Murda o'g'risi
Download 442,36 Kb. Pdf ko'rish
|
Murda o\'g\'risi (Qissa)
|
MURDA O'G'RISI… (Mistik, Detektiv hikoya) Muallif: Siroj Qalandar I-bo'lim Qishloqda dahshatli xabar tarqaldi. Qabristonga yaqindagina qo'yilgan uchta jasadni o'g'irlab ketishibdi. Ko'rimsizgina qishloqqa yetib borganimda barcha bir ahvolda, sodir bo'lgan dahshatdan vahimaga tushgan. Qabrga qo'yilgan jasadlarni kim yoki nima o'g'irlagani no'malum. Qarovsiz go'ristonga yetib borganimda qishloq oqsoqollar o'sha yerda ekan. Uch kun ichida qo'yilgan murdalarning barchasini qabrdan qovlab olishgan, mozorlar atrofida turli yog'och taxtalar, marhuming tagiga qo'yilgan har xil yaltiroq ko'rpa to'shaklar nam tuproq bilan aralashib yotardi. Meni kutib olib go'ristongacha kuzatib kelgan mahalla posboniga tayinlaganim uchun u qabr boshida to'planganlarga uylariga ketishi mumkinligini, yo'qsa atrofda qoldirilgan izlarni toptab tashashlari mumkinligini aytdi. Yig'ilganlar pichir pichir qilishib tezda tarqalib ketishdi. Yonimda faqat mahalla raisi va pospon qoldi. Qabr atrofida hech qanday ajabtovur iz ko'zga tashlanmasdi. Biron yarim izlarni ham mahalliy odamlar alaqachon bosib tashlashgan. Bu ishni kim qilganligi no'malumligicha qolgan. Qabrlar atrofidan biron g'ayritabiiy izni topishning imkoni bo'lmadi. Faqatgina qabristonning panjarali darvozasi yonidan ikki kun oldin yoqqan yomg'irdan qolgan ko'lmak chetida og'ir botinkali odamning oyoq izi topildi. -Kuzning shunday sovuq kunlarida kim ham yarim tunda qabristonda izg'ishi mumkin?!, dedi mahalla posponi izni sinchiklab kuzatarkan. - Siz bu iz aynan yarim tunda qoldirilganini qayerdan bilasiz dedim unga sinchkovlik bilan tikilarkanman. Pospon bir zum o'zini yo'qotib qo'ydi. Xuddi tezroq aytmasa uni aybdor qilishadigandek shoshilib javob qaytardi: - Shunchaki taxmin qildim, dedi u kalovlanib, murdalarni yarim tunda olib ketishganligi aniqda shunga bu iz ham yarim tunda qoldirilgan bo'lsa kerak. - Demak bu iz murda o'g'risiga tegishli ekanligi ehtimoldan holi emas ekanda, dedi mahalla raisi ham mushohada qilib. - Hali xulosa qilishga erta, bu iz o'g'riga tegishlimi yoki boshqagami bizda isbot yo'q, lekin, hozircha shu izdan boshqa tayinli dalilimiz ham yo'q. Shuning uchun uni saqlab qo'ysak foydadan holi bo'lmaydi. Mashinamda bunday paytlarda zarur bo'lishi mumkin bo'lgan barcha narsani o'zim bilan olib kelgan edim. Ular orasidan quruq gips qorishmasini olib keldim va obdon suv bilan aralashtirib botinkadan qolgan chuqur izga hafsala bilan quyib chiqdim. Gips bir zumda toshdek qotib qoldi. Uni loydan ajratganimda esa botinkaning gipsdan yasalgan aynan nusxasi hosil bo'ldi qoldi. Nusxaga qarab o'zim uchun bir ikki narsalarni aniqlashtirib qo'ydim. Botinkaning razmeri 42, uni o'rta b'ylardagi, og'irligi 65-70 kg atrofidagi erkak kishi kiygan. Bu malumotlarni yon daftarimga yozib qo'ydimda , nusxani yelim xaltaga soldim. Gipsdan yasalgan izni mashinamga joylab keldimda, mahalla raisidan o'g'irlangan murdalar haqida ma'lumot berishini so'radim. Undan bilganlarim shu bo'ldi: Murdalarning biri yosh yigit, kuni kecha avtohalokatda tanasi majaqlanib ketgan, yana biri yoshi yetmishdan oshgan folbin kampir, u ham kecha tongda vafot etgan peshinga tuproqqa qo'yishgan. Uchinchi murda esa yoshi ellikdan oshgan bir fermerga tegishli ekan, kechadan oldin kuni vafot etibdi, negadir o'z joniga qasd qilibdi, o'zini osib qo'yibdi. - Ularni bog'lab turadigan biron narsa bormi? Masalan bir biriga qarindoshmi, yo quda andami, yo bo'lmasam biron boshqa aloqalari bormi? Dedim raisga murojat qilib. Rais ham ko'z oynagi tepasidan mitti ko'zlarini menga qadab, " yo'q, ular qarindosh ham emas, biron aloqalari ham borligini eshitmaganman" degan mujmal javob berdi. - Qabriston qorovuli qayerda? U bilan ham gaplashib ko'rishimiz kerak! - Bugun uni uchratmadim, bo'lgan voqeani eshitgach, juftakni rostlagandirda, o'zi bugun kechasi qorovulxonada yotmagan bo'lsa ham kerak, juda mas'uliyatsiz. - Ha uni ham qayerdan bo'lmasin topishimiz kerak! Yana biron dalilga ega bo'lish maqsadida go'ristonning omonatgina o'rnatilgan eski yog'och darvozasidan tashqariga, qabriston biqinidan o'tgan yo'lga chiqdik. Namxush tuproq yo'lni yaqindagina o'tgan qo'y qo'zilar podasidan qolgan minglab tuyoq izlari qoplagan edi. Darvoza oldidan esa biron aytarli dalil topilmadi. Tuproq yo'lining oxirida barglari kutilmagan sovuqdan qovjiragan bepoyon tutzor ko'zga tashlanar, tutzorning oxiri esa qir adirlarga tutashib ketgan edi. Yo'lining ikkinchi tomoni esa aholisi gavjum qishloq tomonga olib boradi. Agar murdalarni kimdir o'g'irlagan bo'lsa, darvozadan chiqqanu, qishloq tomonga ketmagan bo'lishi aniq. Chunki uchta go'rdan murdalarni kovlab olish hazil ish emas, bunga ancha vaqt ketgan, tong otib qolishi, qishloqda esa biron kimsa ularni ko'rib qolishi mumkin bo'lgan. Ular ehtimol, murdalarni mashinada olib ketishgan bo'lganlarida ham tong saharlab izg'ib yurgan mashina kimningdir diqqatini tortishi mumkin. Shuning uchun o'liklar tutzor tomonga olib ketilgani aniq. "Olib ketishgan" deb bekorga ko'plik ma'nosida aytayotganim yo'q, bu bir kishining ishi emasligini ko'nglim sezib turibdi. - Bu yoqqa yuramiz, dedim tutzor tomonni ko'rsatib. Shu payt raisga qo'ng'iroq bo'ldi. Go'shak ortidagi aftidan, ayol kishining gaplarini bir zum tingladida, " uzur ukajon, muhim bir yumishim chiqib qoldi, buyog'i endi sizning ishingiz, aybga buyurmaysiz" dedi va shoshib qishloq tomon odimladi. "Rais ham shunchalik mas'uliyatsiz bo'ladimi?! Shu paytda bundan ham muhim ish bo'lishi mumkinmi!?" Deb o'yladim unda biroz norozi bo'lib. - Mayli, yuraqol Rustam(posbonning ismi) bu yog'iga yo'lni ikkalamiz davom ettiramiz, tutzorgacha borib ko'raylikchi, balki, qo'lga ilinadigan biron nima topilib qolar. -Hop bo'ladi, men siz bilan aka, dedi Rustam ham shoshilib, balki nariroqda shunaqa izga duch kelarmiz. Tutzorga yetib borgunimizcha yo'l ham borgan sari torayaverdi, tor so'qmoq yo'l bo'ylab, qo'y qo'zilar toptab o'tgan nam tuproqni bosib, nihoyat manzilga yetib keldik. Hayriyatki, tutzor boshlangan joyda cho'pon podani chap tomonga haydab ketgan ekan, Yo'lning qolgan qismi yana kengaygan va bepoyon tutzorga kirib ketgan bo'lib, tuyoq izlaridan holi edi. Bu paytda kun peshinga oqqan, g'arb tomondagi quyuq qora bulutlar to'sib qo'ygan edi. Shu tobda tutzor ham vahimali ko'rinish kasb etgan, shoxlari tarvaqaylagan tutlarning ba'zilarining ildizlari yer ustiga chiqib qolgan, ba'zilari uzoqdan qaraganda allaqanday qo'rqinchli maxluqni yodga solardi. - Mana buni qarang, dedi Rustam kutilmaganda. Bu paytda biz tutzor ichiga anchagina kirib borgan edik. Rustam o'tirgan holda qandaydir izlarga tikilib turardi. Yoniga borsa ariq chetidagi nam tuproqda o'sha tanish 42 razmerli og'ir botinkaning izlari turardi. Shu paytda hayrat bilan aniqlagan narsamiz ham shu bo'ldiki, yerda botinkadan tashqari yana bir nechta izlarni ham ko'rish mumkin edi. Yalangoyoq odam izlari!!! - Bu yana nimasi bo'ldi, dedi Rustam hayratdan, qaysi ahmoq shunday sovuq havoda yalangayoq tutzorda izg'ishi mumkin?! - Bu izlar shunchaki izg'imagan, e'tibor beryapsanmi, yalangoyoq izlar botinka kiyganning ortidan ergashishgan, mana, mana bu yerga kelganida botinkali biroz o'ngroqqa yurgan, bu izlar ham uning ortidan o'ngroqqa burilgan. Ular birga bo'lishgan! - To'g'ri, dedi Rustam ham tasdiqlab, aftidan yalangoyoq izlar ham bir kishiga tegishli emas, ular ikki yo uch kishi bo'lganligi aniq! Birgalashib murdalarni kovlab olishgan -u, tutzor tomonga qarab ketishgan, ularning qabristondagi izlarini esa odamlar bosib tashlashgan. Shuning uchun u yerda biz bu izlarga duch kelmagan bo'lsak kerak. Shu tobda negadir Rustam meni shu fikrlariga ishontirishga urinayotgandek tuyilib ketdi. - Balki, shunday bo'lishi ham mumkin, yoki... hali buni vaqt ko'rsatadi. Biz faqat allaqanday izlarga ishonib xulosa qilishimiz yaramaydi. Yo'qsa noto'g'ri yo'ldan ketib qolishimiz turgan gap. Izlar tutzor ichiga qarab ketgan edi. Bu paytda osmondagi yakkam dukkam uvada bulutlarni qizil rangga bo'yab quyosh bota boshladi. Qolgan yo'lni cho'ntak fonarining yorug'ida davom ettirdik. Rustam o'zini bir savol qiynayotganini aytib qoldi. - Bu izlarni qoldirgan kimsalarning nega faqat bittasi botinka kiyib olgan-u, qolganlari shunday sovuqda oyoqyalang ketishgan ekan, aka?! Nima deb o'ylaysiz? Ukajon, agar men o'ylayotgan dahshatli gumonni aytsam qo'rqib ketishing mumkin, dedim ichimda. Nima bo'lsa ham bu gumonim gumonligicha qolsin, haqiqat bo'lib chiqmasin ishqilib. Bu gumonimni hozircha siz aziz kitobxonlardan ham yashirishni ma'qul deb hisobladim, voqealar rivojini kuzataylikchi, balki, hammasi butunlay boshqacha tus olar... - Menimcha, tiqilinchda qolganlari oyoq kiyimlarini qabristonda unutib qoldirishgan bo'lsa kerak, dedim beparvo, bu gapimga o'zimning ham kulgim qistadi. - Birdan uchchalasi-ya?! Rustam hayratlanib bir zum menga tikilib turdi. - Bo'lmasa, yana nima bo'lishi mumkin, Rustam, hozircha bizda bundan ortiq taxmin yo'q! Men nimani ko'rgan bo'lsam, sen ham shuni ko'rding. Bundan ortiq xulosa qilishning imkoni yo'q hozir. Sen ko'nglingni hotirjam qilaver, bu yalangoyoq izlarning kimga tegishli ekanligini albatta topamiz, menga ishon. Yaxshisi, bu yo'lning qayerga olib borishini, ana u nima ekanligini ayt, dedim chiroqni tutzorlarning adirga tutashib ketgan uzoq joyidagi allaqanday mitti yorug'likni ko'rsatib. - Bu Hasanali cho'ponning uyidagi chiroqning nuri. U mana shu tutzorlar qorovuli, ularga qaraydi, birov o'tin uchun kesib ketmasin uchun tutlarni muhofaza qiladi. Bundan tashqari, suruv suruv qo'y qo'zilarini ham shu tutzorda boqadi. Tirikchiligi shundan. - Unday bo'lsa u bilan ham gaplashib ko'rsak bo'larkan, dedim, balki kalavaning uchini topishga yordam berar. - Bo'lishi mumkin, dedi Rustam, har holda u tutzor uchun javobgar odam, bu yerda nimalar bo'layotganini, kechasi kimlar izg'ib yurganligini ham bilar balki... Bu paytda kech kuzning achchiq sovug'i zabtiga olgan, borliqni allaqachon tun zulmati egallagandi. Hatto osmon ham qop qora tusda, yulduzlar sovuqdan qaltiragandek miltillab zaif nur sochib turardi. Atrofimizni o'ragan bepoyon, katta kichik tutlar esa qorong'uda yanayam vahimali bo'lib, xuddi har birining ortida kimdir yashirinib turgandek tuyulardi. Biz esa nam tuproq yo'lda qoldirilgan bu g'alati izlarning ortidan og'ishmay ta'qib qilib borardik. Izlar goh bir yerda to'xtab qolar, botinkali bir tarafda tursa, yalangoyoqlar bir tarafda to'planishib qolgan joylarini ham uchratdik, ko'rinishidan shu joyga kelganda botinkali sheriklariga nimadir deb murojaat etgandek, yoki endi qilishlari kerak bo'lgan vazifalarni maslahatlashib olishgandek taassurot uyg'otardi. Balki rostan ham bu izlar murda o'g'rilariga tegishlidir, balki mana shu vahimali tutlar mash'um voqeaning guvohi bo'lgandir... Agar tillari bo'lganida balki, yaqindagina bir nechta kimsa bu yerdan oppoq kafanga o'ralgan murdalarni olib o'tishganini aytib berishgan bo'larmidi... Izlar yana yo'lida davom etgan, yana botinkali oldinda, oyoqyalanglar uning orqasidan ergashishgan. - Mayli, dedim Rustamga murojaat etib, bugun shu izlarning oxiriga yetaylikchi, xudo xohlasa ertaga o'sha Hasanali cho'pon bilan ham bir gaplashib ko'ramiz. Lekin juda uzoqda yashar ekanda...mashina ham bu notekis yo'llardan yuraolmaydi. - Aksincha, borsa bo'ladi, tutzorni aylanib o'tish mumkin. Agar qishloqda qabristonning yo'liga burilmasdan to'g'ri adir tomonga qarab yurilsa va tutzorni aylanib o'tib chap tomonga burilsa yo'l to'ppa to'g'ri cho'ponning uyiga olib boradi. Tog' etagida Hasanalining uyidan boshqa qo'nalg'a ham yo'q, uzoqdan yakka o'zi ko'zga tashlanib turadi. Osongina topib borsa bo'ladi. - Bu ish bilan ertagayoq shug'ullanamiz, Rustam, mana bu yerga qara dedim ajablanib. Shu payt sho'rxok nam tuproqni doira shaklida yoritib ketayotgan fonarni yerga qadab turardim. Izlar bundan buyog'iga davom etmagan (muallif:Siroj Qalandar), shu yerdan o'ng tomonga, qalin tutlar orasiga burilgan edi. Biz kelgan yo'lning qolgan qismida esa eshakningmi, otningmi tuyoq izlari bor edi. Bizga tanish izlar tutlar orasiga burilgach pala partish bosilgan, xuddi qayergadir shoshishganga o'xshardi. Fonar yorug'ida endi o'ng tomonga qarab yurdik. Izlar uzoqqa ketmagan edi, ikki egat yurganlaridan so'ng bir yo'g'on tut daraxtining orqasida to'planishib qolishgandi. Izlar shundan dalolat berib turardi. Shu payt negadir cho'ntak fonari ham ishlamay qoldi. Endi biz butunlay zulmatda qoldik. Qorong'ulikdan Rustamning ovozi eshitildi. - Exx, chiroq ham o'chib qoldimi? Endi nima qilamiz , aka?! - uning ovoz ohangidan biroz vahimaga tushganini sezib qoldim. To'g'rida, dahshatli o'g'irlikning iziga tushgan ikki yigitning yarim tunda, kimsasiz tutzorning qoq markazida umid chirog'idek birdan bir yorug'lik bag'ishlab turgan fonarlari kutilmaganda o'chib qolsa, kim ham vahimaga tushmaydi deysiz?! - Negadir izlar ham shu yerda to'xtashgan, endi buyog'iga mana bundan foydalanishimizga to'g'ri keladi, dedim va cho'ntagimdan chaqmoqtosh( zajigalka) ni olib, "qars" etib yoqdim. Fonarnikidek bo'lmasa ham, atrofimiz biroz yorishdi, ko'ngil ravshanlashdi. - O'zi ular nega bu tomonga burilishdi ekan?, dedi Rustam, maqsadlari nima bo'lgan? E'tibor beryapsizmi, aka, ular mana shu daraxtning orqasida turib qolishgan. Bu yerdan boshqa joyda izlar uchramaydi. Xuddi shu yerdan osmonga uchib ketishgandek. - Ular bu yerda juda tiqilishib turgan, dedim izlarni paypaslab. Menimcha, ular nimadandir (yoki kimdandir) cho'chib yashirinishgan shu daraxtning orqasiga. Kutilmaganda tut daraxtining taram taram po'stlog'iga tomgan allaqanday suyuqlikning chaqmoqtosh olovi yorug'ida yaltirayotganini fahmlab qoldim. Sekin qo'limni suyuqlik tomgan joyga tekkizib ko'rdim. Bu qon edi. Hali qotishga ulgurmagan qon!!! Rustam ham bu harakatlarimni kuzatib turgan va daraxtda qolgan bu dog' nima ekanligini allaqachon tushunib yetgan edi. Chaqmoqtoshning xira nuri uning yuzida dahshat ifoda etganini ko'rsatib turardi. Shu tobda negadir miyamga avtohalokatga uchragan yigitning jasadi keldi. "Demak, bu izlar... daraxtdagi bu qon dog'lari... murda o'g'rilariga aloqasi bor bo'lishi mumkinmi. Endi bunga shubha yo'q!" Bu gaplarni ichimda aytayapman deb o'ylabman, aslida sirtimda ham yangrayotgan ekan. - Rustam, dedim uning dahshatdan qotib qolgan yuziga termulib, aftidan, u ham men o'ylagan fikrlarni miyasidan o'tkazgan edi.- Nima bo'lganda ham, hozir biz nimaga duch kelsak ham aslo o'zingni yo'qotma!!! - Aka, ular hali ham shu yerda... shunaqami?, dedi nihoyat ovozi titrab. - Afsuski shunday, qon hali qotib ulgurmagan, izlar ham yangi... menimcha hozir... ular bizni kuzatib turishibdi... Bu gapimdan o'zimning ham vujudim muzlab ketdi. Aksiga olib quyuq tuman tusha boshladi. - Lekin ular sen aytgandek "osmonga uchib" ketishmagan ko'rinadi. Mana bunga e'tibor ber, dedim sekin cho'kallab qo'limdagi xira olovni yerga tutarkanman, izlar endi har tomonga qarab ketgan, shu yerdan tarqalishgan negadir. Rustam ham biri o'ngga, biri chapga, yana biri boshqa tomonga ketgan bilinar bilinmas izlarni endi ko'rdi. - Aka, to'g'risini aytsam, juda qo'rqib ketyapman... bu yerdan tezroq ketishimiz kerak, menimcha bu insonning ishi emas...balki bu izlar bizni ataylab tuzoqqa tushirish uchun qoldirilgandir?!, dedi Rustam pichirlab, xuddi balandroq gapirsa birov eshitib qoladigandek. - Men ham shuni o'ylab turuvdim, bu yerda nimadir g'alati... yaxshisi bu yerga ertaga tongda kelaqolamiz, o'shanda izlarning ham oxiriga yetarmiz balki. Qanchalik hotirjam gapirishga urinsam ham, vujudim muzlab borayotganini, dahshatli gumonim haqiqatga aylanayotganini, bu ishning iziga tushib qanday xatarli vazifani bo'ynimga olganimni endi anglay boshladim. Shu tobda bizni kuzatib turishganiga ham ishonchim komil edi. Ichki bir sezgi bilan uzoq yaqindagi tutlar orasidan bizga o'tkir nigohlar qadalganini aniqladim. Bu yerda nimadir bor, nimadir g'alati. Shu onda bizdan o'n qadamcha naridagi tutlar orasidan shitir shitir qilib, allanarsaning yugurib o'tgani eshitildi. Zaif chaqmoqtosh olovini o'sha tomonga qaratdim. Afsuski, uning xira nuri ovoz eshitilgan joygacha yetib bormadi. Quyuq zulmat hech nimani ko'rishga imkon bermadi. Tag'in boshqa tomondan yana o'sha g'alati shitirlash eshitildi. Bu safar qadam tovushlari aniq, endi yerda gupillab aks sado berdi. Xavfsizlik uchun kamarimdan to'pponchamni olib, otishga tayyor qilib qo'ydim. Rustam ham dahshat bilan goh u tomonda, goh bu tomonda eshitilayotgan vahimali shitirlashlarga quloq solib turardi. Shu payt tutzorning yana allaqayeridan g'alati ovoz yangradi. Arvooo... Arvooo... Arvooo... Bu insonning ovoziga o'xshardi, uning elas elas eshitilayotganiga qaraganda tovush yangrayotgan joy bizdan ancha uzoqda. - Arvoh deyapdimi, aka?!, dedi Rustam titroq ovozda. Bu paytda u pinjimga tiqilib olgudek menga yaqin turardi. - Bilmadim, hozir buni o'ylashga qurbim yetmaydi, hozir bu yerdan tezroq ketishimiz kerak, yo'qsa ertaga o'zimiz arvohga aylanib qolishimiz mumkin. Men bir narsani aniq bilamanki, atrofimizda izg'iyotgan bu narsalar bizga yaxshilikni ravo ko'rmaydi. Murdalarni ham ular o'g'irlashgani aniq! Quyuq tumandan endi osmon ham ko'rinmay qoldi. Qorong'ulikka singib ketgan tutlarning orqasidan esa biri qo'yib biri olib yugurayotgan narsalarning dahshatli shitirlashi tobora bizga yaqinlashib borar, qadam tovushlari ham endi aniq eshitilardi. Xuddiki, ular bizni har tomondan qurshab olishayotgandek... - Aka, ular bizni aniq ko'rib turishibdi, biz esa ularni ko'rmayapmiz, menimcha, olovni o'chirish kerak, shunda balki ko'rishmas. Chaqmoqtoshni