Rivojlangan darslik lotin tayyor doc

 
2.3. Bozor infratuzilmasi 
Bozor iqtisodiyotining muhim shartlaridan biri uning infratuzilmalarining 
shakllanishidir. Busiz va uning rivojisiz bozorni tasavvur etib bo`lmaydi hamda 
iqtisodiyot samarali harakatda bo`la olmaydi. Bunda biz vositachilik tarmoqlari, 
transportning barcha turlari, aloqa, axborot kabilarni ko`zda tutmog`imiz darkor. 
Chunki bularsiz tovarlar harakati, tijorat kabilarni amalga oshirib bo`lmaydi, albatta. 
Buning uchun birinchi navbatda bozorning tijoriy tomonlarini ifodalovchi 
savdo-
vositachilik
bo`limlari va birjalar bilan tanishmoq zarur. 
 
2.3.1.- jadval 
Bozor infrasttuzilmasi
№
 
Infratuzilmasi turlari 
Infratuzilma tarmoqlari 
1. 
Ishlab chiqarishga 
xizmat qiluvchi 
infrastruktura
* transport; 
* aloqa; 
* ombor xo`jaligi; 
* yo`l xo`jaligi; 
* suv va energetika ta’minoti va boshq. 
2.
Tovarlar va xizmatlar 
muomalasiga ya’ni 
savdo-sotiq ishlariga 
xizmat qiluvchi 
infrastruktura 
* birjalar; 
* savdo uylari; 
* auktsionlar; 
* tijoratchilik idolari; 
* reklama firmalari va agentliklari; 
* davlatning savdo-sotiq va ulrni nazorat qiluvchi 
muassasalari. 
3.
Moliya-kredit 
munosabatlariga xizmat 
qiluvchi infrastruktura 
* tijorat banklari; 
* o`z-o`zini kreditlash idoralari; 
* sug`urta kompaniyalari; 
* moliya kompaniyalari; 
* soliq undirish mahkamalari; 
* har xil pul jamg`armalari. 
4. 
Aholiga xizmat 
* uy-joy, kommunal va transport xizmati; 

---

43
qiluvchi 
Є
ki sotsial 
infrastruktura 
* maorif; 
* madaniyat; 
* sog`liqni saqlash; 
* aholini ishga joylashtirish firmalari va idoralari. 
5.
Axborot xizmati 
* iqtisodiy faoliyat uchun zarur bo`lgan har xil 
axborotlar, ma’lumotlar va xabarlarni: 
- to`plash; 
- umumlashtirish; 
- sotish bilan shug`ullanuvchi turli kompaniyalar, 
firmalar, maslahat idoralari va davlat muassasalari. 
Bozor avvalo tovarlar oldi-sotdisi, shuningdek, savdo vositachilik faoliyati 
jarayonidan iborat. Bunda mustaqil ish ko`ruvchi savdo vositachisi ishlab 
chiqarishning topshirig`i bilan shartnomalar yoki aloxida topshiriqlar bo`yicha oldi-
sotdi ishini bajaradi. Bu dastlabki ko`rinishi bo`yicha oddiy bo`lsa ham, aslida 
murakkab jarayon. Xaridor topish, oldi- sotdini bajarish, to`lovlar kafilligini 
ta’minlash va ularni qarz pullar bilan qoplash, tovarlarni bexatar yetkazib berish, 
zaruriyat bo`lsa chegaradan tovar o`tkazishni eplash kabi vazifalarni ijro etiladi.
Infratuzilmadagi vositachilik faoliyati asosan qayta sotish, komission, vakillik 
va brokerlikdan iborat. Qayta sotish o`z mablag`i hisobiga o`z nomidan, vositachi 
savdogar tomonidan bajariladi. Tovarlarni qayta sotish bilan savdo uylari, eksport va 
import, chakana savdo firmalari, importyorlar kabilar shug`ullanadi.
Bozor infratuzilmasida birja katta ahamiyat kasb etadi. Birjalar tovar, fond, 
mehnat kabi shakllarga ega. Tovar birjasi doimiy harakatdagi bozor ko`rinishlari 
bo`lib, asosan qishloq xo`jalik mahsulotlari, oziq-ovqat, xomashyo savdosi amalga 
oshiriladi. Savdoda bevosita tovarlarning o`zi qatnashmay, belgilangan standart va 
nishonalar bilan oldi-sotdi qilinadi. Odatda bu real tovar ustida kelishuv va muxlatli 
(fyuchersli) kelishuvdan iborat. 
Fond birjalari qimmatbaho qog`ozlar bilan bog`liq kelishuvlarini amalga 
oshiradi. Mehnat birjalarida ish kuchi savdosi, yollanish bajariladi.
Bozor infratuzumida 
banklar
ning ahamiyati katta bo`lib, bu pul muomalasi, 
harakati bilan bog`langandir. Bank pul harakati bilan bog`liq muomalalarni 
uyushtiruvchi korxonadir. Markaziy, davlat, milliy va tijoriy banklar mavjud. Banklar 

---

44
bozorning juda muhim va ta’sirli ishtirokchilari bo`lib, pul orqali bozorni jonlantirib, 
bozor faoliyatini kuchaytiradilar va barcha bozor faoliyati turlariga ta’sir etadilar. 
Bozor iqtisodiyotida 
transport
ning o`rni katta. Bilamizki, tovarlar ichki va 
tashqi bozorlar miqyosida talabga qarab harakatda bo`ladilar. Buning uchun turli xil 
transportlar xizmat qiladi. Transport xillari har turli tovarlarni tashish va manziliga 
yetkazish vazifasini bajaradi.
Tovar harakati 
ombor
xo`jaliklariga bog`liq bo`lib, bu juda keng tarmoqqa 
ega. Omborlarning tovar turlariga qarab moslashuvi, transport rivojiga qarab 
joylashuvi ahamiyatlidir. Har bir tovar turi va xili iste’mol xususiyatiga qarab mavjud 
sifatlarini saqlash maqsadida maxsus ombor, bazalarni talab etadi. 
Bozor rivoji uchun muhim infratuzilma qismlaridan 
axborot
va aloqa 
tarmoqlaridir. Yangi texnika-texnologiya tufayli bu tarmoqlar juda avj olgan va inson 
hayoti, faoliyatiga bog`liq barcha sohalarni bilish, xabardor bo`lib turish, ulardagi 
xolatga to`g`ri baho berib ish tutish, o`zining ish samaradorligi bilan bog`liq tarmoq 
soha faoliyatlarini bilib o`z xulosasining to`g`ri ekanligiga ishonch xosil qilish har bir 
bozor ishtirokchisi uchun zarur talabdir. 
Axborot, aloqa xo`jaliklari keng tarmoqli bo`lib, tez va ko`p axborot olish 
imkonini tug`diradi va bozor ishtirokchilarining bu sohadagi talablarini qondirish 
darajasiga ko`tariladi. Kompyuterlar, elektron hisoblash mashinalari, kosmos aloqa 
usullari, zamonaviy radio, telefon aloqalari, internet kabilar shular jumlasidandir.