Резервная копия Монография Адилбекова cdr

Zardob tizimlari.
Qon dog‘ida eritrotsitlar tizimidan tashqari zardob tizimi 
ham tekshiriladi. Zardob tizimlari nasldan-naslga o‘tadigan tizimdir. Ushbu 
tizimdan ko‘pincha gaptoglobin va gammaglobulin tizimlari tekshiriladi. Odam 
qoni zardobida oqsil komponentlarini o‘rganishda har xil kishilarning zardobi 
oqsilida farq borligi kuzatildi. Ma’lum bo‘lishicha, barcha kishilarni zardob oqsili 

---

65 
va eritrotsitlar antigeniga qarab guruhlarga bo‘lish mumkin. Zardob oqsillarining 
ko‘p shaklliligi, asosan har xil elektroforetik harakatchanligi, antigen 
xususiyatining har xilligi va ba’zan ikkalasining birga qo‘shilishi bilan ko‘zga 
tashlanadi. Hozirgi davrda zardob sistemasining immunoglobulinlari (Gin, InV 
yoki Km), gaptoglobin (Нр), guruh spetsifikli komponentlar (Gc), lipoproteinlar 
(Ag, Lp, Ld), proteazli ingibitorlar (Pi), transferrin komplementni har xil 
komponentlari (S3, S6) va boshqalar yaxshi o‘rganilgan. 
Zardob tizimini eritrotsitar izoserologik sistema bilan tekshirish qon dog‘i 
aniq shaxsdan hosil bo‘lgan yoki bo‘lmaganligi to‘g‘risidagi savolni yechishda 
foydali bo‘lishi mumkin. Gm va InV antigenlari bilan bog‘langan immunoglobulin 
sistemasining ayniqsa ahamiyati kattadir. Keyingi yillarda ekspert amaliyotida qon 
dog‘laridan gaptoglobin guruhini aniqlashga alohida e’tibor qaratilgan.
Gaptoglobin ham gemoglobin singari nasldan-naslga o‘tish xususiyatiga ega. 
Gaptoglobin sistemasi bo‘yicha barcha kishilar 3 guruhga bo‘linadi. Нр 1-1, Нр 2-
1 ва Нр 2-2. Bular kraxmalli, agar-kraxmalli va poliakrilamid elektroforezi 
yordamida aniqlanadi. Poliakrilamidli elektroforez juda yaxshi natija beradi. 
Bunda qon dog‘ining davomliligi 1 oygacha bo‘lsa ham yaxshi natija kuzatiladi. 
Gammaglobulin (Gm) 20 dan ortiq guruhlarga bo‘linadi. Shuningdek, Gc, ya’ni 
guruh spetsifik komponentlari ham aniqlanadi.
Tirik shaxslar va yangi o‘lgan murdalar gaptoglobinini tekshirish hech qanday 
qiyinchilik tug‘dirmaydi. Ammo, o‘lgandan keyin ko‘p vaqt o‘tganda qonning 
gemolizlanishi, yiringlanishi, quyuqlashishi, zardobni tiniqsizlanishi yoki umuman 
ajralmasligi va boshqa sabablar tufayli gaptoglobin guruhlarini aniqlash 
qiyinlashadi yoki umuman aniqlab bo‘lmaydi. Yuqorida ko‘rsatilganlarni hisobga 
olgan holda, gemolizga uchragan, yiringlagan murda qonlarida gaptoglobin 
guruhini aniqlash uslublarini izlab topish muhim ahamiyatga ega. Ushbu maqsadga 
erishish uchun yurak oldi, plevra va qorin bo‘shliqlari suyuqliklarida qon 
zardobiga tegishli gaptoglobinning mavjudligi tekshirildi. Tajriba natijasida aytib 
o‘tilgan suyuqliklardagi gaptoglobin guruhi qon zardobidagi gaptoglobin guruhiga 
to‘g‘ri kelishi isbotlandi. Plevra va qorin bo‘shliqlari suyuqliklari hamda yurak 

---

66 
oldi xaltasi suyuqligi parallel tekshirilganda ulardagi gaptoglobin fraktsiyalarining 
jadalligi har xil ekanligi, qon zardobi va perikard suyuqligi gaptoglobin 
fraktsiyalarining jadalligi bir xilligi, lekin ayrim vaqtlarda perikard suyuqligida 
qon zardobidagiga nisbatan jadallirog‘i aniqlandi.
Tajribalar plevra va qorin bo‘shliqlari suyuqliklarida gaptoglobin fraktsiyasi 
jadaligining pastligi va o‘z navbatida, qorin bo‘shlig‘i suyuqligidagi gaptoglobin 
fraktsiyasining plevra suyuqligidagi gaptoglobin fraktsiyasi jadalligidan ancha past 
ekanligi hamda plevra va qorin bo‘shlig‘idan olingan suyuqliklarga nisbatan, 
perikard suyuqligida qon zardobiga xos gaptoglobin guruhi yuqori jadallikka ega 
ekanligini ko‘rsatdi.
Shuning uchun teng vaziyatda gaptoglobin guruhini gemolizlangan, 
yiringlangan murda qonida aniqlashda perikard suyuqligini tekshirish lozim va 
faqat uning bo‘lmaslik holatlarida (yurak, perikard jarohatlanganda va boshqalar) 
plevra bo‘shlig‘i yoki qorin bo‘shlig‘i suyuqligida tekshirish o‘tkazilishi lozim 
Yuqoridagilardan kelib chiqib, gaptoglobin fenotiplarini gemolizlangan, 
yiringlangan murda qonida perikard suyuqligini tekshirish orqali aniqlanash 
mumkin.