o'chirdim, ammo tovushlar o'chmadi. - Bunday qilamiz, dedim pichirlab, hozir biz yurib kelgan so'qmoq yo'lga chiqib olamizda, o'zimiz kelgan qabriston tomonga qarab yuguramiz, agar ular ham inson bo'lsa bunday tumanli zulmatda bizni ko'risholmaydi, qayerga ketganimizni bilmay qolishadi. - Agar inson bo'lsa... dedi Rustam ko'zlarini bir nuqtaga qadab. - Nima bo'lganda ham sen o'zingni qo'lga ol, qo'rqma! Orqanga qaramay qabriston tomonga qarab qoch! Tushundingmi?! Rustam tasdiqlagandek bosh irg'idi. - Qani, ketdik bo'lmasa, dedim va birvarakayiga so'qmoq yo'lga qarab otildik. Tuproq yo'lga chiqib olib, kelishib olganimizdek kelgan yo'limizdan qabristonga qarab yugura boshladik. Lekin hammasi biz o'ylagandek bo'lib chiqmadi. So'qmoq yo'ldan yugurayotib ikki yonimizdagi tutlar orasida deyarli biz bilan birga ketayotgan o'sha vahimali shitirlagan tovushlarni eshitdim. Hatto, ortimizdan ham bir tekisda yugurayotgan kimsaning og'ir qadam tovushlari ham eshitilib turardi. Aftidan, bu o'sha botinkali edi. Ular odam emas!!! Ulkan tutzorning ichkarisiga anchagina kirib borganimizni endi fahmladim. Qanchalik yugursak ham bir joyda turgandek tuyular, ikki yonimdan shuvillab o'tayotgan tut daraxtlari esa tugay demasdi. Go'yo tutzorning oxiri yo'qdek... Rustamning ham ortimdan hansirab yugurib kelayotganini sezib turardim. Ba'zi joylarda u yetib olishi uchun tezligimni xiyol pasaytirardim. Lekin, u baribir mendan ortda qolib ketardi. Kutilmaganda miyamga kelgan fikrni amalga oshirdim. Shartta to'xtadimda, Rustam yonimdan ship etib o'tib ketgach ortimga burildimda, qorong'ulikka qarata to'pponchadan ikki marta o'q uzdim. O'q mo'ljalga tegdi shekilli, qadam tovushlari bir zum tinib qoldi. Lekin hotirjamligim uzoqqa bormadi. Qadam tovushlari endi yanayam tezlashdi. Unga bu narsa ta'sir qilmasligiga ishonch hosil qilganimdan so'ng, yana yo'limda davom etib yugura boshladim. Rustam mendan ancha uzoqlashib ketdi shekilli, uning ham ovozi eshitilmay qoldi. U juda qo'rqib ketgan bo'lsa kerak. Yo'lning ikki cheti bo'ylab tutlar orasidan yugurayotgan shitirlashlar endi eshitilmay qoldi. Nazarimda, ular Rustamni ta'qib qilib ketishgandek edi, undan havotirlana boshladim. Mening esa ortimdan hamon o'sha bir maromda, xuddi estafedada yugurayotgan sportchidek qadam tovushlari izma iz kelardi. Qornim och, sillam quriy boshladi. Tanamdagi bor kuchni to'plab, oyoqlarimga berishga harakat qilardim. Mendan besh olti qadam oldinda allaqanday o'xshovsiz govdaning kutilmaganda yo'lga ko'ndalang yotib olganini fahmlaganimda kech bo'lgan edi. Qorong'uda oyog'im unga turtinib ketib, ikki uch metr nariga uchib ketdim va boshim qandaydir qattiq narsaga tegib hushimdan keta boshladim. Shu tobda go'yo, hayolimda uzoq uzoqlarda kimningdir dahshat bilan chinqirganini ham eshitdim. Meni ataylab yiqitish uchun yo'lga ko'ndalang yotib olgan bu govda esa odamga tegishlimi yoki boshqa narsagami, aniqlay olmadim. Qorong'uning g'ira shirasida biroz bukchaygan govdaning sharpasi o'zini qalin tutlar orasiga urib ko'zdan g'oyib bo'lganini, meni ta'qib qilib kelayotgan qadam tovushlari ham endi eshitilmay qolganini, quloqlarim ostida qattiq qarsillagan ovoz ham eshitilganini, keyin uning o'rnini otningmi, boshqa bir og'ir narsaningmi dupurlashi egallaganini hushimni yo'qotish arafasida elas elas angladim. Qolgani zulmat... Ko'zimni ochganimda devorlari loysuvoq qilingan g'aribgina xonada yotardim. Boshim guvillar,paxtadan to'qilgan qalin mato bilan tang'ib qo'yilgandi. Miyam qizib ketgan, yuragim xuddi miyamga chiqib olgandek, yuragimning dupillab urishi boshimda eshitilardi. Ustimga yopilgan ko'rpani surdimda, o'rnimdan turdim. Yo'q bo'lmadi. Boshim aylanib ketdi. Karavotga cho'kallab qoldim. Xona yorug', aftidan quyosh allaqachon ko'tarilgan, men yotgan karavot kichikkina deraza yonida joylashgan edi. Shundoq yonginamda esa cho'yan pech gurillab turardi. Xonaning ikkita eshigi va ikkita derazasi bor edi. Ko'rinishidan eshiklarning biri tashqariga, hovliga olib chiqadi. Yana biri bilan esa qo'shni xonaga o'tish mumkin ekan. Ortimdagi omonatgina pardani surib tashqariga, hovliga qaradim. Hovli degan bilan qo'rg'ondevor o'ralmagan ochiq maydon ekan. Aftidan, uy tepalikda joylashgan bo'lib, tepalikning pastida esa o'sha mash'um bepoyon tutzor yastanib yotardi. Bu Hasanali cho'ponning uyi edi. (Muallif: Siroj Qalandar) Birdan kechagi vahimali manzaralar ko'z oldimda govdalandi. O'rnimdan sapchib turdim, Rustam qani?!, ,lekin tag'in boshim aylanib gandraklab ketdim, omon eson uyiga yetib borganmikin?! Ishqilib yetib borgan bo'lsin. Shu payt qo'shni xonaning eshigi g'iyqillab ochilib boshiga qaytarma qora telpak, egniga yengsiz nimcha kiygan, ozg'in, qoramtur yuzidagi katta katta ko'zlari ichiga cho'kkan, ko'pdan beri olinmagan soqolida oq tuklar anchayin ko'rinib qolgan, chamasi ellik yoshlardagi kishi kirib keldi. Bu o'sha cho'pon edi. - Yo'q, yo'q. O'rningizdan turmang, o'tiravering, uka, bemalol, dedi salomlashish uchun turmoqchi bo'lganimni ko'rib. - Rahmat, agar siz bo'lmaganingizda bilmadim ahvolim nima kechardi. - Rahmatga hojat yo'q, ukajon mendan boshqa odam ham shunday qilgan bo'lardi, boshingiz omon bo'lsin. Hayriyatki, jarohatingiz chuqur emas, tezda tuzalib ketasiz. Yangangiz o'zi qo'li yengiz ayolda, boshingizga ham malham surib bog'lab qo'ydi. Endi o'zimni tanishtirsam, ismim Hasanali, mana shu yerlarda chorvalarimni boqib tirikchilik qilaman, kasbim shu. - Meniki esa Siroj, maxsus xizmatda tergovchi bo'lib ishlayman, bu yerlarga ham xizmat vazifan tufayli kelgandim. Endi mana ahvolimni ko'rib turibsizku, dedim. - Juda mas'uliyatli kasbda ishlarkansiz, ham xatarli, o'zingizni ehtiyot qilingda. Hali bu bosh kerak bo'ladi sizga, dedi kulimsirab. Avval iqtisod, keyin siyosat deganlaridek, endi bir ovqatlanib olmasangiz bo'lmaydi, "obed" ham bo'lib qoldi, ancha kuchdan qolganga ham o'xshaysiz. Cho'pon bilan keyingi suhbatni qo'shni xonada, dasturxon ustida davom ettirdik. Cho'ponning bitta yu bitta o'g'li bor ekan, ancha yillar oldin shaharga o'qishga ketib, o'sha yerda yashab qolganmish, ishi tig'is, yilda bir yoki ko'pi bilan ikki marta birrovga xabar olgani kelishini aytib norozi bo'lib ham qo'ydi. Bu uyda xotini ikkalasi yolg'iz yashasharkan. - Shuningdek, qo'tonda to'rt beshta qo'y qo'zimiz, sigir buzog'imiz, yana bir nechta toyimiz bor. Pastdagi tutzorni qo'riqlash menga biriktirilgan, ham qo'riqlab, ham mol hollarni o'sha yerda boqib, shularni orqasidan kun ko'ramiz. Hasanali cho'ponning kamtarona so'zlarini eshitib, mehribonligini ko'rib unga nisbatan hurmatim oshdi. - Sizni tutzordan qanday topib olganimga qiziqayotgan bo'lsangiz kerak? Hammasi mana bundan boshlandi, deb hikoyasini boshladi cho'pon. - Sovuq erta tushgani bois tutzordagi daraxt barglari to'kilib ulgurmasidan sovuq urib ketdi, barglar tutlarning ostiga to'kilib ko'rpadek uyulib qoldi. Qo'ylar tut bargini yaxshi ko'rgani uchun kun bo'yi ularni pastda, shu tutzorda boqdim. Kech tusha boshlagach uyga qaytsam, xotinim bir ahvolda o'tiribdi: " Ha, nima bo'ldi senga", desam, " Dadasi, anu tatardan sotib olgan sigiringiz qochib ketdi", deydi. " Qanday qochirib yubording? Sigir qo'tonda bog'langan ediku!", desam, " Kun bo'yi ma'rab jonga tegdi, oldiga xashak tashlasam yemaydi, shunga pastga olib borib boqmoqchi bo'luvdim, balki to'kilgan barglarni yeyar, degandim. Bu o'lgur qo'tondan chiqishi bilan urra solib yugurib ketdi, tutzorga kirib ketganini aniq ko'rdim" dedi. Bu sigirni ikki kun oldin bir tatardan sotib olgandim, uyini, mol holini sotib, Qrimga ketayotgan ekan. Yaxshi sigir ko'rindi olib qo'ya qolgandim. Keyin bu mashmasha chiqib turibdi. Qo'tondagi otimni mindimu, tutzorga qarab jo'nab qoldim. Tutzorning o'rtasidan o'tgan so'qmoq yo'l bo'ylab yura boshladim. Shu payt qarshimda men tomon kelayotgan allaqanday sharpalarni ko'rgandek bo'ldim. Balki bu o'sha sigirimdir, degan umidda ularga yawinlashgan edim, afsuski, adashgan ekanman. Yo'lda hech qanday sharpa yo'q edi. Aftidan, qorong'uda qiyshaygan tutlarni ko'rib shunday deb o'ylagan bo'lsam kerak. Cho'pon qilig'ini eslab bir kulib oldi. Demak, o'sha paytda biz ta'qib qilib kelayotgan izlar o'ng tomonga burilib, xuddi, bir narsadan yashiringandek, katta tut daraxti orqasida to'planib qolishganining sababini endi tushundim. Ular cho'pondan qo'rqishgan, negadir... Uni yaqinlashib kelayotganini ko'rishganu, o'zlarini panaga olgan. Aziz kitobxon, yodingizda bo'lsa izlar tugagan so'qmoqda bir nechta tuyoq izlarini ko'rgan edik o'shanda. - Ancha kech tushib qoldi, cho'pon hikoyasida davom etdi, borliq qop qorong'u edi. Aksiga olib quyuq tuman tushdi. Shoshilinchda fonarimni olish ham esimdan chqibdi. Tutzorlar oralab sigirimni izlagancha garangsib yuraverdim. Yaxshiyamki sigirimning nomi esimga tushib qoldi. Arvooo... Arvooo... Arvooo... deya uch marta baland ovozda chaqirgan edim, yaqn atrofda adashib qolgan sigirimning ma'rashi eshitildi. Ovoz kelayotgan tomonga borib uni osongina topdim, keyin arqonidan ushladimda, otning orqasidan ergashtirib kelaverdim. Uyimga yetay deb qolganimda tutzor ichidan ikki marta otilgan o'q ovozini eshitdim. Tutzorni muhofaza qilish vazifam bo'lgani uchun ishimga mas'uliyat bilan yondoshaman. Balki kimdir tutlarni kesib ketayotgandir deb o'yladim. Sigirni tezda molxonaga kiritib bog'ladimda, tavakkal qilib tag'in ortimga qaytdim. Tor yo'ldan o'q ovozi eshitilgan tomonga qarab ot soldim. Bilasizmi, dedi cho'pon shu yerga kelganida ovoziga biroz vahimali tus berib, tutzorning markaziga yetay deb qolganimda yo'lda kimdir yugurib ketardi. Xuddi nimadandir qochayotgandek... - Yoki kimnidir quvlayotgandek, dedim uning gaplariga qo'shimcha qilib. - Ha, dedi cho'pon, keyin bilsam u sizni ta'qib qilayotgan ekan, dedi yana so'zida davom etib, garchi qorong'uda bo'lsa ham uning sharpasini ilg'ashga muvaffaq bo'ldim, lekin meni ajablantirgani shuki, uni allaqanday qariyaga o'xshatdim. Ortidan otning dupurlashini eshitib kimdir kelayotganini sezgan, yaqinlashganimda esa u xuddi munkillagan choldek qaddini biroz eggancha o'zini tutlar orasiga urdi. Lekin harakatlari g'alati edi. Munkaygan qariya bo'lsa ham, katta katta qadamlar tashlab qochayotgandek tuyulib ketdi, yana sochlari uzun, yugurayotganda shamolda hilpiragandek tarvaqaylab ketardi. Egniga ham allaqanday uvadasi chiqib ketgan kiyim kiyib olgandek edi go'yo. Menga shunday tuyuldimi, yoki jinoyatchi men uni tanib qolmasligim uchun o'zini ataylab shunday ko'rsatdimi, bilolmay qoldim. Avvaliga uning ortidan quvib yetmoqchi bo'ldim, lekin sal nariroqda odam tanasi (men) yiqilib yotganini ko'rib bu niyatimdan qaytdim.(Muallif: Siroj Qalandar). Nima bo'lganini birdan fahmladim, yelkamdagi sochma ov miltig'ini olib u ketgan tomonga qarab o'q uzdim. Qarasam, o'g'rilar kesib ketgan tut daraxtidan qolgan to'nkaga boshingizni urib olib xushsiz yotardingiz. Otimdan tushdimda, sizni egarga oldim. Bu yog'idan o'zingiz xabardorsiz. - Tushunarli, dedim uning hikoyasini tinglab bo'lgach. O'shanda meni kimlardir quvladi. Qishloqda bo'lgan dahshatli voqeadan xabaringiz bo'lsa kerak, men shu voqeani o'rganish uchun kelgandim. Jinoyat izlari meni shu tutzorga boshladi, tunda esa bizni kimlardir ta'qib qildi... Ha aytkandek, o'sha paytda mening sherigim ham bor edi. Shu mahalla posboni, ismi Rustam, mabodo tutzorda o'sha bolani ham uchratmadingizmi, dedim cho'ponning ko'zlariga tikilib. U esa negadir menga hayrat bilan qaradi, katta katta ko'zlari yanayam kattalashgandek tuyulib ketdi. - U siz bilan birgamidi?!, dedi nihoyat biroz horg'in va titroq ovozda. - Ha, ikklamiz kun bo'yi, hatto yarim tungacha birga edik, izlarning orqasidan quvib kelayotganimizda tasodifan uni yo'qotib qo'ydim, tinchlikmi o'zi?, dedim havotirlanib. - Rustamni bugun tongda qabristondan topishibdi... - Bu nima deganingiz, dedim uning bu gapini eshitib yuragim bir boshqacha bo'lib ketdi. - Negadir, o'z joniga qasd qilibdi ekan, go'ristondagi katta tut daraxtiga o'zini osib qo'yibdi sho'rlik.. Bu gaplarni eshitib tamoman gangib qoldim. O'zinga deyarli qadrdon bo'lib qolgan odam haqida shunday deyishsa tiling kalimaga kelmay qolar ekan. Shu tobda cho'ponning " Ey, ukajon bu gaplarim hazil edi " deyishini shu qadar xohladimki... Hasanali aka esa xuddi Rustamning o'limida o'zi aybdordek homush ko'zini yerga qadab o'tirardi. Nihoyat u yana tilga kirdi. - Bugun ertalab siz uxlab yotganingizda uning janazasiga borib keldim, so'nggi yo'lga kuzatib qo'ydik... Cho'ponning qolgan gaplari qulog'imga kirmadi. O'z hayollarim bilan band bo'lib qoldim. Rustam nima uchun joniga qasd qildi ekan? Unaqa bolaga o'xshamasdiku?! Uni bunday qilishga nima majbur qildi ekan?! Demak, u tunda qishloqgacha ham yetib bormagan ekanda, to'g'ri qabristonga borganu, tut daraxtiga o'zini osib qo'ygan. Nega aynan tut daraxtiga? Nega boshimdan o'tkazayotgan sinoatlar faqat tutlar bilan bog'liq?! Kalavaning uchi qayerda?! Cho'pon ko'rgan qariya kim, bizni quvgan sharpalarchi, yo'qolgan murdalarchi, ular qayerga ketgan?! Ularni kim yoki nima o'g'irlagan hozircha menda bu savollarga tayinli javob yo'q edi. Lekin, bu jumboqlarni ochmasdan hech qayerga ketmayman. Nima bo'lganda ham baribir bu sirlarning tagiga yetaman!!! Bu paytda meni oldinda hali yana qanday dahshatli hodisalar kutib turganini bilmasdim. Davomi bor. Dahshatga tushishda davom etamiz... Bu gapimdan o'zimning ham vujudim muzlab ketdi. Aksiga olib quyuq tuman tusha boshladi. - Lekin ular sen aytgandek "osmonga uchib" ketishmagan ko'rinadi. Mana bunga e'tibor ber, dedim sekin cho'kallab qo'limdagi xira olovni yerga tutarkanman, izlar endi har tomonga qarab ketgan, shu yerdan tarqalishgan negadir. Rustam ham biri o'ngga, biri chapga, yana biri boshqa tomonga ketgan bilinar bilinmas izlarni endi ko'rdi. - Aka, to'g'risini aytsam, juda qo'rqib ketyapman... bu yerdan tezroq ketishimiz kerak, menimcha bu insonning ishi emas...balki bu izlar bizni ataylab tuzoqqa tushirish uchun qoldirilgandir?!, dedi Rustam pichirlab, xuddi balandroq gapirsa birov eshitib qoladigandek. - Men ham shuni o'ylab turuvdim, bu yerda nimadir g'alati... yaxshisi bu yerga ertaga tongda kelaqolamiz, o'shanda izlarning ham oxiriga yetarmiz balki. Qanchalik hotirjam gapirishga urinsam ham, vujudim muzlab borayotganini, dahshatli gumonim haqiqatga aylanayotganini, bu ishning iziga tushib qanday xatarli vazifani bo'ynimga olganimni endi anglay boshladim. Shu tobda bizni kuzatib turishganiga ham ishonchim komil edi. Ichki bir sezgi bilan uzoq yaqindagi tutlar orasidan bizga o'tkir nigohlar qadalganini aniqladim. Bu yerda nimadir bor, nimadir g'alati. Shu onda bizdan o'n qadamcha naridagi tutlar orasidan shitir shitir qilib, allanarsaning yugurib o'tgani eshitildi. Zaif chaqmoqtosh olovini o'sha tomonga qaratdim. Afsuski, uning xira nuri ovoz eshitilgan joygacha yetib bormadi. Quyuq zulmat hech nimani ko'rishga imkon bermadi. Tag'in boshqa tomondan yana o'sha g'alati shitirlash eshitildi. Bu safar qadam tovushlari aniq, endi yerda gupillab aks sado berdi. Xavfsizlik uchun kamarimdan to'pponchamni olib, otishga tayyor qilib qo'ydim. Rustam ham dahshat bilan goh u tomonda, goh bu tomonda eshitilayotgan vahimali shitirlashlarga quloq solib turardi. Shu payt tutzorning yana allaqayeridan g'alati ovoz yangradi. Arvooo... Arvooo... Arvooo... Bu insonning ovoziga o'xshardi, uning elas elas eshitilayotganiga qaraganda tovush yangrayotgan joy bizdan ancha uzoqda. - Arvoh deyapdimi, aka?!, dedi Rustam titroq ovozda. Bu paytda u pinjimga tiqilib olgudek menga yaqin turardi. - Bilmadim, hozir buni o'ylashga qurbim yetmaydi, hozir bu yerdan tezroq ketishimiz kerak, yo'qsa ertaga o'zimiz arvohga aylanib qolishimiz mumkin. Men bir narsani aniq bilamanki, atrofimizda izg'iyotgan bu narsalar bizga yaxshilikni ravo ko'rmaydi. Murdalarni ham ular o'g'irlashgani aniq! Quyuq tumandan endi osmon ham ko'rinmay qoldi. Qorong'ulikka singib ketgan tutlarning orqasidan esa biri qo'yib biri olib yugurayotgan narsalarning dahshatli shitirlashi tobora bizga yaqinlashib borar, qadam tovushlari ham endi aniq eshitilardi. Xuddiki, ular bizni har tomondan qurshab olishayotgandek... - Aka, ular bizni aniq ko'rib turishibdi, biz esa ularni ko'rmayapmiz, menimcha, olovni o'chirish kerak, shunda balki ko'rishmas. Chaqmoqtoshni o'chirdim, ammo tovushlar o'chmadi. - Bunday qilamiz, dedim pichirlab, hozir biz yurib kelgan so'qmoq yo'lga chiqib olamizda, o'zimiz kelgan qabriston tomonga qarab yuguramiz, agar ular ham inson bo'lsa bunday tumanli zulmatda bizni ko'risholmaydi, qayerga ketganimizni bilmay qolishadi. - Agar inson bo'lsa... dedi Rustam ko'zlarini bir nuqtaga qadab. - Nima bo'lganda ham sen o'zingni qo'lga ol, qo'rqma! Orqanga qaramay qabriston tomonga qarab qoch! Tushundingmi?! Rustam tasdiqlagandek bosh irg'idi. - Qani, ketdik bo'lmasa, dedim va birvarakayiga so'qmoq yo'lga qarab otildik. Tuproq yo'lga chiqib olib, kelishib olganimizdek kelgan yo'limizdan qabristonga qarab yugura boshladik. Lekin hammasi biz o'ylagandek bo'lib chiqmadi. So'qmoq yo'ldan yugurayotib ikki yonimizdagi tutlar orasida deyarli biz bilan birga ketayotgan o'sha vahimali shitirlagan tovushlarni eshitdim. Hatto, ortimizdan ham bir tekisda yugurayotgan kimsaning og'ir qadam tovushlari ham eshitilib turardi. Aftidan, bu o'sha botinkali edi. Ular odam emas!!! Ulkan tutzorning ichkarisiga anchagina kirib borganimizni endi fahmladim. Qanchalik yugursak ham bir joyda turgandek tuyular, ikki yonimdan shuvillab o'tayotgan tut daraxtlari esa tugay demasdi. Go'yo tutzorning oxiri yo'qdek... Rustamning ham ortimdan hansirab yugurib kelayotganini sezib turardim. Ba'zi