60
mansubligini agarda aniqlash.
Tajriba o‘tkazish uchun dastlab titri 1:10000 dan
kam bo‘lmagan pretsipitatsiyalovchi zardoblar tanlab olinadi. So‘ng reaksiyaga
kiritiladigan mushak suyak, suyak va a’zolar belgilanib, maydalanadi. Petri
idishiga tayyorlangan agarga teshkich moslama yordamida o‘yiqcha hosil qilinadi:
periferik o‘yiqchalarning soni ob’ektlar soniga bog‘liq, shuningdek reaksiyaga
kontrol sifatida ekstraktsiya o‘tkazilgan fiziologik eritma va antigen kiritish lozim.
Markaziy o‘yiqchaga 1-2 tomchi pretsipitatsiyalovchi
zardob quyiladi, periferik
o‘yiqchalarga maydalangan mushak bo‘lakchasi, suyak yoki a’zolarning
bo‘lakchalari joylashtiriladi va ustidan 1-2 tomchi fiziologik eritma tomiziladi.
Petri idishi yopiladi va namli kamera +4-6
0
C haroratga qo‘yiladi. 24-72 soat
davomida davriy ravishda nazorat qilinadi. Agar pretsipitatsiya chizig‘i
tekshiriluvchi ob’ektlar va pretsipitatsiyalovchi zardoblardan biri quyilgan o‘yiqlar
orasida hosil bo‘lsa, tur mansublik aniqlangan hisoblanadi. Reaksiyaga
qo‘llanilgan zardoblar bilan musbat natija olinmasa, reaksiyaga laboratoriyada
mavjud bo‘lgan barcha pretsipitatsiyalovchi zardoblarni kiritish lozim. Agar
pretsipitatsiya chiziqlari pretsipitatsiyalovchi zardob
va ularga mos keluvchi
antigenlarning o‘yiqlari orasida hosil bo‘lsa, reaksiya tegishli tarzda o‘tkazilgan
hisoblanadi.
Dog‘da topilgan qonning guruh mansubligini aniqlash.
Agar dog‘da odam
qoni topilsa, unda u qon qaysi insonga mansubligini aniqlash lozim. Qonning
guruhini aniqlash katta ahamiyatga ega, ya’ni gumondor shaxsning kiyimlari va
tanasidan topilgan qon jabrlanuvchiga mansub yoki yo‘qligi aniqlanadi. Bu
tekshirishning natijasiga qarab shaxsning aybdor yoki aybsiz ekanligi hal qilinadi.
Mazkur savolni yechish uchun odam qonidan paydo bo‘lgan dog‘da izoantigenlar
tekshiriladi. Ayni paytda eritrotsitlar,
zardoblar, leykotsitlar va fermentlar
izoantigenlari tafovutlanadi. Ularda birinchi va ikkinchi turkumlari sud tibbiyoti
amaliyotida ko‘proq ishlatiladi.
Demak, bir odamning qonini ikkinchi odam qonidan farqlanishi qon
tarkibidagi moddalarning immunobiologik xususiyatlariga bog‘liq. Ularni aniqlash,
eng birinchi ABO eritrotsitlar tizimi tekshirilishidan boshlanadi. ABO tizimi IV
61
guruhga bo‘linadi. Agar ashyoviy dalilda topilgan odam qoni ish bo‘yicha
tekshirilgan ikki gumonlanuvchi qoni bilan to‘g‘ri kelsa, ya’ni ular bir xil bo‘lsa
(ABO tizimi bo‘yicha), unda qonda boshqa tizimga mansub guruhlar, masalan MN
guruhlari tekshiriladi. Agar mazkur
tizim bilan ham farqlanmasa, unda P tizimi
yoki boshqa tizimlar (lozim deb topilganda zardoblar tizimi ham) tekshiriladi.
Namuna uchun keltirilgan (yoki olingan) qonlar tekshirilgach ekspert
ashyoviy dalillardagi qonni tekshiradi va ularni namuna (oldindan ma’lum
bo‘lgan) qonlar bilan solishtiradi. Agar ashyoviy dalillarda topilgan qon
gumonlanuvchi shaxs qoni bilan to‘g‘ri kelmasa, ekspert topilgan qon uning qoni
emas deb javob berishi mumkin. Ammo uning qoni bilan to‘g‘ri kelgan taqdirda,
shubhasiz ashyoviy dalilda topilgan qon shu shaxsning
qoni deb ayta olmaydi,
chunki boshqa shaxslarning qoni ham shu guruhga tegishli bo‘lishi mumkin.
Shuning uchun ekspert ashyoviy dalilda topilgan qon boshqa shaxs qonidan hosil
bo‘lishini inkor etishi mumkin emas. Albatta, qancha ko‘p antigenlar tizimi
tekshirilsa, natija shuncha ishonchli bo‘ladi.
Eritrotsitlar tizimiga tegishli antigenlarni qon dog‘ida aniqlash bir necha
usullardan iboratdir, ulardan eng ko‘p ko‘llaniladiganlari:
agglyutininlar
absorbtsiyasi, absorbtsiya-elyutsiya va aralash agglyutinatsiya usullari hisoblanadi.
Qon dog‘ining guruh mansubligini
agglyutininlar absorbtsiyasi usuli
aniq
titrli alfa (anti-A) va beta (anti-B) agglyutininlari bilan qon dog‘iga 18-24 soat
davomida alohida ishlov berib, titrini pasayishiga asoslangan bo‘lib, bunda
qonning antigeni qaysi guruhga mansubligi aniqlanadi. Masalan,
alfa zardobining
dastlabki 1:32 teng bo‘lgan titri absorbtsiyadan keyin 1:4 to‘g‘ri kelib, beta
zardobining titri o‘zgarmasa, unda ashyoviy dalilda topilgan odam qoni A
antigeniga mansub deb topiladi. Agglyutininlar absorbtsiyasi reaksiyasining
kamchiligi shundan iboratki, uni bajarish uchun qon dog‘idan nisbatan ko‘p
miqdorda ishlatishga to‘g‘ri keladi.
Keyingi yillarda
absorbtsiya-elyutsiya reaksiyasi
amaliyotda keng tarqaldi.
Ushbu usul 4-5 mm uzunlikdagi qon bilan shimilgan ipchadagi antigenni aniqlash
imkoniyatini beradi va antigen-antitela reaksiyasining qaytaruvchanligiga
62
asoslanadi. Past haroratda (0
0
C ga yaqin) standart zardob antitanasi bilan qon dog‘i
antigenining absorbtsiyasi sodir bo‘ladi. Keyinchalik +56
0
C haroratda bog‘langan
antitana xlorid kislotasining izotonik eritmasi yordamida ajralib u yerda standart
eritrotsitlar bilan birga aniqlanadi. Agar dog‘da antigen bo‘lmasa reaksiya nisbiy
bo‘ladi. Qoidasi oddiy bo‘lishiga qaramasdan bu reaksiya bajarish ancha qiyin va
bu faqat yetuk malakali ekspertlar tomonidan bajarilishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: 
