu bilan birga 
zaruriyat talabi bilan yollanma mehnat jalb etilishi xollari ham mavjud bo`ladi. 
Mayda mulk bozorda ta’sirli kuchga ega bo`la olmasa, uning birlashuvi natijasida 
yuzaga keladigan jamoa mulki katta o`rin egallaydi va bozor iqtisodiyotining muhim 
ishtirokchisiga aylanadi, uning rivojida faol qatnashish imkonini tug`diradi.