joylarda u yetib olishi uchun tezligimni xiyol pasaytirardim. Lekin, u baribir mendan ortda qolib ketardi. Kutilmaganda miyamga kelgan fikrni amalga oshirdim. Shartta to'xtadimda, Rustam yonimdan ship etib o'tib ketgach ortimga burildimda, qorong'ulikka qarata to'pponchadan ikki marta o'q uzdim. O'q mo'ljalga tegdi shekilli, qadam tovushlari bir zum tinib qoldi. Lekin hotirjamligim uzoqqa bormadi. Qadam tovushlari endi yanayam tezlashdi. Unga bu narsa ta'sir qilmasligiga ishonch hosil qilganimdan so'ng, yana yo'limda davom etib yugura boshladim. Rustam mendan ancha uzoqlashib ketdi shekilli, uning ham ovozi eshitilmay qoldi. U juda qo'rqib ketgan bo'lsa kerak. Yo'lning ikki cheti bo'ylab tutlar orasidan yugurayotgan shitirlashlar endi eshitilmay qoldi. Nazarimda, ular Rustamni ta'qib qilib ketishgandek edi, undan havotirlana boshladim. Mening esa ortimdan hamon o'sha bir maromda, xuddi estafedada yugurayotgan sportchidek qadam tovushlari izma iz kelardi. Qornim och, sillam quriy boshladi. Tanamdagi bor kuchni to'plab, oyoqlarimga berishga harakat qilardim. Mendan besh olti qadam oldinda allaqanday o'xshovsiz govdaning kutilmaganda yo'lga ko'ndalang yotib olganini fahmlaganimda kech bo'lgan edi. Qorong'uda oyog'im unga turtinib ketib, ikki uch metr nariga uchib ketdim va boshim qandaydir qattiq narsaga tegib hushimdan keta boshladim. Shu tobda go'yo, hayolimda uzoq uzoqlarda kimningdir dahshat bilan chinqirganini ham eshitdim. Meni ataylab yiqitish uchun yo'lga ko'ndalang yotib olgan bu govda esa odamga tegishlimi yoki boshqa narsagami, aniqlay olmadim. Qorong'uning g'ira shirasida biroz bukchaygan govdaning sharpasi o'zini qalin tutlar orasiga urib ko'zdan g'oyib bo'lganini, meni ta'qib qilib kelayotgan qadam tovushlari ham endi eshitilmay qolganini, quloqlarim ostida qattiq qarsillagan ovoz ham eshitilganini, keyin uning o'rnini otningmi, boshqa bir og'ir narsaningmi dupurlashi egallaganini hushimni yo'qotish arafasida elas elas angladim. Qolgani zulmat... Ko'zimni ochganimda devorlari loysuvoq qilingan g'aribgina xonada yotardim. Boshim guvillar,paxtadan to'qilgan qalin mato bilan tang'ib qo'yilgandi. Miyam qizib ketgan, yuragim xuddi miyamga chiqib olgandek, yuragimning dupillab urishi boshimda eshitilardi. Ustimga yopilgan ko'rpani surdimda, o'rnimdan turdim. Yo'q bo'lmadi. Boshim aylanib ketdi. Karavotga cho'kallab qoldim. Xona yorug', aftidan quyosh allaqachon ko'tarilgan, men yotgan karavot kichikkina deraza yonida joylashgan edi. Shundoq yonginamda esa cho'yan pech gurillab turardi. Xonaning ikkita eshigi va ikkita derazasi bor edi. Ko'rinishidan eshiklarning biri tashqariga, hovliga olib chiqadi. Yana biri bilan esa qo'shni xonaga o'tish mumkin ekan. Ortimdagi omonatgina pardani surib tashqariga, hovliga qaradim. Hovli degan bilan qo'rg'ondevor o'ralmagan ochiq maydon ekan. Aftidan, uy tepalikda joylashgan bo'lib, tepalikning pastida esa o'sha mash'um bepoyon tutzor yastanib yotardi. Bu Hasanali cho'ponning uyi edi. (Muallif: Siroj Qalandar) Birdan kechagi vahimali manzaralar ko'z oldimda govdalandi. O'rnimdan sapchib turdim, Rustam qani?!, ,lekin tag'in boshim aylanib gandraklab ketdim, omon eson uyiga yetib borganmikin?! Ishqilib yetib borgan bo'lsin. Shu payt qo'shni xonaning eshigi g'iyqillab ochilib boshiga qaytarma qora telpak, egniga yengsiz nimcha kiygan, ozg'in, qoramtur yuzidagi katta katta ko'zlari ichiga cho'kkan, ko'pdan beri olinmagan soqolida oq tuklar anchayin ko'rinib qolgan, chamasi ellik yoshlardagi kishi kirib keldi. Bu o'sha cho'pon edi. - Yo'q, yo'q. O'rningizdan turmang, o'tiravering, uka, bemalol, dedi salomlashish uchun turmoqchi bo'lganimni ko'rib. - Rahmat, agar siz bo'lmaganingizda bilmadim ahvolim nima kechardi. - Rahmatga hojat yo'q, ukajon mendan boshqa odam ham shunday qilgan bo'lardi, boshingiz omon bo'lsin. Hayriyatki, jarohatingiz chuqur emas, tezda tuzalib ketasiz. Yangangiz o'zi qo'li yengiz ayolda, boshingizga ham malham surib bog'lab qo'ydi. Endi o'zimni tanishtirsam, ismim Hasanali, mana shu yerlarda chorvalarimni boqib tirikchilik qilaman, kasbim shu. - Meniki esa Siroj, maxsus xizmatda tergovchi bo'lib ishlayman, bu yerlarga ham xizmat vazifan tufayli kelgandim. Endi mana ahvolimni ko'rib turibsizku, dedim. - Juda mas'uliyatli kasbda ishlarkansiz, ham xatarli, o'zingizni ehtiyot qilingda. Hali bu bosh kerak bo'ladi sizga, dedi kulimsirab. Avval iqtisod, keyin siyosat deganlaridek, endi bir ovqatlanib olmasangiz bo'lmaydi, "obed" ham bo'lib qoldi, ancha kuchdan qolganga ham o'xshaysiz. Cho'pon bilan keyingi suhbatni qo'shni xonada, dasturxon ustida davom ettirdik. Cho'ponning bitta yu bitta o'g'li bor ekan, ancha yillar oldin shaharga o'qishga ketib, o'sha yerda yashab qolganmish, ishi tig'is, yilda bir yoki ko'pi bilan ikki marta birrovga xabar olgani kelishini aytib norozi bo'lib ham qo'ydi. Bu uyda xotini ikkalasi yolg'iz yashasharkan. - Shuningdek, qo'tonda to'rt beshta qo'y qo'zimiz, sigir buzog'imiz, yana bir nechta toyimiz bor. Pastdagi tutzorni qo'riqlash menga biriktirilgan, ham qo'riqlab, ham mol hollarni o'sha yerda boqib, shularni orqasidan kun ko'ramiz. Hasanali cho'ponning kamtarona so'zlarini eshitib, mehribonligini ko'rib unga nisbatan hurmatim oshdi. - Sizni tutzordan qanday topib olganimga qiziqayotgan bo'lsangiz kerak? Hammasi mana bundan boshlandi, deb hikoyasini boshladi cho'pon. - Sovuq erta tushgani bois tutzordagi daraxt barglari to'kilib ulgurmasidan sovuq urib ketdi, barglar tutlarning ostiga to'kilib ko'rpadek uyulib qoldi. Qo'ylar tut bargini yaxshi ko'rgani uchun kun bo'yi ularni pastda, shu tutzorda boqdim. Kech tusha boshlagach uyga qaytsam, xotinim bir ahvolda o'tiribdi: " Ha, nima bo'ldi senga", desam, " Dadasi, anu tatardan sotib olgan sigiringiz qochib ketdi", deydi. " Qanday qochirib yubording? Sigir qo'tonda bog'langan ediku!", desam, " Kun bo'yi ma'rab jonga tegdi, oldiga xashak tashlasam yemaydi, shunga pastga olib borib boqmoqchi bo'luvdim, balki to'kilgan barglarni yeyar, degandim. Bu o'lgur qo'tondan chiqishi bilan urra solib yugurib ketdi, tutzorga kirib ketganini aniq ko'rdim" dedi. Bu sigirni ikki kun oldin bir tatardan sotib olgandim, uyini, mol holini sotib, Qrimga ketayotgan ekan. Yaxshi sigir ko'rindi olib qo'ya qolgandim. Keyin bu mashmasha chiqib turibdi. Qo'tondagi otimni mindimu, tutzorga qarab jo'nab qoldim. Tutzorning o'rtasidan o'tgan so'qmoq yo'l bo'ylab yura boshladim. Shu payt qarshimda men tomon kelayotgan allaqanday sharpalarni ko'rgandek bo'ldim. Balki bu o'sha sigirimdir, degan umidda ularga yawinlashgan edim, afsuski, adashgan ekanman. Yo'lda hech qanday sharpa yo'q edi. Aftidan, qorong'uda qiyshaygan tutlarni ko'rib shunday deb o'ylagan bo'lsam kerak. Cho'pon qilig'ini eslab bir kulib oldi. Demak, o'sha paytda biz ta'qib qilib kelayotgan izlar o'ng tomonga burilib, xuddi, bir narsadan yashiringandek, katta tut daraxti orqasida to'planib qolishganining sababini endi tushundim. Ular cho'pondan qo'rqishgan, negadir... Uni yaqinlashib kelayotganini ko'rishganu, o'zlarini panaga olgan. Aziz kitobxon, yodingizda bo'lsa izlar tugagan so'qmoqda bir nechta tuyoq izlarini ko'rgan edik o'shanda. - Ancha kech tushib qoldi, cho'pon hikoyasida davom etdi, borliq qop qorong'u edi. Aksiga olib quyuq tuman tushdi. Shoshilinchda fonarimni olish ham esimdan chqibdi. Tutzorlar oralab sigirimni izlagancha garangsib yuraverdim. Yaxshiyamki sigirimning nomi esimga tushib qoldi. Arvooo... Arvooo... Arvooo... deya uch marta baland ovozda chaqirgan edim, yaqn atrofda adashib qolgan sigirimning ma'rashi eshitildi. Ovoz kelayotgan tomonga borib uni osongina topdim, keyin arqonidan ushladimda, otning orqasidan ergashtirib kelaverdim. Uyimga yetay deb qolganimda tutzor ichidan ikki marta otilgan o'q ovozini eshitdim. Tutzorni muhofaza qilish vazifam bo'lgani uchun ishimga mas'uliyat bilan yondoshaman. Balki kimdir tutlarni kesib ketayotgandir deb o'yladim. Sigirni tezda molxonaga kiritib bog'ladimda, tavakkal qilib tag'in ortimga qaytdim. Tor yo'ldan o'q ovozi eshitilgan tomonga qarab ot soldim. Bilasizmi, dedi cho'pon shu yerga kelganida ovoziga biroz vahimali tus berib, tutzorning markaziga yetay deb qolganimda yo'lda kimdir yugurib ketardi. Xuddi nimadandir qochayotgandek... - Yoki kimnidir quvlayotgandek, dedim uning gaplariga qo'shimcha qilib. - Ha, dedi cho'pon, keyin bilsam u sizni ta'qib qilayotgan ekan, dedi yana so'zida davom etib, garchi qorong'uda bo'lsa ham uning sharpasini ilg'ashga muvaffaq bo'ldim, lekin meni ajablantirgani shuki, uni allaqanday qariyaga o'xshatdim. Ortidan otning dupurlashini eshitib kimdir kelayotganini sezgan, yaqinlashganimda esa u xuddi munkillagan choldek qaddini biroz eggancha o'zini tutlar orasiga urdi. Lekin harakatlari g'alati edi. Munkaygan qariya bo'lsa ham, katta katta qadamlar tashlab qochayotgandek tuyulib ketdi, yana sochlari uzun, yugurayotganda shamolda hilpiragandek tarvaqaylab ketardi. Egniga ham allaqanday uvadasi chiqib ketgan kiyim kiyib olgandek edi go'yo. Menga shunday tuyuldimi, yoki jinoyatchi men uni tanib qolmasligim uchun o'zini ataylab shunday ko'rsatdimi, bilolmay qoldim. Avvaliga uning ortidan quvib yetmoqchi bo'ldim, lekin sal nariroqda odam tanasi (men) yiqilib yotganini ko'rib bu niyatimdan qaytdim.(Muallif: Siroj Qalandar). Nima bo'lganini birdan fahmladim, yelkamdagi sochma ov miltig'ini olib u ketgan tomonga qarab o'q uzdim. Qarasam, o'g'rilar kesib ketgan tut daraxtidan qolgan to'nkaga boshingizni urib olib xushsiz yotardingiz. Otimdan tushdimda, sizni egarga oldim. Bu yog'idan o'zingiz xabardorsiz. - Tushunarli, dedim uning hikoyasini tinglab bo'lgach. O'shanda meni kimlardir quvladi. Qishloqda bo'lgan dahshatli voqeadan xabaringiz bo'lsa kerak, men shu voqeani o'rganish uchun kelgandim. Jinoyat izlari meni shu tutzorga boshladi, tunda esa bizni kimlardir ta'qib qildi... Ha aytkandek, o'sha paytda mening sherigim ham bor edi. Shu mahalla posboni, ismi Rustam, mabodo tutzorda o'sha bolani ham uchratmadingizmi, dedim cho'ponning ko'zlariga tikilib. U esa negadir menga hayrat bilan qaradi, katta katta ko'zlari yanayam kattalashgandek tuyulib ketdi. - U siz bilan birgamidi?!, dedi nihoyat biroz horg'in va titroq ovozda. - Ha, ikklamiz kun bo'yi, hatto yarim tungacha birga edik, izlarning orqasidan quvib kelayotganimizda tasodifan uni yo'qotib qo'ydim, tinchlikmi o'zi?, dedim havotirlanib. - Rustamni bugun tongda qabristondan topishibdi... - Bu nima deganingiz, dedim uning bu gapini eshitib yuragim bir boshqacha bo'lib ketdi. - Negadir, o'z joniga qasd qilibdi ekan, go'ristondagi katta tut daraxtiga o'zini osib qo'yibdi sho'rlik.. Bu gaplarni eshitib tamoman gangib qoldim. O'zinga deyarli qadrdon bo'lib qolgan odam haqida shunday deyishsa tiling kalimaga kelmay qolar ekan. Shu tobda cho'ponning " Ey, ukajon bu gaplarim hazil edi " deyishini shu qadar xohladimki... Hasanali aka esa xuddi Rustamning o'limida o'zi aybdordek homush ko'zini yerga qadab o'tirardi. Nihoyat u yana tilga kirdi. - Bugun ertalab siz uxlab yotganingizda uning janazasiga borib keldim, so'nggi yo'lga kuzatib qo'ydik... Cho'ponning qolgan gaplari qulog'imga kirmadi. O'z hayollarim bilan band bo'lib qoldim. Rustam nima uchun joniga qasd qildi ekan? Unaqa bolaga o'xshamasdiku?! Uni bunday qilishga nima majbur qildi ekan?! Demak, u tunda qishloqgacha ham yetib bormagan ekanda, to'g'ri qabristonga borganu, tut daraxtiga o'zini osib qo'ygan. Nega aynan tut daraxtiga? Nega boshimdan o'tkazayotgan sinoatlar faqat tutlar bilan bog'liq?! Kalavaning uchi qayerda?! Cho'pon ko'rgan qariya kim, bizni quvgan sharpalarchi, yo'qolgan murdalarchi, ular qayerga ketgan?! Ularni kim yoki nima o'g'irlagan hozircha menda bu savollarga tayinli javob yo'q edi. Lekin, bu jumboqlarni ochmasdan hech qayerga ketmayman. Nima bo'lganda ham baribir bu sirlarning tagiga yetaman!!! Bu paytda meni oldinda hali yana qanday dahshatli hodisalar kutib turganini bilmasdim. Davomi bor. Dahshatga tushishda davom etamiz... Bu gapimdan o'zimning ham vujudim muzlab ketdi. Aksiga olib quyuq tuman tusha boshladi. - Lekin ular sen aytgandek "osmonga uchib" ketishmagan ko'rinadi. Mana bunga e'tibor ber, dedim sekin cho'kallab qo'limdagi xira olovni yerga tutarkanman, izlar endi har tomonga qarab ketgan, shu yerdan tarqalishgan negadir. Rustam ham biri o'ngga, biri chapga, yana biri boshqa tomonga ketgan bilinar bilinmas izlarni endi ko'rdi. - Aka, to'g'risini aytsam, juda qo'rqib ketyapman... bu yerdan tezroq ketishimiz kerak, menimcha bu insonning ishi emas...balki bu izlar bizni ataylab tuzoqqa tushirish uchun qoldirilgandir?!, dedi Rustam pichirlab, xuddi balandroq gapirsa birov eshitib qoladigandek. - Men ham shuni o'ylab turuvdim, bu yerda nimadir g'alati... yaxshisi bu yerga ertaga tongda kelaqolamiz, o'shanda izlarning ham oxiriga yetarmiz balki. Qanchalik hotirjam gapirishga urinsam ham, vujudim muzlab borayotganini, dahshatli gumonim haqiqatga aylanayotganini, bu ishning iziga tushib qanday xatarli vazifani bo'ynimga olganimni endi anglay boshladim. Shu tobda bizni kuzatib turishganiga ham ishonchim komil edi. Ichki bir sezgi bilan uzoq yaqindagi tutlar orasidan bizga o'tkir nigohlar qadalganini aniqladim. Bu yerda nimadir bor, nimadir g'alati. Shu onda bizdan o'n qadamcha naridagi tutlar orasidan shitir shitir qilib, allanarsaning yugurib o'tgani eshitildi. Zaif chaqmoqtosh olovini o'sha tomonga qaratdim. Afsuski, uning xira nuri ovoz eshitilgan joygacha yetib bormadi. Quyuq zulmat hech nimani ko'rishga imkon bermadi. Tag'in boshqa tomondan yana o'sha g'alati shitirlash eshitildi. Bu safar qadam tovushlari aniq, endi yerda gupillab aks sado berdi. Xavfsizlik uchun kamarimdan to'pponchamni olib, otishga tayyor qilib qo'ydim. Rustam ham dahshat bilan goh u tomonda, goh bu tomonda eshitilayotgan vahimali shitirlashlarga quloq solib turardi. Shu payt tutzorning yana allaqayeridan g'alati ovoz yangradi. Arvooo... Arvooo... Arvooo... Bu insonning ovoziga o'xshardi, uning elas elas eshitilayotganiga qaraganda tovush yangrayotgan joy bizdan ancha uzoqda. - Arvoh deyapdimi, aka?!, dedi Rustam titroq ovozda. Bu paytda u pinjimga tiqilib olgudek menga yaqin turardi. - Bilmadim, hozir buni o'ylashga qurbim yetmaydi, hozir bu yerdan tezroq ketishimiz kerak, yo'qsa ertaga o'zimiz arvohga aylanib qolishimiz mumkin. Men bir narsani aniq bilamanki, atrofimizda izg'iyotgan bu narsalar bizga yaxshilikni ravo ko'rmaydi. Murdalarni ham ular o'g'irlashgani aniq! Quyuq tumandan endi osmon ham ko'rinmay qoldi. Qorong'ulikka singib ketgan tutlarning orqasidan esa biri qo'yib biri olib yugurayotgan narsalarning dahshatli shitirlashi tobora bizga yaqinlashib borar, qadam tovushlari ham endi aniq eshitilardi. Xuddiki, ular bizni har tomondan qurshab olishayotgandek... - Aka, ular bizni aniq ko'rib turishibdi, biz esa ularni ko'rmayapmiz, menimcha, olovni o'chirish kerak, shunda balki ko'rishmas. Chaqmoqtoshni o'chirdim, ammo tovushlar o'chmadi. - Bunday qilamiz, dedim pichirlab, hozir biz yurib kelgan so'qmoq yo'lga chiqib olamizda, o'zimiz kelgan qabriston tomonga qarab yuguramiz, agar ular ham inson bo'lsa bunday tumanli zulmatda bizni ko'risholmaydi, qayerga ketganimizni bilmay qolishadi. - Agar inson bo'lsa... dedi Rustam ko'zlarini bir nuqtaga qadab. - Nima bo'lganda ham sen o'zingni qo'lga ol, qo'rqma! Orqanga qaramay qabriston tomonga qarab qoch! Tushundingmi?! Rustam tasdiqlagandek bosh irg'idi. - Qani, ketdik bo'lmasa, dedim va birvarakayiga so'qmoq yo'lga qarab otildik. Tuproq yo'lga chiqib olib, kelishib olganimizdek kelgan yo'limizdan qabristonga qarab yugura boshladik. Lekin hammasi biz o'ylagandek bo'lib chiqmadi. So'qmoq yo'ldan yugurayotib ikki yonimizdagi tutlar orasida deyarli biz bilan birga ketayotgan o'sha vahimali shitirlagan tovushlarni eshitdim. Hatto, ortimizdan ham bir tekisda yugurayotgan kimsaning og'ir qadam tovushlari ham eshitilib turardi. Aftidan, bu o'sha botinkali edi. Ular odam emas!!! Ulkan tutzorning ichkarisiga anchagina kirib borganimizni endi fahmladim. Qanchalik yugursak ham bir joyda turgandek tuyular, ikki yonimdan shuvillab o'tayotgan tut daraxtlari esa tugay demasdi. Go'yo tutzorning oxiri yo'qdek... Rustamning ham ortimdan hansirab yugurib kelayotganini sezib turardim. Ba'zi joylarda u yetib olishi uchun tezligimni xiyol pasaytirardim. Lekin, u baribir mendan ortda qolib ketardi. Kutilmaganda miyamga kelgan fikrni amalga oshirdim. Shartta to'xtadimda, Rustam yonimdan ship etib o'tib ketgach ortimga burildimda, qorong'ulikka qarata to'pponchadan ikki marta o'q uzdim. O'q mo'ljalga tegdi shekilli, qadam tovushlari bir zum tinib qoldi. Lekin hotirjamligim uzoqqa bormadi. Qadam tovushlari endi yanayam tezlashdi. Unga bu narsa ta'sir qilmasligiga ishonch hosil qilganimdan so'ng, yana yo'limda davom etib yugura boshladim. Rustam mendan ancha uzoqlashib ketdi shekilli, uning ham ovozi eshitilmay qoldi. U juda qo'rqib ketgan bo'lsa kerak. Yo'lning ikki cheti bo'ylab tutlar orasidan yugurayotgan shitirlashlar endi eshitilmay qoldi. Nazarimda, ular Rustamni ta'qib qilib ketishgandek edi, undan havotirlana boshladim. Mening esa ortimdan hamon o'sha bir maromda, xuddi estafedada yugurayotgan sportchidek qadam tovushlari izma iz kelardi. Qornim och, sillam quriy boshladi. Tanamdagi bor kuchni to'plab, oyoqlarimga berishga harakat qilardim. Mendan besh olti qadam oldinda allaqanday o'xshovsiz govdaning kutilmaganda yo'lga ko'ndalang yotib olganini fahmlaganimda kech bo'lgan edi. Qorong'uda oyog'im unga turtinib ketib, ikki uch metr nariga uchib ketdim va boshim qandaydir qattiq narsaga tegib hushimdan keta boshladim. Shu tobda go'yo, hayolimda uzoq uzoqlarda kimningdir dahshat bilan chinqirganini ham eshitdim. Meni ataylab yiqitish uchun yo'lga ko'ndalang yotib olgan bu govda esa odamga tegishlimi yoki boshqa narsagami, aniqlay olmadim. Qorong'uning g'ira shirasida biroz bukchaygan govdaning sharpasi o'zini qalin tutlar orasiga urib ko'zdan g'oyib bo'lganini, meni ta'qib qilib kelayotgan qadam tovushlari ham endi eshitilmay qolganini, quloqlarim ostida qattiq qarsillagan ovoz ham eshitilganini, keyin uning o'rnini otningmi, boshqa bir og'ir narsaningmi dupurlashi egallaganini hushimni yo'qotish arafasida elas elas angladim. Qolgani zulmat... Ko'zimni ochganimda devorlari loysuvoq qilingan g'aribgina xonada yotardim. Boshim guvillar,paxtadan to'qilgan qalin mato bilan tang'ib qo'yilgandi. Miyam qizib ketgan, yuragim xuddi miyamga chiqib olgandek, yuragimning dupillab urishi boshimda eshitilardi. Ustimga yopilgan ko'rpani surdimda, o'rnimdan turdim. Yo'q bo'lmadi. Boshim aylanib ketdi. Karavotga cho'kallab qoldim. Xona yorug', aftidan quyosh allaqachon ko'tarilgan, men yotgan karavot kichikkina deraza yonida joylashgan edi. Shundoq yonginamda esa cho'yan pech gurillab turardi. Xonaning ikkita eshigi va ikkita derazasi bor edi. Ko'rinishidan eshiklarning biri tashqariga, hovliga olib chiqadi. Yana biri bilan esa qo'shni xonaga o'tish mumkin ekan. Ortimdagi omonatgina pardani surib tashqariga, hovliga qaradim. Hovli degan bilan qo'rg'ondevor o'ralmagan ochiq maydon ekan. Aftidan, uy tepalikda joylashgan bo'lib, tepalikning pastida esa o'sha mash'um bepoyon tutzor yastanib yotardi. Bu Hasanali cho'ponning uyi edi. (Muallif: Siroj Qalandar) Birdan kechagi vahimali manzaralar ko'z oldimda govdalandi. O'rnimdan sapchib turdim, Rustam qani?!, ,lekin tag'in boshim aylanib gandraklab ketdim, omon eson uyiga yetib borganmikin?! Ishqilib yetib borgan bo'lsin. Shu payt qo'shni xonaning eshigi g'iyqillab ochilib boshiga qaytarma qora telpak, egniga yengsiz nimcha kiygan, ozg'in, qoramtur yuzidagi katta katta ko'zlari ichiga cho'kkan, ko'pdan beri olinmagan soqolida oq tuklar anchayin ko'rinib qolgan, chamasi ellik yoshlardagi kishi kirib keldi. Bu o'sha cho'pon edi. - Yo'q, yo'q. O'rningizdan turmang, o'tiravering, uka, bemalol, dedi salomlashish uchun turmoqchi bo'lganimni ko'rib. - Rahmat, agar siz bo'lmaganingizda bilmadim ahvolim nima kechardi. - Rahmatga hojat yo'q, ukajon mendan boshqa odam ham shunday qilgan bo'lardi, boshingiz omon bo'lsin. Hayriyatki, jarohatingiz chuqur emas, tezda tuzalib ketasiz. Yangangiz o'zi qo'li yengiz ayolda, boshingizga ham malham surib bog'lab qo'ydi. Endi o'zimni tanishtirsam, ismim Hasanali, mana shu yerlarda chorvalarimni boqib tirikchilik qilaman, kasbim shu. - Meniki esa Siroj, maxsus xizmatda tergovchi bo'lib ishlayman, bu yerlarga ham xizmat vazifan tufayli kelgandim. Endi mana ahvolimni ko'rib turibsizku, dedim. - Juda mas'uliyatli kasbda ishlarkansiz, ham xatarli, o'zingizni ehtiyot qilingda. Hali bu bosh kerak bo'ladi sizga, dedi kulimsirab. Avval iqtisod, keyin siyosat deganlaridek, endi bir ovqatlanib olmasangiz bo'lmaydi, "obed" ham bo'lib qoldi, ancha kuchdan qolganga ham o'xshaysiz. Cho'pon bilan keyingi suhbatni qo'shni xonada, dasturxon ustida davom ettirdik. Cho'ponning bitta yu bitta o'g'li bor ekan, ancha yillar oldin shaharga o'qishga ketib, o'sha yerda yashab qolganmish, ishi tig'is, yilda bir yoki ko'pi bilan ikki marta birrovga xabar olgani kelishini aytib norozi bo'lib ham qo'ydi. Bu uyda xotini ikkalasi yolg'iz yashasharkan. - Shuningdek, qo'tonda to'rt beshta qo'y qo'zimiz, sigir buzog'imiz, yana bir nechta toyimiz bor. Pastdagi tutzorni qo'riqlash menga biriktirilgan, ham qo'riqlab, ham mol hollarni o'sha yerda boqib, shularni orqasidan kun ko'ramiz. Hasanali cho'ponning kamtarona so'zlarini eshitib, mehribonligini ko'rib unga nisbatan hurmatim oshdi. - Sizni tutzordan qanday topib olganimga qiziqayotgan bo'lsangiz kerak? Hammasi mana bundan boshlandi, deb hikoyasini boshladi cho'pon. - Sovuq erta tushgani bois tutzordagi daraxt barglari to'kilib ulgurmasidan sovuq urib ketdi, barglar tutlarning ostiga to'kilib ko'rpadek uyulib qoldi. Qo'ylar tut bargini yaxshi ko'rgani uchun kun bo'yi ularni pastda, shu tutzorda boqdim. Kech tusha boshlagach uyga qaytsam, xotinim bir ahvolda o'tiribdi: " Ha, nima bo'ldi senga", desam, " Dadasi, anu tatardan sotib olgan sigiringiz qochib ketdi", deydi. " Qanday qochirib yubording? Sigir qo'tonda bog'langan ediku!", desam, " Kun bo'yi ma'rab jonga tegdi, oldiga xashak tashlasam yemaydi, shunga pastga olib borib boqmoqchi bo'luvdim, balki to'kilgan barglarni yeyar, degandim. Bu o'lgur qo'tondan chiqishi bilan urra solib yugurib ketdi, tutzorga kirib ketganini aniq ko'rdim" dedi. Bu sigirni ikki kun oldin bir tatardan sotib olgandim, uyini, mol holini sotib, Qrimga ketayotgan ekan. Yaxshi sigir ko'rindi olib qo'ya qolgandim. Keyin bu mashmasha chiqib turibdi. Qo'tondagi otimni mindimu, tutzorga qarab jo'nab qoldim. Tutzorning o'rtasidan o'tgan so'qmoq yo'l bo'ylab yura boshladim. Shu payt qarshimda men tomon kelayotgan allaqanday sharpalarni ko'rgandek bo'ldim. Balki bu o'sha sigirimdir, degan umidda ularga yawinlashgan edim, afsuski, adashgan ekanman. Yo'lda hech qanday sharpa yo'q edi. Aftidan, qorong'uda qiyshaygan tutlarni ko'rib shunday deb o'ylagan bo'lsam kerak. Cho'pon qilig'ini eslab bir kulib oldi. Demak, o'sha paytda biz ta'qib qilib kelayotgan izlar o'ng tomonga burilib, xuddi, bir narsadan yashiringandek, katta tut daraxti orqasida to'planib qolishganining sababini endi tushundim. Ular cho'pondan qo'rqishgan, negadir... Uni yaqinlashib kelayotganini ko'rishganu, o'zlarini panaga olgan. Aziz kitobxon, yodingizda bo'lsa izlar tugagan so'qmoqda bir nechta tuyoq izlarini ko'rgan edik o'shanda. - Ancha kech tushib qoldi, cho'pon hikoyasida davom etdi, borliq qop qorong'u edi. Aksiga olib quyuq tuman tushdi. Shoshilinchda fonarimni olish ham esimdan chqibdi. Tutzorlar oralab sigirimni izlagancha garangsib yuraverdim. Yaxshiyamki sigirimning nomi esimga tushib qoldi. Arvooo... Arvooo... Arvooo... deya uch marta baland ovozda chaqirgan edim, yaqn atrofda adashib qolgan sigirimning ma'rashi eshitildi. Ovoz kelayotgan tomonga borib uni osongina topdim, keyin arqonidan ushladimda, otning orqasidan ergashtirib kelaverdim. Uyimga yetay deb qolganimda tutzor ichidan ikki marta otilgan o'q ovozini eshitdim. Tutzorni muhofaza qilish vazifam bo'lgani uchun ishimga mas'uliyat bilan yondoshaman. Balki kimdir tutlarni kesib ketayotgandir deb o'yladim. Sigirni tezda molxonaga kiritib bog'ladimda, tavakkal qilib tag'in ortimga qaytdim. Tor yo'ldan o'q ovozi eshitilgan tomonga qarab ot soldim. Bilasizmi, dedi cho'pon shu yerga kelganida ovoziga biroz vahimali tus berib, tutzorning markaziga yetay deb qolganimda yo'lda kimdir yugurib ketardi. Xuddi nimadandir qochayotgandek... - Yoki kimnidir quvlayotgandek, dedim uning gaplariga qo'shimcha qilib. - Ha, dedi cho'pon, keyin bilsam u sizni ta'qib qilayotgan ekan, dedi yana so'zida davom etib, garchi qorong'uda bo'lsa ham uning sharpasini ilg'ashga muvaffaq bo'ldim, lekin meni ajablantirgani shuki, uni allaqanday qariyaga o'xshatdim. Ortidan otning dupurlashini eshitib kimdir kelayotganini sezgan, yaqinlashganimda esa u xuddi munkillagan choldek qaddini biroz eggancha o'zini tutlar orasiga urdi. Lekin harakatlari g'alati edi. Munkaygan qariya bo'lsa ham, katta katta qadamlar tashlab qochayotgandek tuyulib ketdi, yana sochlari uzun, yugurayotganda shamolda hilpiragandek tarvaqaylab ketardi. Egniga ham allaqanday uvadasi chiqib ketgan kiyim kiyib olgandek edi go'yo. Menga shunday tuyuldimi, yoki jinoyatchi men uni tanib qolmasligim uchun o'zini ataylab shunday ko'rsatdimi, bilolmay qoldim. Avvaliga uning ortidan quvib yetmoqchi bo'ldim, lekin sal nariroqda odam tanasi (men) yiqilib yotganini ko'rib bu niyatimdan qaytdim.(Muallif: Siroj Qalandar). Nima bo'lganini birdan fahmladim, yelkamdagi sochma ov miltig'ini olib u ketgan tomonga qarab o'q uzdim. Qarasam, o'g'rilar kesib ketgan tut daraxtidan qolgan to'nkaga boshingizni urib olib xushsiz yotardingiz. Otimdan tushdimda, sizni egarga oldim. Bu yog'idan o'zingiz xabardorsiz. - Tushunarli, dedim uning hikoyasini tinglab bo'lgach. O'shanda meni kimlardir quvladi. Qishloqda bo'lgan dahshatli voqeadan xabaringiz bo'lsa kerak, men shu voqeani o'rganish uchun kelgandim. Jinoyat izlari meni shu tutzorga boshladi, tunda esa bizni kimlardir ta'qib qildi... Ha aytkandek, o'sha paytda mening sherigim ham bor edi. Shu mahalla posboni, ismi Rustam, mabodo tutzorda o'sha bolani ham uchratmadingizmi, dedim cho'ponning ko'zlariga tikilib. U esa negadir menga hayrat bilan qaradi, katta katta ko'zlari yanayam kattalashgandek tuyulib ketdi. - U siz bilan birgamidi?!, dedi nihoyat biroz horg'in va titroq ovozda. - Ha, ikklamiz kun bo'yi, hatto yarim tungacha birga edik, izlarning orqasidan quvib kelayotganimizda tasodifan uni yo'qotib qo'ydim, tinchlikmi o'zi?, dedim havotirlanib. - Rustamni bugun tongda qabristondan topishibdi... - Bu nima deganingiz, dedim uning bu gapini eshitib yuragim bir boshqacha bo'lib ketdi. - Negadir, o'z joniga qasd qilibdi ekan, go'ristondagi katta tut daraxtiga o'zini osib qo'yibdi sho'rlik.. Bu gaplarni eshitib tamoman gangib qoldim. O'zinga deyarli qadrdon bo'lib qolgan odam haqida shunday deyishsa tiling kalimaga kelmay qolar ekan. Shu tobda cho'ponning " Ey, ukajon bu gaplarim hazil edi " deyishini shu qadar xohladimki... Hasanali aka esa xuddi Rustamning o'limida o'zi aybdordek homush ko'zini yerga qadab o'tirardi. Nihoyat u yana tilga kirdi. - Bugun ertalab siz uxlab yotganingizda uning janazasiga borib keldim, so'nggi yo'lga kuzatib qo'ydik... Cho'ponning qolgan gaplari qulog'imga kirmadi. O'z hayollarim bilan band bo'lib qoldim. Rustam nima uchun joniga qasd qildi ekan? Unaqa bolaga o'xshamasdiku?! Uni bunday qilishga nima majbur qildi ekan?! Demak, u tunda qishloqgacha ham yetib bormagan ekanda, to'g'ri qabristonga borganu, tut daraxtiga o'zini osib qo'ygan. Nega aynan tut daraxtiga? Nega boshimdan o'tkazayotgan sinoatlar faqat tutlar bilan bog'liq?! Kalavaning uchi qayerda?! Cho'pon ko'rgan qariya kim, bizni quvgan sharpalarchi, yo'qolgan murdalarchi, ular qayerga ketgan?! Ularni kim yoki nima o'g'irlagan hozircha menda bu savollarga tayinli javob yo'q edi. Lekin, bu jumboqlarni ochmasdan hech qayerga ketmayman. Nima bo'lganda ham baribir bu sirlarning tagiga yetaman!!! Bu paytda meni oldinda hali yana qanday dahshatli hodisalar kutib turganini bilmasdim. Davomi bor. Dahshatga tushishda davom etamiz... Bu gapimdan o'zimning ham vujudim muzlab ketdi. Aksiga olib quyuq tuman tusha boshladi. - Lekin ular sen aytgandek "osmonga uchib" ketishmagan ko'rinadi. Mana bunga e'tibor ber, dedim sekin cho'kallab qo'limdagi xira olovni yerga tutarkanman, izlar endi har tomonga qarab ketgan, shu yerdan tarqalishgan negadir. Rustam ham biri o'ngga, biri chapga, yana biri boshqa tomonga ketgan bilinar bilinmas izlarni endi ko'rdi. - Aka, to'g'risini aytsam, juda qo'rqib ketyapman... bu yerdan tezroq ketishimiz kerak, menimcha bu insonning ishi emas...balki bu izlar bizni ataylab tuzoqqa tushirish uchun qoldirilgandir?!, dedi Rustam pichirlab, xuddi balandroq gapirsa birov eshitib qoladigandek. - Men ham shuni o'ylab turuvdim, bu yerda nimadir g'alati... yaxshisi bu yerga ertaga tongda kelaqolamiz, o'shanda izlarning ham oxiriga yetarmiz balki. Qanchalik hotirjam gapirishga urinsam ham, vujudim muzlab borayotganini, dahshatli gumonim haqiqatga aylanayotganini, bu ishning iziga tushib qanday xatarli vazifani bo'ynimga olganimni endi anglay boshladim. Shu tobda bizni kuzatib turishganiga ham ishonchim komil edi. Ichki bir sezgi bilan uzoq yaqindagi tutlar orasidan bizga o'tkir nigohlar qadalganini aniqladim. Bu yerda nimadir bor, nimadir g'alati. Shu onda bizdan o'n qadamcha naridagi tutlar orasidan shitir shitir qilib, allanarsaning yugurib o'tgani eshitildi. Zaif chaqmoqtosh olovini o'sha tomonga qaratdim. Afsuski, uning xira nuri ovoz eshitilgan joygacha yetib bormadi. Quyuq zulmat hech nimani ko'rishga imkon bermadi. Tag'in boshqa tomondan yana o'sha g'alati shitirlash eshitildi. Bu safar qadam tovushlari aniq, endi yerda gupillab aks sado berdi. Xavfsizlik uchun kamarimdan to'pponchamni olib, otishga tayyor qilib qo'ydim. Rustam ham dahshat bilan goh u tomonda, goh bu tomonda eshitilayotgan vahimali shitirlashlarga quloq solib turardi. Shu payt tutzorning yana allaqayeridan g'alati ovoz yangradi. Arvooo... Arvooo... Arvooo... Bu insonning ovoziga o'xshardi, uning elas elas eshitilayotganiga qaraganda tovush yangrayotgan joy bizdan ancha uzoqda. - Arvoh deyapdimi, aka?!, dedi Rustam titroq ovozda. Bu paytda u pinjimga tiqilib olgudek menga yaqin turardi. - Bilmadim, hozir buni o'ylashga qurbim yetmaydi, hozir bu yerdan tezroq ketishimiz kerak, yo'qsa ertaga o'zimiz arvohga aylanib qolishimiz mumkin. Men bir narsani aniq bilamanki, atrofimizda izg'iyotgan bu narsalar bizga yaxshilikni ravo ko'rmaydi. Murdalarni ham ular o'g'irlashgani aniq! Quyuq tumandan endi osmon ham ko'rinmay qoldi. Qorong'ulikka singib ketgan tutlarning orqasidan esa biri qo'yib biri olib yugurayotgan narsalarning dahshatli shitirlashi tobora bizga yaqinlashib borar, qadam tovushlari ham endi aniq eshitilardi. Xuddiki, ular bizni har tomondan qurshab olishayotgandek... - Aka, ular bizni aniq ko'rib turishibdi, biz esa ularni ko'rmayapmiz, menimcha, olovni o'chirish kerak, shunda balki ko'rishmas. Chaqmoqtoshni o'chirdim, ammo tovushlar o'chmadi. - Bunday qilamiz, dedim pichirlab, hozir biz yurib kelgan so'qmoq yo'lga chiqib olamizda, o'zimiz kelgan qabriston tomonga qarab yuguramiz, agar ular ham inson bo'lsa bunday tumanli zulmatda bizni ko'risholmaydi, qayerga ketganimizni bilmay qolishadi. - Agar inson bo'lsa... dedi Rustam ko'zlarini bir nuqtaga qadab. - Nima bo'lganda ham sen o'zingni qo'lga ol, qo'rqma! Orqanga qaramay qabriston tomonga qarab qoch! Tushundingmi?! Rustam tasdiqlagandek bosh irg'idi. - Qani, ketdik bo'lmasa, dedim va birvarakayiga so'qmoq yo'lga qarab otildik. Tuproq yo'lga chiqib olib, kelishib olganimizdek kelgan yo'limizdan qabristonga qarab yugura boshladik. Lekin hammasi biz o'ylagandek bo'lib chiqmadi. So'qmoq yo'ldan yugurayotib ikki yonimizdagi tutlar orasida deyarli biz bilan birga ketayotgan o'sha vahimali shitirlagan tovushlarni eshitdim. Hatto, ortimizdan ham bir tekisda yugurayotgan kimsaning og'ir qadam tovushlari ham eshitilib turardi. Aftidan, bu o'sha botinkali edi. Ular odam emas!!! Ulkan tutzorning ichkarisiga anchagina kirib borganimizni endi fahmladim. Qanchalik yugursak ham bir joyda turgandek tuyular, ikki yonimdan shuvillab o'tayotgan tut daraxtlari esa tugay demasdi. Go'yo tutzorning oxiri yo'qdek... Rustamning ham ortimdan hansirab yugurib kelayotganini sezib turardim. Ba'zi joylarda u yetib olishi uchun tezligimni xiyol pasaytirardim. Lekin, u baribir mendan ortda qolib ketardi. Kutilmaganda miyamga kelgan fikrni amalga oshirdim. Shartta to'xtadimda, Rustam yonimdan ship etib o'tib ketgach ortimga burildimda, qorong'ulikka qarata to'pponchadan ikki marta o'q uzdim. O'q mo'ljalga tegdi shekilli, qadam tovushlari bir zum tinib qoldi. Lekin hotirjamligim uzoqqa bormadi. Qadam tovushlari endi yanayam tezlashdi. Unga bu narsa ta'sir qilmasligiga ishonch hosil qilganimdan so'ng, yana yo'limda davom etib yugura boshladim. Rustam mendan ancha uzoqlashib ketdi shekilli, uning ham ovozi eshitilmay qoldi. U juda qo'rqib ketgan bo'lsa kerak. Yo'lning ikki cheti bo'ylab tutlar orasidan yugurayotgan shitirlashlar endi eshitilmay qoldi. Nazarimda, ular Rustamni ta'qib qilib ketishgandek edi, undan havotirlana boshladim. Mening esa ortimdan hamon o'sha bir maromda, xuddi estafedada yugurayotgan sportchidek qadam tovushlari izma iz kelardi. Qornim och, sillam quriy boshladi. Tanamdagi bor kuchni to'plab, oyoqlarimga berishga harakat qilardim. Mendan besh olti qadam oldinda allaqanday o'xshovsiz govdaning kutilmaganda yo'lga ko'ndalang yotib olganini fahmlaganimda kech bo'lgan edi. Qorong'uda oyog'im unga turtinib ketib, ikki uch metr nariga uchib ketdim va boshim qandaydir qattiq narsaga tegib hushimdan keta boshladim. Shu tobda go'yo, hayolimda uzoq uzoqlarda kimningdir dahshat bilan chinqirganini ham eshitdim. Meni ataylab yiqitish uchun yo'lga ko'ndalang yotib olgan bu govda esa odamga tegishlimi yoki boshqa narsagami, aniqlay olmadim. Qorong'uning g'ira shirasida biroz bukchaygan govdaning sharpasi o'zini qalin tutlar orasiga urib ko'zdan g'oyib bo'lganini, meni ta'qib qilib kelayotgan qadam tovushlari ham endi eshitilmay qolganini, quloqlarim ostida qattiq qarsillagan ovoz ham eshitilganini, keyin uning o'rnini otningmi, boshqa bir og'ir narsaningmi dupurlashi egallaganini hushimni yo'qotish arafasida elas elas angladim. Qolgani zulmat... Ko'zimni ochganimda devorlari loysuvoq qilingan g'aribgina xonada yotardim. Boshim guvillar,paxtadan to'qilgan qalin mato bilan tang'ib qo'yilgandi. Miyam qizib ketgan, yuragim xuddi miyamga chiqib olgandek, yuragimning dupillab urishi boshimda eshitilardi. Ustimga yopilgan ko'rpani surdimda, o'rnimdan turdim. Yo'q bo'lmadi. Boshim aylanib ketdi. Karavotga cho'kallab qoldim. Xona yorug', aftidan quyosh allaqachon ko'tarilgan, men yotgan karavot kichikkina deraza yonida joylashgan edi. Shundoq yonginamda esa cho'yan pech gurillab turardi. Xonaning ikkita eshigi va ikkita derazasi bor edi. Ko'rinishidan eshiklarning biri tashqariga, hovliga olib chiqadi. Yana biri bilan esa qo'shni xonaga o'tish mumkin ekan. Ortimdagi omonatgina pardani surib tashqariga, hovliga qaradim. Hovli degan bilan qo'rg'ondevor o'ralmagan ochiq maydon ekan. Aftidan, uy tepalikda joylashgan bo'lib, tepalikning pastida esa o'sha mash'um bepoyon tutzor yastanib yotardi. Bu Hasanali cho'ponning uyi edi. (Muallif: Siroj Qalandar) Birdan kechagi vahimali manzaralar ko'z oldimda govdalandi. O'rnimdan sapchib turdim, Rustam qani?!, ,lekin tag'in boshim aylanib gandraklab ketdim, omon eson uyiga yetib borganmikin?! Ishqilib yetib borgan bo'lsin. Shu payt qo'shni xonaning eshigi g'iyqillab ochilib boshiga qaytarma qora telpak, egniga yengsiz nimcha kiygan, ozg'in, qoramtur yuzidagi katta katta ko'zlari ichiga cho'kkan, ko'pdan beri olinmagan soqolida oq tuklar anchayin ko'rinib qolgan, chamasi ellik yoshlardagi kishi kirib keldi. Bu o'sha cho'pon edi. - Yo'q, yo'q. O'rningizdan turmang, o'tiravering, uka, bemalol, dedi salomlashish uchun turmoqchi bo'lganimni ko'rib. - Rahmat, agar siz bo'lmaganingizda bilmadim ahvolim nima kechardi. - Rahmatga hojat yo'q, ukajon mendan boshqa odam ham shunday qilgan bo'lardi, boshingiz omon bo'lsin. Hayriyatki, jarohatingiz chuqur emas, tezda tuzalib ketasiz. Yangangiz o'zi qo'li yengiz ayolda, boshingizga ham malham surib bog'lab qo'ydi. Endi o'zimni tanishtirsam, ismim Hasanali, mana shu yerlarda chorvalarimni boqib tirikchilik qilaman, kasbim shu. - Meniki esa Siroj, maxsus xizmatda tergovchi bo'lib ishlayman, bu yerlarga ham xizmat vazifan tufayli kelgandim. Endi mana ahvolimni ko'rib turibsizku, dedim. - Juda mas'uliyatli kasbda ishlarkansiz, ham xatarli, o'zingizni ehtiyot qilingda. Hali bu bosh kerak bo'ladi sizga, dedi kulimsirab. Avval iqtisod, keyin siyosat deganlaridek, endi bir ovqatlanib olmasangiz bo'lmaydi, "obed" ham bo'lib qoldi, ancha kuchdan qolganga ham o'xshaysiz. Cho'pon bilan keyingi suhbatni qo'shni xonada, dasturxon ustida davom ettirdik. Cho'ponning bitta yu bitta o'g'li bor ekan, ancha yillar oldin shaharga o'qishga ketib, o'sha yerda yashab qolganmish, ishi tig'is, yilda bir yoki ko'pi bilan ikki marta birrovga xabar olgani kelishini aytib norozi bo'lib ham qo'ydi. Bu uyda xotini ikkalasi yolg'iz yashasharkan. - Shuningdek, qo'tonda to'rt beshta qo'y qo'zimiz, sigir buzog'imiz, yana bir nechta toyimiz bor. Pastdagi tutzorni qo'riqlash menga biriktirilgan, ham qo'riqlab, ham mol hollarni o'sha yerda boqib, shularni orqasidan kun ko'ramiz. Hasanali cho'ponning kamtarona so'zlarini eshitib, mehribonligini ko'rib unga nisbatan hurmatim oshdi. - Sizni tutzordan qanday topib olganimga qiziqayotgan bo'lsangiz kerak? Hammasi mana bundan boshlandi, deb hikoyasini boshladi cho'pon. - Sovuq erta tushgani bois tutzordagi daraxt barglari to'kilib ulgurmasidan sovuq urib ketdi, barglar tutlarning ostiga to'kilib ko'rpadek uyulib qoldi. Qo'ylar tut bargini yaxshi ko'rgani uchun kun bo'yi ularni pastda, shu tutzorda boqdim. Kech tusha boshlagach uyga qaytsam, xotinim bir ahvolda o'tiribdi: " Ha, nima bo'ldi senga", desam, " Dadasi, anu tatardan sotib olgan sigiringiz qochib ketdi", deydi. " Qanday qochirib yubording? Sigir qo'tonda bog'langan ediku!", desam, " Kun bo'yi ma'rab jonga tegdi, oldiga xashak tashlasam yemaydi, shunga pastga olib borib boqmoqchi bo'luvdim, balki to'kilgan barglarni yeyar, degandim. Bu o'lgur qo'tondan chiqishi bilan urra solib yugurib ketdi, tutzorga kirib ketganini aniq ko'rdim" dedi. Bu sigirni ikki kun oldin bir tatardan sotib olgandim, uyini, mol holini sotib, Qrimga ketayotgan ekan. Yaxshi sigir ko'rindi olib qo'ya qolgandim. Keyin bu mashmasha chiqib turibdi. Qo'tondagi otimni mindimu, tutzorga qarab jo'nab qoldim. Tutzorning o'rtasidan o'tgan so'qmoq yo'l bo'ylab yura boshladim. Shu payt qarshimda men tomon kelayotgan allaqanday sharpalarni ko'rgandek bo'ldim. Balki bu o'sha sigirimdir, degan umidda ularga yawinlashgan edim, afsuski, adashgan ekanman. Yo'lda hech qanday sharpa yo'q edi. Aftidan, qorong'uda qiyshaygan tutlarni ko'rib shunday deb o'ylagan bo'lsam kerak. Cho'pon qilig'ini eslab bir kulib oldi. Demak, o'sha paytda biz ta'qib qilib kelayotgan izlar o'ng tomonga burilib, xuddi, bir narsadan yashiringandek, katta tut daraxti orqasida to'planib qolishganining sababini endi tushundim. Ular cho'pondan qo'rqishgan, negadir... Uni yaqinlashib kelayotganini ko'rishganu, o'zlarini panaga olgan. Aziz kitobxon, yodingizda bo'lsa izlar tugagan so'qmoqda bir nechta tuyoq izlarini ko'rgan edik o'shanda. - Ancha kech tushib qoldi, cho'pon hikoyasida davom etdi, borliq qop qorong'u edi. Aksiga olib quyuq tuman tushdi. Shoshilinchda fonarimni olish ham esimdan chqibdi. Tutzorlar oralab sigirimni izlagancha garangsib yuraverdim. Yaxshiyamki sigirimning nomi esimga tushib qoldi. Arvooo... Arvooo... Arvooo... deya uch marta baland ovozda chaqirgan edim, yaqn atrofda adashib qolgan sigirimning ma'rashi eshitildi. Ovoz kelayotgan tomonga borib uni osongina topdim, keyin arqonidan ushladimda, otning orqasidan ergashtirib kelaverdim. Uyimga yetay deb qolganimda tutzor ichidan ikki marta otilgan o'q ovozini eshitdim. Tutzorni muhofaza qilish vazifam bo'lgani uchun ishimga mas'uliyat bilan yondoshaman. Balki kimdir tutlarni kesib ketayotgandir deb o'yladim. Sigirni tezda molxonaga kiritib bog'ladimda, tavakkal qilib tag'in ortimga qaytdim. Tor yo'ldan o'q ovozi eshitilgan tomonga qarab ot soldim. Bilasizmi, dedi cho'pon shu yerga kelganida ovoziga biroz vahimali tus berib, tutzorning markaziga yetay deb qolganimda yo'lda kimdir yugurib ketardi. Xuddi nimadandir qochayotgandek... - Yoki kimnidir quvlayotgandek, dedim uning gaplariga qo'shimcha qilib. - Ha, dedi cho'pon, keyin bilsam u sizni ta'qib qilayotgan ekan, dedi yana so'zida davom etib, garchi qorong'uda bo'lsa ham uning sharpasini ilg'ashga muvaffaq bo'ldim, lekin meni ajablantirgani shuki, uni allaqanday qariyaga o'xshatdim. Ortidan otning dupurlashini eshitib kimdir kelayotganini sezgan, yaqinlashganimda esa u xuddi munkillagan choldek qaddini biroz eggancha o'zini tutlar orasiga urdi. Lekin harakatlari g'alati edi. Munkaygan qariya bo'lsa ham, katta katta qadamlar tashlab qochayotgandek tuyulib ketdi, yana sochlari uzun, yugurayotganda shamolda hilpiragandek tarvaqaylab ketardi. Egniga ham allaqanday uvadasi chiqib ketgan kiyim kiyib olgandek edi go'yo. Menga shunday tuyuldimi, yoki jinoyatchi men uni tanib qolmasligim uchun o'zini ataylab shunday ko'rsatdimi, bilolmay qoldim. Avvaliga uning ortidan quvib yetmoqchi bo'ldim, lekin sal nariroqda odam tanasi (men) yiqilib yotganini ko'rib bu niyatimdan qaytdim.(Muallif: Siroj Qalandar). Nima bo'lganini birdan fahmladim, yelkamdagi sochma ov miltig'ini olib u ketgan tomonga qarab o'q uzdim. Qarasam, o'g'rilar kesib ketgan tut daraxtidan qolgan to'nkaga boshingizni urib olib xushsiz yotardingiz. Otimdan tushdimda, sizni egarga oldim. Bu yog'idan o'zingiz xabardorsiz. - Tushunarli, dedim uning hikoyasini tinglab bo'lgach. O'shanda meni kimlardir quvladi. Qishloqda bo'lgan dahshatli voqeadan xabaringiz bo'lsa kerak, men shu voqeani o'rganish uchun kelgandim. Jinoyat izlari meni shu tutzorga boshladi, tunda esa bizni kimlardir ta'qib qildi... Ha aytkandek, o'sha paytda mening sherigim ham bor edi. Shu mahalla posboni, ismi Rustam, mabodo tutzorda o'sha bolani ham uchratmadingizmi, dedim cho'ponning ko'zlariga tikilib. U esa negadir menga hayrat bilan qaradi, katta katta ko'zlari yanayam kattalashgandek tuyulib ketdi. - U siz bilan birgamidi?!, dedi nihoyat biroz horg'in va titroq ovozda. - Ha, ikklamiz kun bo'yi, hatto yarim tungacha birga edik, izlarning orqasidan quvib kelayotganimizda tasodifan uni yo'qotib qo'ydim, tinchlikmi o'zi?, dedim havotirlanib. - Rustamni bugun tongda qabristondan topishibdi... - Bu nima deganingiz, dedim uning bu gapini eshitib yuragim bir boshqacha bo'lib ketdi. - Negadir, o'z joniga qasd qilibdi ekan, go'ristondagi katta tut daraxtiga o'zini osib qo'yibdi sho'rlik.. Bu gaplarni eshitib tamoman gangib qoldim. O'zinga deyarli qadrdon bo'lib qolgan odam haqida shunday deyishsa tiling kalimaga kelmay qolar ekan. Shu tobda cho'ponning " Ey, ukajon bu gaplarim hazil edi " deyishini shu qadar xohladimki... Hasanali aka esa xuddi Rustamning o'limida o'zi aybdordek homush ko'zini yerga qadab o'tirardi. Nihoyat u yana tilga kirdi. - Bugun ertalab siz uxlab yotganingizda uning janazasiga borib keldim, so'nggi yo'lga kuzatib qo'ydik... Cho'ponning qolgan gaplari qulog'imga kirmadi. O'z hayollarim bilan band bo'lib qoldim. Rustam nima uchun joniga qasd qildi ekan? Unaqa bolaga o'xshamasdiku?! Uni bunday qilishga nima majbur qildi ekan?! Demak, u tunda qishloqgacha ham yetib bormagan ekanda, to'g'ri qabristonga borganu, tut daraxtiga o'zini osib qo'ygan. Nega aynan tut daraxtiga? Nega boshimdan o'tkazayotgan sinoatlar faqat tutlar bilan bog'liq?! Kalavaning uchi qayerda?! Cho'pon ko'rgan qariya kim, bizni quvgan sharpalarchi, yo'qolgan murdalarchi, ular qayerga ketgan?! Ularni kim yoki nima o'g'irlagan hozircha menda bu savollarga tayinli javob yo'q edi. Lekin, bu jumboqlarni ochmasdan hech qayerga ketmayman. Nima bo'lganda ham baribir bu sirlarning tagiga yetaman!!! Bu paytda meni oldinda hali yana qanday dahshatli hodisalar kutib turganini bilmasdim. Davomi bor. Dahshatga tushishda davom etamiz... Bu gapimdan o'zimning ham vujudim muzlab ketdi. Aksiga olib quyuq tuman tusha boshladi. - Lekin ular sen aytgandek "osmonga uchib" ketishmagan ko'rinadi. Mana bunga e'tibor ber, dedim sekin cho'kallab qo'limdagi xira olovni yerga tutarkanman, izlar endi har tomonga qarab ketgan, shu yerdan tarqalishgan negadir. Rustam ham biri o'ngga, biri chapga, yana biri boshqa tomonga ketgan bilinar bilinmas izlarni endi ko'rdi. - Aka, to'g'risini aytsam, juda qo'rqib ketyapman... bu yerdan tezroq ketishimiz kerak, menimcha bu insonning ishi emas...balki bu izlar bizni ataylab tuzoqqa tushirish uchun qoldirilgandir?!, dedi Rustam pichirlab, xuddi balandroq gapirsa birov eshitib qoladigandek. - Men ham shuni o'ylab turuvdim, bu yerda nimadir g'alati... yaxshisi bu yerga ertaga tongda kelaqolamiz, o'shanda izlarning ham oxiriga yetarmiz balki. Qanchalik hotirjam gapirishga urinsam ham, vujudim muzlab borayotganini, dahshatli gumonim haqiqatga aylanayotganini, bu ishning iziga tushib qanday xatarli vazifani bo'ynimga olganimni endi anglay boshladim. Shu tobda bizni kuzatib turishganiga ham ishonchim komil edi. Ichki bir sezgi bilan uzoq yaqindagi tutlar orasidan bizga o'tkir nigohlar qadalganini aniqladim. Bu yerda nimadir bor, nimadir g'alati. Shu onda bizdan o'n qadamcha naridagi tutlar orasidan shitir shitir qilib, allanarsaning yugurib o'tgani eshitildi. Zaif chaqmoqtosh olovini o'sha tomonga qaratdim. Afsuski, uning xira nuri ovoz eshitilgan joygacha yetib bormadi. Quyuq zulmat hech nimani ko'rishga imkon bermadi. Tag'in boshqa tomondan yana o'sha g'alati shitirlash eshitildi. Bu safar qadam tovushlari aniq, endi yerda gupillab aks sado berdi. Xavfsizlik uchun kamarimdan to'pponchamni olib, otishga tayyor qilib qo'ydim. Rustam ham dahshat bilan goh u tomonda, goh bu tomonda eshitilayotgan vahimali shitirlashlarga quloq solib turardi. Shu payt tutzorning yana allaqayeridan g'alati ovoz yangradi. Arvooo... Arvooo... Arvooo... Bu insonning ovoziga o'xshardi, uning elas elas eshitilayotganiga qaraganda tovush yangrayotgan joy bizdan ancha uzoqda. - Arvoh deyapdimi, aka?!, dedi Rustam titroq ovozda. Bu paytda u pinjimga tiqilib olgudek menga yaqin turardi. - Bilmadim, hozir buni o'ylashga qurbim yetmaydi, hozir bu yerdan tezroq ketishimiz kerak, yo'qsa ertaga o'zimiz arvohga aylanib qolishimiz mumkin. Men bir narsani aniq bilamanki, atrofimizda izg'iyotgan bu narsalar bizga yaxshilikni ravo ko'rmaydi. Murdalarni ham ular o'g'irlashgani aniq! Quyuq tumandan endi osmon ham ko'rinmay qoldi. Qorong'ulikka singib ketgan tutlarning orqasidan esa biri qo'yib biri olib yugurayotgan narsalarning dahshatli shitirlashi tobora bizga yaqinlashib borar, qadam tovushlari ham endi aniq eshitilardi. Xuddiki, ular bizni har tomondan qurshab olishayotgandek... - Aka, ular bizni aniq ko'rib turishibdi, biz esa ularni ko'rmayapmiz, menimcha, olovni o'chirish kerak, shunda balki ko'rishmas. Chaqmoqtoshni o'chirdim, ammo tovushlar o'chmadi. - Bunday qilamiz, dedim pichirlab, hozir biz yurib kelgan so'qmoq yo'lga chiqib olamizda, o'zimiz kelgan qabriston tomonga qarab yuguramiz, agar ular ham inson bo'lsa bunday tumanli zulmatda bizni ko'risholmaydi, qayerga ketganimizni bilmay qolishadi. - Agar inson bo'lsa... dedi Rustam ko'zlarini bir nuqtaga qadab. - Nima bo'lganda ham sen o'zingni qo'lga ol, qo'rqma! Orqanga qaramay qabriston tomonga qarab qoch! Tushundingmi?! Rustam tasdiqlagandek bosh irg'idi. - Qani, ketdik bo'lmasa, dedim va birvarakayiga so'qmoq yo'lga qarab otildik. Tuproq yo'lga chiqib olib, kelishib olganimizdek kelgan yo'limizdan qabristonga qarab yugura boshladik. Lekin hammasi biz o'ylagandek bo'lib chiqmadi. So'qmoq yo'ldan yugurayotib ikki yonimizdagi tutlar orasida deyarli biz bilan birga ketayotgan o'sha vahimali shitirlagan tovushlarni eshitdim. Hatto, ortimizdan ham bir tekisda yugurayotgan kimsaning og'ir qadam tovushlari ham eshitilib turardi. Aftidan, bu o'sha botinkali edi. Ular odam emas!!! Ulkan tutzorning ichkarisiga anchagina kirib borganimizni endi fahmladim. Qanchalik yugursak ham bir joyda turgandek tuyular, ikki yonimdan shuvillab o'tayotgan tut daraxtlari esa tugay demasdi. Go'yo tutzorning oxiri yo'qdek... Rustamning ham ortimdan hansirab yugurib kelayotganini sezib turardim. Ba'zi joylarda u yetib olishi uchun tezligimni xiyol pasaytirardim. Lekin, u baribir mendan ortda qolib ketardi. Kutilmaganda miyamga kelgan fikrni amalga oshirdim. Shartta to'xtadimda, Rustam yonimdan ship etib o'tib ketgach ortimga burildimda, qorong'ulikka qarata to'pponchadan ikki marta o'q uzdim. O'q mo'ljalga tegdi shekilli, qadam tovushlari bir zum tinib qoldi. Lekin hotirjamligim uzoqqa bormadi. Qadam tovushlari endi yanayam tezlashdi. Unga bu narsa ta'sir qilmasligiga ishonch hosil qilganimdan so'ng, yana yo'limda davom etib yugura boshladim. Rustam mendan ancha uzoqlashib ketdi shekilli, uning ham ovozi eshitilmay qoldi. U juda qo'rqib ketgan bo'lsa kerak. Yo'lning ikki cheti bo'ylab tutlar orasidan yugurayotgan shitirlashlar endi eshitilmay qoldi. Nazarimda, ular Rustamni ta'qib qilib ketishgandek edi, undan havotirlana boshladim. Mening esa ortimdan hamon o'sha bir maromda, xuddi estafedada yugurayotgan sportchidek qadam tovushlari izma iz kelardi. Qornim och, sillam quriy boshladi. Tanamdagi bor kuchni to'plab, oyoqlarimga berishga harakat qilardim. Mendan besh olti qadam oldinda allaqanday o'xshovsiz govdaning kutilmaganda yo'lga ko'ndalang yotib olganini fahmlaganimda kech bo'lgan edi. Qorong'uda oyog'im unga turtinib ketib, ikki uch metr nariga uchib ketdim va boshim qandaydir qattiq narsaga tegib hushimdan keta boshladim. Shu tobda go'yo, hayolimda uzoq uzoqlarda kimningdir dahshat bilan chinqirganini ham eshitdim. Meni ataylab yiqitish uchun yo'lga ko'ndalang yotib olgan bu govda esa odamga tegishlimi yoki boshqa narsagami, aniqlay olmadim. Qorong'uning g'ira shirasida biroz bukchaygan govdaning sharpasi o'zini qalin tutlar orasiga urib ko'zdan g'oyib bo'lganini, meni ta'qib qilib kelayotgan qadam tovushlari ham endi eshitilmay qolganini, quloqlarim ostida qattiq qarsillagan ovoz ham eshitilganini, keyin uning o'rnini otningmi, boshqa bir og'ir narsaningmi dupurlashi egallaganini hushimni yo'qotish arafasida elas elas angladim. Qolgani zulmat... Ko'zimni ochganimda devorlari loysuvoq qilingan g'aribgina xonada yotardim. Boshim guvillar,paxtadan to'qilgan qalin mato bilan tang'ib qo'yilgandi. Miyam qizib ketgan, yuragim xuddi miyamga chiqib olgandek, yuragimning dupillab urishi boshimda eshitilardi. Ustimga yopilgan ko'rpani surdimda, o'rnimdan turdim. Yo'q bo'lmadi. Boshim aylanib ketdi. Karavotga cho'kallab qoldim. Xona yorug', aftidan quyosh allaqachon ko'tarilgan, men yotgan karavot kichikkina deraza yonida joylashgan edi. Shundoq yonginamda esa cho'yan pech gurillab turardi. Xonaning ikkita eshigi va ikkita derazasi bor edi. Ko'rinishidan eshiklarning biri tashqariga, hovliga olib chiqadi. Yana biri bilan esa qo'shni xonaga o'tish mumkin ekan. Ortimdagi omonatgina pardani surib tashqariga, hovliga qaradim. Hovli degan bilan qo'rg'ondevor o'ralmagan ochiq maydon ekan. Aftidan, uy tepalikda joylashgan bo'lib, tepalikning pastida esa o'sha mash'um bepoyon tutzor yastanib yotardi. Bu Hasanali cho'ponning uyi edi. (Muallif: Siroj Qalandar) Birdan kechagi vahimali manzaralar ko'z oldimda govdalandi. O'rnimdan sapchib turdim, Rustam qani?!, ,lekin tag'in boshim aylanib gandraklab ketdim, omon eson uyiga yetib borganmikin?! Ishqilib yetib borgan bo'lsin. Shu payt qo'shni xonaning eshigi g'iyqillab ochilib boshiga qaytarma qora telpak, egniga yengsiz nimcha kiygan, ozg'in, qoramtur yuzidagi katta katta ko'zlari ichiga cho'kkan, ko'pdan beri olinmagan soqolida oq tuklar anchayin ko'rinib qolgan, chamasi ellik yoshlardagi kishi kirib keldi. Bu o'sha cho'pon edi. - Yo'q, yo'q. O'rningizdan turmang, o'tiravering, uka, bemalol, dedi salomlashish uchun turmoqchi bo'lganimni ko'rib. - Rahmat, agar siz bo'lmaganingizda bilmadim ahvolim nima kechardi. - Rahmatga hojat yo'q, ukajon mendan boshqa odam ham shunday qilgan bo'lardi, boshingiz omon bo'lsin. Hayriyatki, jarohatingiz chuqur emas, tezda tuzalib ketasiz. Yangangiz o'zi qo'li yengiz ayolda, boshingizga ham malham surib bog'lab qo'ydi. Endi o'zimni tanishtirsam, ismim Hasanali, mana shu yerlarda chorvalarimni boqib tirikchilik qilaman, kasbim shu. - Meniki esa Siroj, maxsus xizmatda tergovchi bo'lib ishlayman, bu yerlarga ham xizmat vazifan tufayli kelgandim. Endi mana ahvolimni ko'rib turibsizku, dedim. - Juda mas'uliyatli kasbda ishlarkansiz, ham xatarli, o'zingizni ehtiyot qilingda. Hali bu bosh kerak bo'ladi sizga, dedi kulimsirab. Avval iqtisod, keyin siyosat deganlaridek, endi bir ovqatlanib olmasangiz bo'lmaydi, "obed" ham bo'lib qoldi, ancha kuchdan qolganga ham o'xshaysiz. Cho'pon bilan keyingi suhbatni qo'shni xonada, dasturxon ustida davom ettirdik. Cho'ponning bitta yu bitta o'g'li bor ekan, ancha yillar oldin shaharga o'qishga ketib, o'sha yerda yashab qolganmish, ishi tig'is, yilda bir yoki ko'pi bilan ikki marta birrovga xabar olgani kelishini aytib norozi bo'lib ham qo'ydi. Bu uyda xotini ikkalasi yolg'iz yashasharkan. - Shuningdek, qo'tonda to'rt beshta qo'y qo'zimiz, sigir buzog'imiz, yana bir nechta toyimiz bor. Pastdagi tutzorni qo'riqlash menga biriktirilgan, ham qo'riqlab, ham mol hollarni o'sha yerda boqib, shularni orqasidan kun ko'ramiz. Hasanali cho'ponning kamtarona so'zlarini eshitib, mehribonligini ko'rib unga nisbatan hurmatim oshdi. - Sizni tutzordan qanday topib olganimga qiziqayotgan bo'lsangiz kerak? Hammasi mana bundan boshlandi, deb hikoyasini boshladi cho'pon. - Sovuq erta tushgani bois tutzordagi daraxt barglari to'kilib ulgurmasidan sovuq urib ketdi, barglar tutlarning ostiga to'kilib ko'rpadek uyulib qoldi. Qo'ylar tut bargini yaxshi ko'rgani uchun kun bo'yi ularni pastda, shu tutzorda boqdim. Kech tusha boshlagach uyga qaytsam, xotinim bir ahvolda o'tiribdi: " Ha, nima bo'ldi senga", desam, " Dadasi, anu tatardan sotib olgan sigiringiz qochib ketdi", deydi. " Qanday qochirib yubording? Sigir qo'tonda bog'langan ediku!", desam, " Kun bo'yi ma'rab jonga tegdi, oldiga xashak tashlasam yemaydi, shunga pastga olib borib boqmoqchi bo'luvdim, balki to'kilgan barglarni yeyar, degandim. Bu o'lgur qo'tondan chiqishi bilan urra solib yugurib ketdi, tutzorga kirib ketganini aniq ko'rdim" dedi. Bu sigirni ikki kun oldin bir tatardan sotib olgandim, uyini, mol holini sotib, Qrimga ketayotgan ekan. Yaxshi sigir ko'rindi olib qo'ya qolgandim. Keyin bu mashmasha chiqib turibdi. Qo'tondagi otimni mindimu, tutzorga qarab jo'nab qoldim. Tutzorning o'rtasidan o'tgan so'qmoq yo'l bo'ylab yura boshladim. Shu payt qarshimda men tomon kelayotgan allaqanday sharpalarni ko'rgandek bo'ldim. Balki bu o'sha sigirimdir, degan umidda ularga yawinlashgan edim, afsuski, adashgan ekanman. Yo'lda hech qanday sharpa yo'q edi. Aftidan, qorong'uda qiyshaygan tutlarni ko'rib shunday deb o'ylagan bo'lsam kerak. Cho'pon qilig'ini eslab bir kulib oldi. Demak, o'sha paytda biz ta'qib qilib kelayotgan izlar o'ng tomonga burilib, xuddi, bir narsadan yashiringandek, katta tut daraxti orqasida to'planib qolishganining sababini endi tushundim. Ular cho'pondan qo'rqishgan, negadir... Uni yaqinlashib kelayotganini ko'rishganu, o'zlarini panaga olgan. Aziz kitobxon, yodingizda bo'lsa izlar tugagan so'qmoqda bir nechta tuyoq izlarini ko'rgan edik o'shanda. - Ancha kech tushib qoldi, cho'pon hikoyasida davom etdi, borliq qop qorong'u edi. Aksiga olib quyuq tuman tushdi. Shoshilinchda fonarimni olish ham esimdan chqibdi. Tutzorlar oralab sigirimni izlagancha garangsib yuraverdim. Yaxshiyamki sigirimning nomi esimga tushib qoldi. Arvooo... Arvooo... Arvooo... deya uch marta baland ovozda chaqirgan edim, yaqn atrofda adashib qolgan sigirimning ma'rashi eshitildi. Ovoz kelayotgan tomonga borib uni osongina topdim, keyin arqonidan ushladimda, otning orqasidan ergashtirib kelaverdim. Uyimga yetay deb qolganimda tutzor ichidan ikki marta otilgan o'q ovozini eshitdim. Tutzorni muhofaza qilish vazifam bo'lgani uchun ishimga mas'uliyat bilan yondoshaman. Balki kimdir tutlarni kesib ketayotgandir deb o'yladim. Sigirni tezda molxonaga kiritib bog'ladimda, tavakkal qilib tag'in ortimga qaytdim. Tor yo'ldan o'q ovozi eshitilgan tomonga qarab ot soldim. Bilasizmi, dedi cho'pon shu yerga kelganida ovoziga biroz vahimali tus berib, tutzorning markaziga yetay deb qolganimda yo'lda kimdir yugurib ketardi. Xuddi nimadandir qochayotgandek... - Yoki kimnidir quvlayotgandek, dedim uning gaplariga qo'shimcha qilib. - Ha, dedi cho'pon, keyin bilsam u sizni ta'qib qilayotgan ekan, dedi yana so'zida davom etib, garchi qorong'uda bo'lsa ham uning sharpasini ilg'ashga muvaffaq bo'ldim, lekin meni ajablantirgani shuki, uni allaqanday qariyaga o'xshatdim. Ortidan otning dupurlashini eshitib kimdir kelayotganini sezgan, yaqinlashganimda esa u xuddi munkillagan choldek qaddini biroz eggancha o'zini tutlar orasiga urdi. Lekin harakatlari g'alati edi. Munkaygan qariya bo'lsa ham, katta katta qadamlar tashlab qochayotgandek tuyulib ketdi, yana sochlari uzun, yugurayotganda shamolda hilpiragandek tarvaqaylab ketardi. Egniga ham allaqanday uvadasi chiqib ketgan kiyim kiyib olgandek edi go'yo. Menga shunday tuyuldimi, yoki jinoyatchi men uni tanib qolmasligim uchun o'zini ataylab shunday ko'rsatdimi, bilolmay qoldim. Avvaliga uning ortidan quvib yetmoqchi bo'ldim, lekin sal nariroqda odam tanasi (men) yiqilib yotganini ko'rib bu niyatimdan qaytdim.(Muallif: Siroj Qalandar). Nima bo'lganini birdan fahmladim, yelkamdagi sochma ov miltig'ini olib u ketgan tomonga qarab o'q uzdim. Qarasam, o'g'rilar kesib ketgan tut daraxtidan qolgan to'nkaga boshingizni urib olib xushsiz yotardingiz. Otimdan tushdimda, sizni egarga oldim. Bu yog'idan o'zingiz xabardorsiz. - Tushunarli, dedim uning hikoyasini tinglab bo'lgach. O'shanda meni kimlardir quvladi. Qishloqda bo'lgan dahshatli voqeadan xabaringiz bo'lsa kerak, men shu voqeani o'rganish uchun kelgandim. Jinoyat izlari meni shu tutzorga boshladi, tunda esa bizni kimlardir ta'qib qildi... Ha aytkandek, o'sha paytda mening sherigim ham bor edi. Shu mahalla posboni, ismi Rustam, mabodo tutzorda o'sha bolani ham uchratmadingizmi, dedim cho'ponning ko'zlariga tikilib. U esa negadir menga hayrat bilan qaradi, katta katta ko'zlari yanayam kattalashgandek tuyulib ketdi. - U siz bilan birgamidi?!, dedi nihoyat biroz horg'in va titroq ovozda. - Ha, ikklamiz kun bo'yi, hatto yarim tungacha birga edik, izlarning orqasidan quvib kelayotganimizda tasodifan uni yo'qotib qo'ydim, tinchlikmi o'zi?, dedim havotirlanib. - Rustamni bugun tongda qabristondan topishibdi... - Bu nima deganingiz, dedim uning bu gapini eshitib yuragim bir boshqacha bo'lib ketdi. - Negadir, o'z joniga qasd qilibdi ekan, go'ristondagi katta tut daraxtiga o'zini osib qo'yibdi sho'rlik.. Bu gaplarni eshitib tamoman gangib qoldim. O'zinga deyarli qadrdon bo'lib qolgan odam haqida shunday deyishsa tiling kalimaga kelmay qolar ekan. Shu tobda cho'ponning " Ey, ukajon bu gaplarim hazil edi " deyishini shu qadar xohladimki... Hasanali aka esa xuddi Rustamning o'limida o'zi aybdordek homush ko'zini yerga qadab o'tirardi. Nihoyat u yana tilga kirdi. - Bugun ertalab siz uxlab yotganingizda uning janazasiga borib keldim, so'nggi yo'lga kuzatib qo'ydik... Cho'ponning qolgan gaplari qulog'imga kirmadi. O'z hayollarim bilan band bo'lib qoldim. Rustam nima uchun joniga qasd qildi ekan? Unaqa bolaga o'xshamasdiku?! Uni bunday qilishga nima majbur qildi ekan?! Demak, u tunda qishloqgacha ham yetib bormagan ekanda, to'g'ri qabristonga borganu, tut daraxtiga o'zini osib qo'ygan. Nega aynan tut daraxtiga? Nega boshimdan o'tkazayotgan sinoatlar faqat tutlar bilan bog'liq?! Kalavaning uchi qayerda?! Cho'pon ko'rgan qariya kim, bizni quvgan sharpalarchi, yo'qolgan murdalarchi, ular qayerga ketgan?! Ularni kim yoki nima o'g'irlagan hozircha menda bu savollarga tayinli javob yo'q edi. Lekin, bu jumboqlarni ochmasdan hech qayerga ketmayman. Nima bo'lganda ham baribir bu sirlarning tagiga yetaman!!! Bu paytda meni oldinda hali yana qanday dahshatli hodisalar kutib turganini bilmasdim. Davomi bor. Dahshatga tushishda davom etamiz... Bu gapimdan o'zimning ham vujudim muzlab ketdi. Aksiga olib quyuq tuman tusha boshladi. - Lekin ular sen aytgandek "osmonga uchib" ketishmagan ko'rinadi. Mana bunga e'tibor ber, dedim sekin cho'kallab qo'limdagi xira olovni yerga tutarkanman, izlar endi har tomonga qarab ketgan, shu yerdan tarqalishgan negadir. Rustam ham biri o'ngga, biri chapga, yana biri boshqa tomonga ketgan bilinar bilinmas izlarni endi ko'rdi. - Aka, to'g'risini aytsam, juda qo'rqib ketyapman... bu yerdan tezroq ketishimiz kerak, menimcha bu insonning ishi emas...balki bu izlar bizni ataylab tuzoqqa tushirish uchun qoldirilgandir?!, dedi Rustam pichirlab, xuddi balandroq gapirsa birov eshitib qoladigandek. - Men ham shuni o'ylab turuvdim, bu yerda nimadir g'alati... yaxshisi bu yerga ertaga tongda kelaqolamiz, o'shanda izlarning ham oxiriga yetarmiz balki. Qanchalik hotirjam gapirishga urinsam ham, vujudim muzlab borayotganini, dahshatli gumonim haqiqatga aylanayotganini, bu ishning iziga tushib qanday xatarli vazifani bo'ynimga olganimni endi anglay boshladim. Shu tobda bizni kuzatib turishganiga ham ishonchim komil edi. Ichki bir sezgi bilan uzoq yaqindagi tutlar orasidan bizga o'tkir nigohlar qadalganini aniqladim. Bu yerda nimadir bor, nimadir g'alati. Shu onda bizdan o'n qadamcha naridagi tutlar orasidan shitir shitir qilib, allanarsaning yugurib o'tgani eshitildi. Zaif chaqmoqtosh olovini o'sha tomonga qaratdim. Afsuski, uning xira nuri ovoz eshitilgan joygacha yetib bormadi. Quyuq zulmat hech nimani ko'rishga imkon bermadi. Tag'in boshqa tomondan yana o'sha g'alati shitirlash eshitildi. Bu safar qadam tovushlari aniq, endi yerda gupillab aks sado berdi. Xavfsizlik uchun kamarimdan to'pponchamni olib, otishga tayyor qilib qo'ydim. Rustam ham dahshat bilan goh u tomonda, goh bu tomonda eshitilayotgan vahimali shitirlashlarga quloq solib turardi. Shu payt tutzorning yana allaqayeridan g'alati ovoz yangradi. Arvooo... Arvooo... Arvooo... Bu insonning ovoziga o'xshardi, uning elas elas eshitilayotganiga qaraganda tovush yangrayotgan joy bizdan ancha uzoqda. - Arvoh deyapdimi, aka?!, dedi Rustam titroq ovozda. Bu paytda u pinjimga tiqilib olgudek menga yaqin turardi. - Bilmadim, hozir buni o'ylashga qurbim yetmaydi, hozir bu yerdan tezroq ketishimiz kerak, yo'qsa ertaga o'zimiz arvohga aylanib qolishimiz mumkin. Men bir narsani aniq bilamanki, atrofimizda izg'iyotgan bu narsalar bizga yaxshilikni ravo ko'rmaydi. Murdalarni ham ular o'g'irlashgani aniq! Quyuq tumandan endi osmon ham ko'rinmay qoldi. Qorong'ulikka singib ketgan tutlarning orqasidan esa biri qo'yib biri olib yugurayotgan narsalarning dahshatli shitirlashi tobora bizga yaqinlashib borar, qadam tovushlari ham endi aniq eshitilardi. Xuddiki, ular bizni har tomondan qurshab olishayotgandek... - Aka, ular bizni aniq ko'rib turishibdi, biz esa ularni ko'rmayapmiz, menimcha, olovni o'chirish kerak, shunda balki ko'rishmas. Chaqmoqtoshni o'chirdim, ammo tovushlar o'chmadi. - Bunday qilamiz, dedim pichirlab, hozir biz yurib kelgan so'qmoq yo'lga chiqib olamizda, o'zimiz kelgan qabriston tomonga qarab yuguramiz, agar ular ham inson bo'lsa bunday tumanli zulmatda bizni ko'risholmaydi, qayerga ketganimizni bilmay qolishadi. - Agar inson bo'lsa... dedi Rustam ko'zlarini bir nuqtaga qadab. - Nima bo'lganda ham sen o'zingni qo'lga ol, qo'rqma! Orqanga qaramay qabriston tomonga qarab qoch! Tushundingmi?! Rustam tasdiqlagandek bosh irg'idi. - Qani, ketdik bo'lmasa, dedim va birvarakayiga so'qmoq yo'lga qarab otildik. Tuproq yo'lga chiqib olib, kelishib olganimizdek kelgan yo'limizdan qabristonga qarab yugura boshladik. Lekin hammasi biz o'ylagandek bo'lib chiqmadi. So'qmoq yo'ldan yugurayotib ikki yonimizdagi tutlar orasida deyarli biz bilan birga ketayotgan o'sha vahimali shitirlagan tovushlarni eshitdim. Hatto, ortimizdan ham bir tekisda yugurayotgan kimsaning og'ir qadam tovushlari ham eshitilib turardi. Aftidan, bu o'sha botinkali edi. Ular odam emas!!! Ulkan tutzorning ichkarisiga anchagina kirib borganimizni endi fahmladim. Qanchalik yugursak ham bir joyda turgandek tuyular, ikki yonimdan shuvillab o'tayotgan tut daraxtlari esa tugay demasdi. Go'yo tutzorning oxiri yo'qdek... Rustamning ham ortimdan hansirab yugurib kelayotganini sezib turardim. Ba'zi joylarda u yetib olishi uchun tezligimni xiyol pasaytirardim. Lekin, u baribir mendan ortda qolib ketardi. Kutilmaganda miyamga kelgan fikrni amalga oshirdim. Shartta to'xtadimda, Rustam yonimdan ship etib o'tib ketgach ortimga burildimda, qorong'ulikka qarata to'pponchadan ikki marta o'q uzdim. O'q mo'ljalga tegdi shekilli, qadam tovushlari bir zum tinib qoldi. Lekin hotirjamligim uzoqqa bormadi. Qadam tovushlari endi yanayam tezlashdi. Unga bu narsa ta'sir qilmasligiga ishonch hosil qilganimdan so'ng, yana yo'limda davom etib yugura boshladim. Rustam mendan ancha uzoqlashib ketdi shekilli, uning ham ovozi eshitilmay qoldi. U juda qo'rqib ketgan bo'lsa kerak. Yo'lning ikki cheti bo'ylab tutlar orasidan yugurayotgan shitirlashlar endi eshitilmay qoldi. Nazarimda, ular Rustamni ta'qib qilib ketishgandek edi, undan havotirlana boshladim. Mening esa ortimdan hamon o'sha bir maromda, xuddi estafedada yugurayotgan sportchidek qadam tovushlari izma iz kelardi. Qornim och, sillam quriy boshladi. Tanamdagi bor kuchni to'plab, oyoqlarimga berishga harakat qilardim. Mendan besh olti qadam oldinda allaqanday o'xshovsiz govdaning kutilmaganda yo'lga ko'ndalang yotib olganini fahmlaganimda kech bo'lgan edi. Qorong'uda oyog'im unga turtinib ketib, ikki uch metr nariga uchib ketdim va boshim qandaydir qattiq narsaga tegib hushimdan keta boshladim. Shu tobda go'yo, hayolimda uzoq uzoqlarda kimningdir dahshat bilan chinqirganini ham eshitdim. Meni ataylab yiqitish uchun yo'lga ko'ndalang yotib olgan bu govda esa odamga tegishlimi yoki boshqa narsagami, aniqlay olmadim. Qorong'uning g'ira shirasida biroz bukchaygan govdaning sharpasi o'zini qalin tutlar orasiga urib ko'zdan g'oyib bo'lganini, meni ta'qib qilib kelayotgan qadam tovushlari ham endi eshitilmay qolganini, quloqlarim ostida qattiq qarsillagan ovoz ham eshitilganini, keyin uning o'rnini otningmi, boshqa bir og'ir narsaningmi dupurlashi egallaganini hushimni yo'qotish arafasida elas elas angladim. Qolgani zulmat... Ko'zimni ochganimda devorlari loysuvoq qilingan g'aribgina xonada yotardim. Boshim guvillar,paxtadan to'qilgan qalin mato bilan tang'ib qo'yilgandi. Miyam qizib ketgan, yuragim xuddi miyamga chiqib olgandek, yuragimning dupillab urishi boshimda eshitilardi. Ustimga yopilgan ko'rpani surdimda, o'rnimdan turdim. Yo'q bo'lmadi. Boshim aylanib ketdi. Karavotga cho'kallab qoldim. Xona yorug', aftidan quyosh allaqachon ko'tarilgan, men yotgan karavot kichikkina deraza yonida joylashgan edi. Shundoq yonginamda esa cho'yan pech gurillab turardi. Xonaning ikkita eshigi va ikkita derazasi bor edi. Ko'rinishidan eshiklarning biri tashqariga, hovliga olib chiqadi. Yana biri bilan esa qo'shni xonaga o'tish mumkin ekan. Ortimdagi omonatgina pardani surib tashqariga, hovliga qaradim. Hovli degan bilan qo'rg'ondevor o'ralmagan ochiq maydon ekan. Aftidan, uy tepalikda joylashgan bo'lib, tepalikning pastida esa o'sha mash'um bepoyon tutzor yastanib yotardi. Bu Hasanali cho'ponning uyi edi. (Muallif: Siroj Qalandar) Birdan kechagi vahimali manzaralar ko'z oldimda govdalandi. O'rnimdan sapchib turdim, Rustam qani?!, ,lekin tag'in boshim aylanib gandraklab ketdim, omon eson uyiga yetib borganmikin?! Ishqilib yetib borgan bo'lsin. Shu payt qo'shni xonaning eshigi g'iyqillab ochilib boshiga qaytarma qora telpak, egniga yengsiz nimcha kiygan, ozg'in, qoramtur yuzidagi katta katta ko'zlari ichiga cho'kkan, ko'pdan beri olinmagan soqolida oq tuklar anchayin ko'rinib qolgan, chamasi ellik yoshlardagi kishi kirib keldi. Bu o'sha cho'pon edi. - Yo'q, yo'q. O'rningizdan turmang, o'tiravering, uka, bemalol, dedi salomlashish uchun turmoqchi bo'lganimni ko'rib. - Rahmat, agar siz bo'lmaganingizda bilmadim ahvolim nima kechardi. - Rahmatga hojat yo'q, ukajon mendan boshqa odam ham shunday qilgan bo'lardi, boshingiz omon bo'lsin. Hayriyatki, jarohatingiz chuqur emas, tezda tuzalib ketasiz. Yangangiz o'zi qo'li yengiz ayolda, boshingizga ham malham surib bog'lab qo'ydi. Endi o'zimni tanishtirsam, ismim Hasanali, mana shu yerlarda chorvalarimni boqib tirikchilik qilaman, kasbim shu. - Meniki esa Siroj, maxsus xizmatda tergovchi bo'lib ishlayman, bu yerlarga ham xizmat vazifan tufayli kelgandim. Endi mana ahvolimni ko'rib turibsizku, dedim. - Juda mas'uliyatli kasbda ishlarkansiz, ham xatarli, o'zingizni ehtiyot qilingda. Hali bu bosh kerak bo'ladi sizga, dedi kulimsirab. Avval iqtisod, keyin siyosat deganlaridek, endi bir ovqatlanib olmasangiz bo'lmaydi, "obed" ham bo'lib qoldi, ancha kuchdan qolganga ham o'xshaysiz. Cho'pon bilan keyingi suhbatni qo'shni xonada, dasturxon ustida davom ettirdik. Cho'ponning bitta yu bitta o'g'li bor ekan, ancha yillar oldin shaharga o'qishga ketib, o'sha yerda yashab qolganmish, ishi tig'is, yilda bir yoki ko'pi bilan ikki marta birrovga xabar olgani kelishini aytib norozi bo'lib ham qo'ydi. Bu uyda xotini ikkalasi yolg'iz yashasharkan. - Shuningdek, qo'tonda to'rt beshta qo'y qo'zimiz, sigir buzog'imiz, yana bir nechta toyimiz bor. Pastdagi tutzorni qo'riqlash menga biriktirilgan, ham qo'riqlab, ham mol hollarni o'sha yerda boqib, shularni orqasidan kun ko'ramiz. Hasanali cho'ponning kamtarona so'zlarini eshitib, mehribonligini ko'rib unga nisbatan hurmatim oshdi. - Sizni tutzordan qanday topib olganimga qiziqayotgan bo'lsangiz kerak? Hammasi mana bundan boshlandi, deb hikoyasini boshladi cho'pon. - Sovuq erta tushgani bois tutzordagi daraxt barglari to'kilib ulgurmasidan sovuq urib ketdi, barglar tutlarning ostiga to'kilib ko'rpadek uyulib qoldi. Qo'ylar tut bargini yaxshi ko'rgani uchun kun bo'yi ularni pastda, shu tutzorda boqdim. Kech tusha boshlagach uyga qaytsam, xotinim bir ahvolda o'tiribdi: " Ha, nima bo'ldi senga", desam, " Dadasi, anu tatardan sotib olgan sigiringiz qochib ketdi", deydi. " Qanday qochirib yubording? Sigir qo'tonda bog'langan ediku!", desam, " Kun bo'yi ma'rab jonga tegdi, oldiga xashak tashlasam yemaydi, shunga pastga olib borib boqmoqchi bo'luvdim, balki to'kilgan barglarni yeyar, degandim. Bu o'lgur qo'tondan chiqishi bilan urra solib yugurib ketdi, tutzorga kirib ketganini aniq ko'rdim" dedi. Bu sigirni ikki kun oldin bir tatardan sotib olgandim, uyini, mol holini sotib, Qrimga ketayotgan ekan. Yaxshi sigir ko'rindi olib qo'ya qolgandim. Keyin bu mashmasha chiqib turibdi. Qo'tondagi otimni mindimu, tutzorga qarab jo'nab qoldim. Tutzorning o'rtasidan o'tgan so'qmoq yo'l bo'ylab yura boshladim. Shu payt qarshimda men tomon kelayotgan allaqanday sharpalarni ko'rgandek bo'ldim. Balki bu o'sha sigirimdir, degan umidda ularga yawinlashgan edim, afsuski, adashgan ekanman. Yo'lda hech qanday sharpa yo'q edi. Aftidan, qorong'uda qiyshaygan tutlarni ko'rib shunday deb o'ylagan bo'lsam kerak. Cho'pon qilig'ini eslab bir kulib oldi. Demak, o'sha paytda biz ta'qib qilib kelayotgan izlar o'ng tomonga burilib, xuddi, bir narsadan yashiringandek, katta tut daraxti orqasida to'planib qolishganining sababini endi tushundim. Ular cho'pondan qo'rqishgan, negadir... Uni yaqinlashib kelayotganini ko'rishganu, o'zlarini panaga olgan. Aziz kitobxon, yodingizda bo'lsa izlar tugagan so'qmoqda bir nechta tuyoq izlarini ko'rgan edik o'shanda. - Ancha kech tushib qoldi, cho'pon hikoyasida davom etdi, borliq qop qorong'u edi. Aksiga olib quyuq tuman tushdi. Shoshilinchda fonarimni olish ham esimdan chqibdi. Tutzorlar oralab sigirimni izlagancha garangsib yuraverdim. Yaxshiyamki sigirimning nomi esimga tushib qoldi. Arvooo... Arvooo... Arvooo... deya uch marta baland ovozda chaqirgan edim, yaqn atrofda adashib qolgan sigirimning ma'rashi eshitildi. Ovoz kelayotgan tomonga borib uni osongina topdim, keyin arqonidan ushladimda, otning orqasidan ergashtirib kelaverdim. Uyimga yetay deb qolganimda tutzor ichidan ikki marta otilgan o'q ovozini eshitdim. Tutzorni muhofaza qilish vazifam bo'lgani uchun ishimga mas'uliyat bilan yondoshaman. Balki kimdir tutlarni kesib ketayotgandir deb o'yladim. Sigirni tezda molxonaga kiritib bog'ladimda, tavakkal qilib tag'in ortimga qaytdim. Tor yo'ldan o'q ovozi eshitilgan tomonga qarab ot soldim. Bilasizmi, dedi cho'pon shu yerga kelganida ovoziga biroz vahimali tus berib, tutzorning markaziga yetay deb qolganimda yo'lda kimdir yugurib ketardi. Xuddi nimadandir qochayotgandek... - Yoki kimnidir quvlayotgandek, dedim uning gaplariga qo'shimcha qilib. - Ha, dedi cho'pon, keyin bilsam u sizni ta'qib qilayotgan ekan, dedi yana so'zida davom etib, garchi qorong'uda bo'lsa ham uning sharpasini ilg'ashga muvaffaq bo'ldim, lekin meni ajablantirgani shuki, uni allaqanday qariyaga o'xshatdim. Ortidan otning dupurlashini eshitib kimdir kelayotganini sezgan, yaqinlashganimda esa u xuddi munkillagan choldek qaddini biroz eggancha o'zini tutlar orasiga urdi. Lekin harakatlari g'alati edi. Munkaygan qariya bo'lsa ham, katta katta qadamlar tashlab qochayotgandek tuyulib ketdi, yana sochlari uzun, yugurayotganda shamolda hilpiragandek tarvaqaylab ketardi. Egniga ham allaqanday uvadasi chiqib ketgan kiyim kiyib olgandek edi go'yo. Menga shunday tuyuldimi, yoki jinoyatchi men uni tanib qolmasligim uchun o'zini ataylab shunday ko'rsatdimi, bilolmay qoldim. Avvaliga uning ortidan quvib yetmoqchi bo'ldim, lekin sal nariroqda odam tanasi (men) yiqilib yotganini ko'rib bu niyatimdan qaytdim.(Muallif: Siroj Qalandar). Nima bo'lganini birdan fahmladim, yelkamdagi sochma ov miltig'ini olib u ketgan tomonga qarab o'q uzdim. Qarasam, o'g'rilar kesib ketgan tut daraxtidan qolgan to'nkaga boshingizni urib olib xushsiz yotardingiz. Otimdan tushdimda, sizni egarga oldim. Bu yog'idan o'zingiz xabardorsiz. - Tushunarli, dedim uning hikoyasini tinglab bo'lgach. O'shanda meni kimlardir quvladi. Qishloqda bo'lgan dahshatli voqeadan xabaringiz bo'lsa kerak, men shu voqeani o'rganish uchun kelgandim. Jinoyat izlari meni shu tutzorga boshladi, tunda esa bizni kimlardir ta'qib qildi... Ha aytkandek, o'sha paytda mening sherigim ham bor edi. Shu mahalla posboni, ismi Rustam, mabodo tutzorda o'sha bolani ham uchratmadingizmi, dedim cho'ponning ko'zlariga tikilib. U esa negadir menga hayrat bilan qaradi, katta katta ko'zlari yanayam kattalashgandek tuyulib ketdi. - U siz bilan birgamidi?!, dedi nihoyat biroz horg'in va titroq ovozda. - Ha, ikklamiz kun bo'yi, hatto yarim tungacha birga edik, izlarning orqasidan quvib kelayotganimizda tasodifan uni yo'qotib qo'ydim, tinchlikmi o'zi?, dedim havotirlanib. - Rustamni bugun tongda qabristondan topishibdi... - Bu nima deganingiz, dedim uning bu gapini eshitib yuragim bir boshqacha bo'lib ketdi. - Negadir, o'z joniga qasd qilibdi ekan, go'ristondagi katta tut daraxtiga o'zini osib qo'yibdi sho'rlik.. Bu gaplarni eshitib tamoman gangib qoldim. O'zinga deyarli qadrdon bo'lib qolgan odam haqida shunday deyishsa tiling kalimaga kelmay qolar ekan. Shu tobda cho'ponning " Ey, ukajon bu gaplarim hazil edi " deyishini shu qadar xohladimki... Hasanali aka esa xuddi Rustamning o'limida o'zi aybdordek homush ko'zini yerga qadab o'tirardi. Nihoyat u yana tilga kirdi. - Bugun ertalab siz uxlab yotganingizda uning janazasiga borib keldim, so'nggi yo'lga kuzatib qo'ydik... Cho'ponning qolgan gaplari qulog'imga kirmadi. O'z hayollarim bilan band bo'lib qoldim. Rustam nima uchun joniga qasd qildi ekan? Unaqa bolaga o'xshamasdiku?! Uni bunday qilishga nima majbur qildi ekan?! Demak, u tunda qishloqgacha ham yetib bormagan ekanda, to'g'ri qabristonga borganu, tut daraxtiga o'zini osib qo'ygan. Nega aynan tut daraxtiga? Nega boshimdan o'tkazayotgan sinoatlar faqat tutlar bilan bog'liq?! Kalavaning uchi qayerda?! Cho'pon ko'rgan qariya kim, bizni quvgan sharpalarchi, yo'qolgan murdalarchi, ular qayerga ketgan?! Ularni kim yoki nima o'g'irlagan hozircha menda bu savollarga tayinli javob yo'q edi. Lekin, bu jumboqlarni ochmasdan hech qayerga ketmayman. Nima bo'lganda ham baribir bu sirlarning tagiga yetaman!!! Bu paytda meni oldinda hali yana qanday dahshatli hodisalar kutib turganini bilmasdim. Boshim aylanayotgani ochligimdan ekan, qornimni to'yg'azib bo'lgach vujudimga mador yugurgandek, miyam ham tiniqlashgandek bo'ldi. Hasanali cho'pon menga bir otini beradigan, men unda qishloqgacha yetib oladigan bo'ldim, " Otni esa mahalla raisi Xolmurodning uyiga tashlab qo'yarsiz, ertaga qishloqga o'tsam biryo'la olib kelarman" dedi. -Nima bo'lganda ham, siz iloji bo'lsa tunda tutzorga bormang, dedim cho'ponga ketar chog'imda, hozircha shunday qilganimiz ma'qul. Mana bu mening tashrif qog'ozim( vizitka ). Biron shubhali yoki g'ayritabiiy narsaga guvoh bo'lsangiz darhol menga qo'ng'iroq qiling. Kunduzimi, kechqurunmi, farqi yo'q, tortinmasdan qilavering. Telefon apparatimga cho'ponning ham raqamini yozib qo'ydimda, qishloq tomon ot choptirib ketdim. Yoshligimdan ot minib o'rganganim boisi, bu tulporning ham tilini topish qiyin bo'lmadi. Qishloqgacha bo'lgan eng qisqa yo'l bizga tanish o'sha so'qmoq yo'l bo'ylab ketgani uchun pastga, tutzor oralab boraverdim. Tutzorga ancha kirib borganimdan keyin tungi voqealar sodir bo'lgan joyni topish maqsadida tezligimni pasaytirdim. Yaqin atrofni sinchikovlik bilan ko'zdan kechirib ketardim. Bu paytda havo ochiq, tafti past bo'lsa ham osmonda quyosh charaqlab turar, bironta ham bulut ko'zga tashlanmasdi. Yaqin atrofdagi tutning shoxlariga qo'nib olgan chumchuqlar galasi esa bizni ilg'ashi bilan " gurr " etib osmonga ko'tarilardida, sal nariroqdagi boshqa bir tutga borib qo'nishardi. Daraxtlar deyarli hammasi bir biriga o'xshar, ular orasidan esa kechagi joyni topish mushkul edi. Lekin, hech bir narsani nigohimdan chetda qoldirmaslikka harakat qildim. Kutilmaganda yerda yotgan, barmoqning bug'inidekkina keladigan metall parchasiga ko'zim tushdi. Bu men tunda to'pponchadan otgan o'qlarning biri edi. Otdan tushib ikkinchi o'qni har qancha qidirsam ham topa olmadim. Lekin, yerda o'sha tanish botinkaning katta qadamlar bilan bosilgan beo'xshov izlari bilinar bilinmas ko'rinib turibdi. Bu yerda nima bo'lgani bizga ma'lum. Tuproq yo'lda mening izlarim, yana Rustamning ham izlarini uchratish mumkin edi.(muallif: Siroj Qalandar) Odam piyoda yursa yerda biron iz qoldirmasligi mumkin, lekin, yugurganida butun og'irlik bilan tashlangan qadamlar yerda albatta o'zidan nishon qoldiradi. Shuning uchun jon holatda yugurgani sezilib turgan Rustamning oyoq izlari ham aniq ko'rinib turardi. Otning jilovidan yetaklagancha uning izlari ortidan boraverdim. Shu tobda, yaqin oradagi yo'g'on tut daraxti orqasida meni allanarsa kuzatib turganini bilmas edim. Bu hayolimga ham kelmabdi. Bepoyon tutzor hatto kunduzi ham juda vahimali ko'rinadi. Bu yerda kishi o'zini xuddi dunyoda tanho qolgandek nihoyatda yolg'iz his etadi. Yo'lda ketayotib kecha qorong'uda buzilib qolgan fonarimizni topib oldim. Uni Rustam cho'ntagiga solib qo'ygandi. Bechora, shu yerga kelganida fonarni tushirib qo'yibdi. Cho'kkalab tuproqda qolgan izga qaragancha hayol surib qolibman. O'zim bilmagan holda fonarning kinopkasini bir bosib, bir qo'yib turgan ekanman. Qarasam, sho'rxok tuproqda fonarning kuchsiz nuri yonib o'chyapti. Endi fonar ishlayotgan edi. Uni cho'ntagimga soldimda, yo'limda davom etdim. Lekin, yo'lning qolgan qismida Rustamdan qolgan hech qanday izga ko'zim tushmadi. Otda ketayotib Hasanali akaga ham qo'ng'iroq qildim. -Uzur, yana sizni bezovta qilyapman. -Hechqisi yo'q ukajon, bemalol, qulog'im sizda, biron narsangiz esingizdan chiqibdimi? -Yo'q, hamma narsam joyida, bugun hech qayerga chiqmaysizmi? -Yo'q, o'zingiz ogohlantirdingizku, shunga amal qilib uyda o'tiraman. -Sizdan bir narsani so'ramoqchi edim, uyingizda chiroq tez tez o'chib turadimi? - Yo'q ukajon, umuman, chiroq oxirgi marta qachon o'chganini ham eslolmayman. Nima edi, tinchlimi? - Tinchlik, o'zim shunchaki, mabodo yaqin orada chiroq o'chib qolsa darhol menga xabar qiling, ho'pmi?!, dedim o'zimni hotirjam tutishga urinib. - Ho'p, Sirojjon, chiroq o'chib qolsa albatta sizga xabar beraman, dedi kulib, aftidan, u menga mehribonlik qilyapti, deb o'yladi. Cho'ponni bunday deb ogohlantirishim bejiz emasdi. Tunda buzilib qolgan fonarning bugun ishlab turishidan menga bir haqiqat ayon bo'lgan edi. Tutzorda oyoqyalang izlarini qoldirgan o'sha sirli sharpalarga yaqinlashgan har qanday elektr jihozi o'z o'zidan ishllmay, chiroqlari o'chib qoladi. Sharpalar oddiy odam emasligiga endi ishonchim komil! Cho'ponning uyidan chiqqanimdan so'ng yarim soat o'tib tutzorning oxiri ko'rindi. Bir pasdan so'ng men qabristonga yetib oldim. Uning yonidan o'tib ketarkanman, ko'p qismini qamish bosgan vahimali go'ristonga, murdalari o'g'irlab ketilgan ochiq mozorlarga, yaqindagina kovlanib hali qurishga ulgurmagan nam tuprog'i baland qilib ko'tarilgan yangi qabrga qarab biroz to'xtab qoldim. E'tiborimni qabriston boshidagi katta tut daraxti, uning tarvaqaylagan shoxlaridan biriga bog'langan, yarmi kesib tashlangan qalin arqon tortdi. Rustamning o'limini eshitib hanuz o'zimga kelolganim yo'q. Bu beo'xshov daraxt ham hozir ko'zimga allanechuk sirli ko'rinib ketdi, hatto uni qandaydir qo'rqinchli maxluqga ham o'xshatib yubordim. Go'yo, Rustam qabristonning yonidan jon holatda yugurib o'tayotganida daraxt uni uzun shoxlari bilan tutib olgan-u, shu yerga osib qo'ygandek edi. Qabristonning narigi boshida bir kun oldin shu yerga qoldirib ketgan mashinam ko'rinib turardi. Mashinaning yoniga borib otning jilovini tortdim. Qarasam, qishloqdan men tomonga qarab bir yigit yurib kela boshladi. Bu Xolmurod raisning o'g'li ekan. " Dadam sizdan juda havotirlandilar, mashinasi turgan bo'lsa o'zi ham kelib qolar deb, meni shu yerga yubordilar " , dedi salom alikdan so'ng. - Men ham rais bilan gaplashib olishim kerak, mana bu otni sen mingin-da, meni dadangning oldiga boshlab bor. Men orqangdan mashinada boraveraman. Raisni mahalla binosidan topdik. Unga bir kecha Hasanali cho'ponning uyida mehmon bo'lib qolganimni aytgach, ko'ngli hotirjam tortdi. Jinoyatchilarning iziga tushganimizda tutzorda Rustamni yo'qotib qo'yganimni, shundan so'ng o'zim ham jarohatlanib, meni tunda cho'pon topib olganini ham aytdim. - Rsutamni oxirgi marta tutzorda ko'rdim, dedim gapimni tamomlab. Aytingchi, uning oilasi bilan qandaydir muammosi bormidi, aytmoqchimanki, bir necha yildan beri birga ishlashgansizlar, biron nimadan qattiq siqilganini sezganmisiz? -Yo'q, dedi rais ham ko'zini xiyol qisib, xuddi bir narsani eslashga urinayotgandek. Uch yil oldin uylangandi. Birinchi farzandini tug'ilganidayoq tuproqga qo'ydi. Lekin, bunga ham mana ikki yil bo'lyapti, o'zini o'ldirishiga bu narsa sabab bo'lolmasa kerak deb o'ylayman. Balki yana boshqa biz bilmagan tashvishlari bo'lgandir... Shu kunlarda xotini ikkinchi bolasiga xomilador edi, adashmasam yaqinda ko'zi yoriydi. - Rustamning jasadini birinchi bo'lib kim ko'rdi?, dedim gapimni davom ettirib, u bilan ham bir gaplashib ko'rishimiz kerak! Rais menga hayron bo'lgandek tikildi. -Birinchi bo'lib men ko'rdim. -Siz?!-dedim ajablanib. -Ha, men. -Tong saharlab qabristonda nima qilib yuruvdingiz?! -Qorovulning yoniga borgandim, ikki uch kundan beri daragini ko'rsatmaydi yaramas. Qabristonni qamish bosib ketgan, tozalab qo'yay ham demaydi. Kecha go'ristonda mayyitlar yo'qolganidan xabar topgan bir guruh prokuratura tergovchilari prokurori bilan bu ishni tekshirgani kelishgan ekan. Esingizda bo'lsa darvoza yonidan botinka izini topganimizdan so'ng menga qo'ng'iroq qilib qolishgandi. O'shanda Rustam ikkalangizni holi qo'yib, o'zim ishga, komissiya bo'lib kelgan tergovchilarning yoniga kelgandim aslida. Ularni qabristonga boshlab bordim. Bu paytda siz Rustam bilan allaqachon ketib qolgan ekansiz. O'zi bunaqa ishlarda birinchi navbatda mahalla raisining boshida kaltak sinadi. Go'ristondagi murdalari yo'qolgan mozorlarni siz tasma bilan o'rab, kirishni taqiqlab ketganingiz uchun bu ish bilan maxsus xizmat shug'ullanayotganidan xabar topgan prokuror tergovchilari bilan noiloj ortiga qaytdi. Lekin, quruq kelib ketmay, dedimi, yo nimadir alam qildimi, ishqilib, shu yerda men prokurorning g'azab o'qiga duchor bo'ldim. " Qabristonmi bu, yo qamishzormi?!, Shunday o'rmon bo'lib ketgan qamishlar orasida butun qabristonni ko'chirib ketsalar ham bilmaysanlar-ku, ey senlarning..." Ana shunaqa gaplar bilan meni rosa "tuzladi" o'sha yerda. Kech tushguniga qadar ham undan darak bo'lmadi, dedi rais so'zini davom ettirib. Balki yarim tunda kelgandir, degan hayolda tong saharlab borgandim. Borsam, Rustam bu ahvolda daraxtga osilib turibdi. O'zi shundog'am rahbarlardan so'kish eshitaverib bezorimiz chirib ketdi. Buning o'zi posbon bo'laturib qilib qo'ygan ishini qara, o'lganning ustiga tepgan bo'ldi. Tergovchilar tag'in xitlab qolishmasin uchun maraka mavridini tez tez ado qildikda, tuproqqa topshirib qo'ya qoldik. Nima deysiz endi, umri qisqa ekan. Bundan tashqari hozirgi tarang vaziyatda yana bir kishi o'zini osib qo'yganidan kattalar xabar topishsa, keyin meni o'zimni osib qo'yishlari tayin. O'zi, tunov kuni joniga qasd qilgan anavi fermerning mashmashasi ham hali sovub ulgurgani yo'q. U ham o'zini osib qo'ygandi. Ja, ovoza bo'lib ketdi. - Baribir biroz shoshilibsizlarda, ko'mishdan oldin jasadni ekspertiza qilish kerak edi, bunaqa hodisalarning o'z qonun qoidalari bor. -Endi bizni ham to'g'ri tushuning, shunday qilishga majbur bo'ldikda. - Ha mayli, endi kech, xo'sh qabriston qorovulini ham topdingizmi? -Yo'q, topaolmadim-da, o'lik tirigi yo'q uni ham. Hatto Rustamni daraxtdan yechib olish uchun ham qishloqdan odam chaqirdim. - Telefoni yo'qmi, qo'ng'iroq qilib ko'rmadingizmi? - Kimga? Qorovulgami?-rais hayron bo'lib menga tikildi, qo'ysangizchi dedi qo'l siltab, axir u soqovku, gapirolmaydi ham, eshitmaydi ham, yaxshiyamki ko'radi. - Tushunarli!-dedim, uyigachi, uyiga borib ko'rmadingizmi? - U bechoraning uyi ham, ishxonasi ham o'sha qorovulxona. Uni bu vazifaga tayinlaganimga ham ko'p bo'lmadi. Bundan oldingi qorovul daraxt bosib qolib o'lgach, o'rniga shuni qo'ygan edik. Unin na qarindosh urug'i, na bir farzandi bor, hatto ismi ham yo'q, chaqirganingda eshitmasa ismni nima keragi ham bo'lardi. Esimni taniganimda onamdan u haqida eshitgan gaplar elas elas yodimda qolgan, ularning oilasining tutzorning chekkasida bir kattakon uyi bo'lgan ekan. Kunlarning birida nima bo'libdiyu, uylariga o't ketib ota onasi, aka ukalari shu paytda halok bo'lishgan ekan. Birgina u tirik qolib, negadir shundan keyin soqov bo'lib qolibdi. Qahatchilik yilarida qishloqma qishloq yurib, tilanchilik qilib, undan keyin u bu kimning uyida yotib, mardikorchilik qilib kun o'tkazib kelgan. - Bundan oldingi qorovulni nega daraxt bosib qoldi ekan? Sababini bildingizlarmi o'shanda?- dedim. - Albatta, qorovulxona yonidagi daraxtni chopib, o'tin qilmoqchi bo'libdi. O'shanda kuchli shamol esayotgan ekan, yo'g'on daraxt qulash arafasida muvozanatini yo'qotib, qorovulning ustiga qulabdi. Qari chol emasmi, hatto qochib qolishga ham ulgurmagan. Majaqlanib ketibdi. Qizig'i, hujrasida o'tin g'arami anchagina ekan, yana o'tinni nima qilmoqchi bo'lgan, hayronman.(muallif: Siroj Qalandar). Ochko'z chol, esing bo'lsa qabristondagi daraxtni ham chopasanmi?!- dedi rais norozi ohangda. - Ha aytgancha, uni qanaqa daraxt bosib qolgan ekan?-dedim qiziqib. - Tut daraxtida-da, Rustam o'zini osib qo'ygan tut bor-ku, o'shaning sherigi. - Tushunarli, rahmat sizga vaqtingizni ayamaganingiz uchun! Agar ho'p desangiz o'g'lingiz bilan biir qabristonga borib kelsak, Rustam ko'milgan joyni menga ko'rsatsa. - Mayli, bemalol, Sodiq, o'g'lim, akang bilan birga qabristonga borib kelinglar. Rustam akang ko'milgan joyni bilasan-a, bu akangni o'sha yerga boshlab bor. - Ha aytkandek, bu tulpor siznikida tura tursin, Hasanali aka meni shunga mindirib yuborgandilar, ertaga o'zlari kelib olib ketarkanlar, dedim raisning o'g'li minib turgan toyni ko'rsatib. Rais ishxonasiga kirib ketgach Sodiqga murojaat qildim. - Uka, qabristonga borishimizdan oldin bir ish qilishimiz kerak, menga shag'al qum kerak ( "shig'ir qum" shevada), topaolasanmi? - Albatta, biznikida bor, uyda ustalar ishlayapti, bir oy oldin bir moshina shag'ala qum to'ktirovdik, quritish uchun yoyib qo'yganmiz. - Juda soz, unda hozir uyinga borib o'sha qumdan biroz olamiz. Raisning uyiga yetib borganimizda rostan ham asfalt yo'lning chetiga mayin qum yoyib qo'yilgan ekan. - Qanchalar olamiz, dedi Sodiq. - Bir xaltacha yetadi. Kechagi yomg'irdan himoyalash uchun qum ustiga yopilgan qalin plyonkaning bir chetini surdikda, katta bir yelim xalatani qumga to'ldirib odik. Mashinamning orqa yukxonasini ochdim va birgalashib xaltani joylab qo'ydik. Qabristonning temir panjarali darvozalaridan birining oldida to'xtadik. Murdalari o'g'irlanib huvillab yotgan ochiq mozorlarni aylanib o'tdikda, tuprog'i tog'dek uyub qo'yilgan yangi qabrning yoniga borib to'xtadik. - Mana bu Rustam akaning qabrlari, dedi Sodiq xuddi otasidek sovuq ohangda, uning so'zlari xuddi ko'chada adashib yurgan odamga falonchining uyi ana u deb ko'rsatib yuborgan kishinikidek beparvo eshitildi. Rustamning haqqiga qur'on tilovat qildim. - Bo'lmasa sen borib mashina yukxonasidagi qumni olib kel dedim. Sodiq jo'nab ketgach, hech kim kuzatmayaptimi degan maqsadda atrofga zimdan nazar tashladim. Sodiq ketib borar, yaqin orada boshqa odamning qorasi ko'rinmasdi. Sekin mozorning oyoquchi tomoniga o'tdimda, qo'lim bilan qabr tuprog'ining bir chetini kovlay boshladim. Tirsagimgacha keladigan tor chuqurcha paydo bo'lgach, cho'ntagimdagi bugun ertalab tutzordan topib olgan fonarimni uning ichiga tashladim va tezda kovlangan joyni o'z holatida ko'mib qo'ydim. Qayerga ko'mganimni yana qiynalmay topishim uchun yaqin orada o'sgan qamish po'pagini sindirib olib, fonar ko'milgan joyga suqib qo'ydim. Meni hech kim kuzatmayotganiga yana bir bor ishonch hosil qilganimdan so'ng, o'rnimdan turib qo'limni qoqdim. O'ylab qo'ygan rejam amalga oshishi uchun bu ishimni hatto Sodiq ham ko'rmasligi kerak edi. Birozdan so'ng qum solingan xaltani opichlagancha u ham yetib keldi. Mayin qumni qabrning gir atrofi bo'ylab bir tekisda quyib chiqa boshladim. Nihoyat, xaltadagi qum tugagach, qabrning tevaragida aylana qumli yo'lakcha hosil bo'ldi. Sodiqqa yelim xaltani g'ijimlab, qum ustini bir tekisda siypalab chiqishini buyurdimda, yana atrofga alanglay boshladim. Rejam bo'yicha endi bu ishimni odamlar ko'rishi kerak edi. Yaqin orada biron kimsaning qorasini ilg'ash maqsadida uzoq yaqin joylarni obdon ko'zdan kechira boshladim. Qarasam, qorovulxona yonida bizni bir kimsa kuzatib turibdi. Uning uzoqdanda sezilib turgan, yarim yuzini qoplagan qattiq kuyushdan qolgan, yoqimsiz basharasiga yanayam qo'rqinchli tus berib turgan chuqur chandiqlari quyosh yorug'ida aniq ko'rinib turardi. Ayni muddao bo'ldi, deb qo'ydim ichimda. Shu payt menga boshqarmadan qo'ng'iroq bo'lib qoldi. Boshliq meni tezda, shu oqshomdayoq shaharga yetib borishimni buyuribdi. Qilingan ishlar haqida hisobot yozib kelishim kerak ekan. Yuqori bilan gaplashib bo'lgach, yana qorovulxona tomonga qaradim. Boyagi kimsa endi joyida yo'q edi. Sodiq ham ishini qoyillatib bajarib bo'ldi. Endi yana biroz kutish kerak, dedim o'zimga o'zim. Bu paytda Sodiqni uyiga tashlab qo'yib, qishloqning markaziy ko'chasi bo'ylab katta yo'l tomonga yelib borardim. Bir yuz ellik kilometr yurib, nihoyat viloyat markaziga yetib bordim. Bu paytda allaqachon kech tushgan, osmonda esa yangi oy yakkam dukkam xira yulduzlar qurshovida beg'am suzib yurardi. Boshliqqa hisobot bilan birga to'pponchamning magazinidan ishlatilgan ikkita patron o'q uchun ham tushuntirish xati yozib ko'chaga chiqqanimda tun yarmidan oshgan edi. Bu kechani shaharda, o'z uyumda o'tkazishga qaror qildim. Tunning qolgan qismini yuvinib taranib, xuddi oldinda meni kutayotgan aqlbovarqilmas dahshatlarni ko'nglim sezgandek kuch to'plab, ovqatlanib o'tkazdim. Biroz uxlab ham oldim. Tong saharlab yana o'sha mash'um qishloq tomon oshiqdim. Quyosh, sharqdagi olis tog'lardan erinchoqlik bilan sekin bosh ko'tarayotganida qishloqqa kirib bordim. Hech qayerga burilmasdan mashinani to'g'ri qabristonga qarab haydadim. Kecha o'tkazgan eksprimentim qanday natija berganini ko'rish uchun Rustamning qabri yoniga yetib borganimda, hayriyatki u o'z holida, nam tuproqlari hanuz tog'dek uyulib turardi. Mozorning gir atrofi bo'ylab tep tekis shag'al qumidan hosil bo'lgan yo'lakcha ham taxi buzilmagan, o'z holida edi. Lekin, keyingi soniyalarda ko'zlarim aniqlagan narsani ko'rib, vujudimni bir zum sovuq ter qopladi, yuragim allanechuk bo'lib ketdi. Telefonim ekranidagi tugmalarni birin ketin bosib raisga qo'ng'iroq qildim. - Alo, Xolmurod aka, qishloq imomini o'zingiz bilan olingda, hech kimga ovoza qilmasdan, zudlik bilan go'ristonga yetib keling! Qabrni ochish kerak!!! Qabrda Rustamning jasadi yo'qligiga ishonchim komil edi. Garchi o'grilar mozorni avvalgidek namoyishkorona ochib tashlamagan bo'lsa-da, shu kecha qabrdan jasadning o'g'irlangani aniq! - Mana o'zingiz aytkaningizdek qabr chetiga sepib chiqilgan shag'al qum ham o'z holicha turibdi- ku, qumda biron iz ko'zga tashlanmaydi. Bundan tashqari mabodo kechasi qabrni ochib, uni yana o'z holida ko'mib qo'ygan taqdirda ham, bu qum qabr tuprog'i bilan aralashib ketardi-ku, bunday bir tekis holatda turmasdi-ku?, dedi chorak soatlardan so'ng boshiga tog'oradek salla o'ragan jikkakkina qariya imomni boshlab kelgan rais. - To'gri, dedim raisning gapiga javoban, murda o'g'rilari kechasi qabrga kelganlarida bu qumni ko'rishgan va uni nima maqsadda tashlab qo'yganimni ham tushinishgan. Ularning nazarida, men qumni unda izlari qolib ketishi uchun to'shagandek edim go'yo. Kechasi murdani kovlab olishgan-u, biz yana ularning iziga tushmasligimiz uchun qabrni yana o'zidek ko'mib qo'yishgan. O'zlari bilan olib kelishgan shag'al qumni esa men qanday qilgan bo'lsam, xuddi shunday qabr atrofiga sepib qo'yishgan. Go'yoki, men ertalab kelganimda, " ha, Rustamning jasadini o'g'irlashmabdi, shag'al qumda ham hech qanday iz yo'q, endi ko'nglimni hotirjam qilsam ham bo'laveradi. ", deb o'ylashimni xohlashgan. Lekin, biz ulardan aqlliroq ekanimizni unutishgan. Shu yerda bitta ehtiyotsizlik qilib qo'yishgan. Men qumni sepib chiqqan paytimda hech kimga bildirmasdan qabrni ancha kovladim-da, mana bu fonarni ko'mib qo'ygan edim, dedim qo'limdagi fonarni ko'rsatib, uni bugun qabrdan ikki metr naridan topib oldim. Aftidan, qorong'uda qabrni qovlashyotib bu mayda narsani ko'rmay qolishgan-u, uni tuproq bilan birga chiqarib tashlashgan. Qishloq imomi va rais qo'limdagi fonarga hayrat bilan qarab qolishdi. - Balki fonarni ko'mayotganingizda sizni kimdir kuzatib turgandir, dedi nihoyat rais. - Yo'q, dedim qat'iy ohangda. Fonarni ko'mayotganimda atrofda hech kim yo'qligiga ishonchim komil edi, buni hatto o'g'lingiz Sodiqqa ham ko'rsatmadim. Agar buni o'sha paytda kimdir ko'rganida, o'tkazgan eksprimentim bugun natija bermagan bo'lardi. Aslida, meni boshqarmaga chaqirib qolishmaganida shu kecha qabrga o'zim qorovullik qilib chiqmoqchi edim. Shunday bo'lishini oldindan sezgandim. Rejam bo'yicha, agar bizni iz qolishi uchun qabr atrofiga qum sepayotganimizni shu payt ular ko'rgan bo'lishsa, shu tunda murdani kovlab olib, qabrni qayta ko'mib qo'yishlarini, atrofiga yana qum sepib qo'yishlarini ham bilardim. Shuning uchun bu ishimni namoyishkorona qilgandim. Mana bunga e'tibor beryapsizmi?, dedim raisga murojaat qilib, qabr atrofiga sepilgan qumni ko'rsatarkanman, bu hali qurishga ulgurmagan nam qum, kecha siznikidan olib kelgan qumimiz esa qup quruq edi. Buni o'zingiz ham bilsangiz kerak. Keltirgan dalillarimni ko'rib ular endi menga e'tiroz bildirisholmadi.Muallif: Siroj Qalandar Kechani yodga oldim. O'shanda uzoq yaqinni zimdan kuzatgandim. Mening qabr atrofiga qum sepayotganimni ikki kishi ko'rishgandi. Shulardan birining albatta Rustamning jasadi o'g'irlanishida qo'li borligiga ishonchim komil!!! Ularning biri meni qorovulxona tomondan kuzatib turgan, yuzining yarmini kuyishdan qolgan chuqur chandiq qoplagan o'sha soqov qorovul bo'lsa, ikkinchisi raisning o'g'li Sodiq edi... Ular birgina ehtiyotsizlik bilan kalavaning uchini menga deyarli tutqazib qo'ydi. Afsuski, qo'limda hozir ikkita "uch" bor, lekin, tez fursatlar ichida ulardan birini, bu jinoyatga aloqadorini fosh qilishim aniq. Ular o'zlaricha bu galgi o'g'irliklarini nihoyatda ehtiyotkorlik bilan amalga oshirmoqchi bo'lishgani ko'rinib turibdi, yaqin atrofda qoldirgan izlarini ham allaqachon yo'qotrishgani aniq. Qariya imom o'zining hamma rasm rusumlarini tezda ado etib bo'lgach, odatda tergovda qabrni ochish uchun kerak bo'ladigan barcha eksgumatsiya( qabrni qayta ochish) hujjatlarini keyinchalik amalga oshiramiz dedimda, rais olib kelgan ketmon bilan mozorni kovlay ketdim. Qabrni ochganimizda men haq bo'lib chiqdim. Rustamning jasadi joyida yo'q edi. Imom " yo, alhazar " deb yoqasini ushladi. Rais ham mitti ko'zlarini katta katta ochib , bir menga, bir bo'm bo'sh qabrga qarab lol bo'lib turardi. Qabr ichida mayyitning tagiga qo'yilgan ko'rpachalar ham besaranjom to'dalanib yotardi. Shu payt ko'rpachaning ostida nogoh o'sha bizga tanish yalang oyoq izlariga ko'zim tushdi. Shunday bo'lishini kutgandim, chunki murdani kovlab olganlar baribir birov sezib qolib, qabrni yana ochishadi deb o'ylamagan va mozorning ichida izlari qolib ketayotgan bo'lsa ham ko'ngilni to'q qilib, uni yana ko'mib tashlashgan. Bu izlar meni tutzorda ta'qib qilgan o'sha sirli jonzotlarga tegishli ekanligiga shubham yo'q, ularning faqat oyoq izlari odamnikiga o'xshaydi xolos. O'zlarining ko'rinishini esa hali qanday ekanliklarini tasavvur qilishga ham qo'rqaman to'g'risi. Shunday bo'lsa-da, yaqin orada ular bilan yuzma yuz ko'rishishimni ham sezib turibman, bunga o'zimni ruhan tayyorlashim kerak! Ortiqcha shov shuv ko'tarilmasligi uchun Rustamning qabrini yana qayta ko'mib qo'ydim. Bu voqealar nihoyasiga yetib, murdalar topilganida ularni yana o'z joylariga qaytaramiz. Ko'mib bo'lganimdan so'ng qabriston darvozasi tomondan bir kimsaning qorasi ko'rindi. Bu o'sha soqov qorovul edi. U Rustamning qabri yonida to'planib turganimizni ko'rdida, bir oyog'ini avaylab bosayotgandek hassa tayanib to'ppa to'g'ri biz tomonga qarab odimlay boshladi. Yoshi oltmishlardan o'tgan, egniga yo'l yo'l chok solingan ohori to'kilib ketgan qalin po'stin, oyog'iga og'ir etik kiyib, boshiga rangi uchgan telpakni bostirib olgan bu qariyani birinchi marta yaqindan ko'rdim. U cho'loqlangancha yonimizga kelib, goh menga, goh imomga, goh qo'limdagi ketmonga qarab bu yerda hozirgina nima bo'lganini allaqachon tushungan edi. Uning tanasiga yarashmaydigan katta boshiga, yarmini chandiq qoplagan xunuk yuziga, biror ma'no o'qish mushkul bo'lgan chuqur botgan ko'zlariga, jar labidagi yantoqdek osikib tushgan uzun qoshlariga bir bir nazar tashladim. U yaqinlashib ulgurmasidanoq raisning qoshlari chimirildida, qo'llarini soqovlar gaplashadigan usulda harakatlantirib, uni savolga tuta ketdi. Xolmurod aka undan shu paytgacha qayerda yurganini so'radi. Qorovul bo'lsa avaylab kelayotgan bir oyog'ini ko'rsatdida, barmoqlarini yana o'shanday soqovlar tilida harakatlantirib javob bera ketdi. Rais qabrlar ustida o'sgan qamishlarni ko'rsatib imo ishora qildida, ketaver degandek qo'l siltadi. Qorovul ketganidan so'ng raisdan u nimalar degani haqida so'radim, garchi menga ularning suhbatlari ipidan ignasigacha ma'lum bo'lsada(soqovchadan ham xabarim bor), rais mendan biron gapni yashirarmikan degan maqsadda uni bir sinab ko'rmoqchi bo'ldimda. - Bundan besh kun oldin anavi avtohalokatga uchragan yigitning qabrini kovlayotganida yer qattiq chiqib qolibdi-yu, nogoh ketmonning sopini oyog'iga qattiq urib olibdi, dedi rais beparvo javob berarkan, shundan so'ng qishloq kasalxonasiga boribdi. Aytishicha, do'xtirlar uni bir necha kun olib qolishibdi. Bir og'iz bizga xabar beray desa gapirolmaydi, shifokorlar esa uning hamma gaplariga ham tushunavermaydilar. Yozib ko'rsatay desa xat savodi no'noq. Bundan tashqari uni yo'qlab keladigan biron qarindoshi ham yo'q. Shu sababli biz bundan bexabar qolib ketgan ekanmiz. O'zi unga do'xtirlar kecha tushdan keyin javob berishgan ekan. Qabristonga kelsa, siz mozorlar orasida turgan emishsiz. Bu notanish kim bo'ldi ekan deb o'ylabdida, bir zum sizga tikilib qolibdi. Qarasa, keyin yoningizda o'g'lim Sodiqni ham ko'rib, ko'ngli hotirjam bo'lgach qorovulxonaga kirib ketibdi. Hozir do'xtirlar yozib bergan bir nechta dorini sotib olish uchun qishloq dorixonasiga borib kelayotgan ekan. - Tushunarli, dedim. Rais qorovul nimalar degan bo'lsa, hammasini oqizmay tomizmay aytib berdi. Hatto " bu gapni aytsammi, yo'qmi" deb o'ylanib ham.qolmadi. Rais sinovdan muvaffaqiyatli o'tgan edi. Qabristondan ketar chog'imizda Xolmurod aka sal nariroqdagi tuprog'i uyub qo'yilgan mozorni ko'rsatdi-da, bu o'sha daraxt bosib qolgan eski qorovulning qabri, dedi. " He, bilmadimda shu qabrning ichida ham jasad borligiga ", deb qo'ydim ichimda. Bu paytda allaqachon kun tushga yaqinlashgan, osmonda esa g'arbdan yopirilib kelayotgan bulutlar quyuqlashib, quyosh nurlarini to'sib qo'ya boshlagan edi. Sariq gardishdek quyoshning qora bulutlar ichiga kirib, xiralashib qolganini ko'rgan rais menga so'z qotti: - Sirojjon, ismingiz nima ma'no anglatishini bilasizmi? - Albatt bilaman, eski arab tilida " Siroj " so'zi " quyosh", " nur" degan ma'nolarni anglatadi. - Tog'ri topdingiz, dedi rais ham gapimni tasdiqlab, siz ham hozir osmondagi mana shu quyoshga o'xshab qora bulutlar ichida qolgansiz, bilasizmi? - Metafora( o'xshatish) ingiz juda o'rinli bo'ldi, dedim kulib, lekin, baribir bir kun qora bulutlar ketadi. Quyosh esa yana porlay boshlaydi. Yo'l yo'lakay imomni masjidga tashlab qo'ydikda, Xolmurod aka tushlikni ularnikida qilishimni aytib qo'yarda qo'ymay meni uyiga olib ketdi. Uyida ishlayotgan ustalar bir xonada, biz boshqa xonada o'tirib ovqat ustida suhbatimizni davom ettirdik. Shu payt qo'shni hovlidan qattiq shovqin eshitildi. Aftidan, raisning qo'shnilari oilaviy janjal qilishayotgan edi. Biri qo'yib biri olib hovlini boshiga ko'tarib shang'illayotgan erkak va ayolning qattiq ovozi biz turgan xonaga ham aniq eshitilib turardi. - Ha, e'tibor bermang, dedi rais o'z odaticha beparvo, bularning uyida uch kundan beri shu ahvol, bittayu bitta qizlari uyidan qochib ketgan emish. Qizning qochib ketganini bir biriga to'nkab yotibdi, sen aybdorsan deb. Aslida bu noshud ota onalar bilishmaydiki, qizlari oiladagi nosog'lom muhitdan qochib ketgan. Ana endi aybni bir biriga solib, g'ijillashib yotibdi. - Yon qo'shningiz bo'lsa, bundan tashqari mahalla raisisiz, chiqib tartibga chaqirsangiz bo'lmaydimi?, dedim. - Bularga tartibga chaqirish kor qilarmidi, bunday ham qilib ko'rganmiz. -Ha aytgancha, Hasanali aka menga berib yuborgan otini olib ketdimi, dedim. -Olib ketdi, bugun ertalab xotinini shahardagi o'g'linikiga junatib yuborib, qaytishida toyni ham olib ketdi. Shunday qilib kech tushguniga qadar raisning uyida qolib ketdim. U tergovni tugatgunimcha uyida yashab turishim mumkinligini aytdi. Osmonni qora bulut qoplagan, oysiz zulmat tunni to'zg'itib shamol esayotgan paytda tashqariga chiqdim. Zahar tang qilib qolib, hovli to'ridagi xojatxonadan qaytayotganimda nogoh oyog'im notekis beton yo'lakda qattiq qayrilib ketib, og'riq bera boshladi. Rais xonaga cho'loqlanib kirganimni ko'rdida, "nima bo'ldi sizga" deya menga yopishdi. Oyog'ingiz shisha boshlabdi, dedi qo'li bilan bosib ko'rib, buni hoziroq do'xtirga ko'rsatmasangiz bo'lmaydi. Bunday kuchli og'riq bilan bu kecha uxlay olmasligimga ko'zim yetib, rais bilan birga qishloq shifoxonasi tomon shoshildik. Hatto mashina pidalini bosishga ham rosa qiynaldim, oyog'im simillab og'riq berardi. Yetib borsak shifoxonada bir vrach bor ekan. Raisni kolidorda qoldirib, shifokor meni xonasiga olib kirib ketdi. Do'xtir meni qayerdan kelganimni, nima ish qilishimni so'radida, oyoq kaftidagi bir suyakcha yorilibdi, dedi birozdan so'ng qo'lidagi qora qog'ozga tikilarkan. " Hozir yaxshilab bog'lab qo'yaman, biron oycha oyog'ingizni ehtiyot qilib yurasiz" dedi. Bu gapni eshitib esim og'ib qolay dedi. Voqealar rivoji kulminatsiyasiga yetayotgan shunday qaltis paytda men oyog'imni avaylab lo'killab yuramanmi?, dedim ichimda. Vrach oyog'imdagi yorilgan suyakni obdon uqaladida, keyin bind bilan mahkam o'rab tashladi. Shundan so'ng og'riq susaygandek tuyuldi. Oyog'imni gips qilmoqchi bo'lishganida ataylab yo'l qo'ymadim. - Juda injiq ekansiz, dedi ketishga hozirlanmoqchi bo'lib o'rnimdan turganimda, bir necha kun oldin tong sahardan bir qariya ham kelib shunday qaysarlik qilib ketgandi. Oyog'ining ikki joyiga o'q kirib qolgan ekan, kasalxonada yotqizishga qanchalik urinsak ham foydasi bo'lmadi. Ajablanarlisi, o'qlarni olib oyog'ini bog'lab qo'yganimizdan so'ng esa, hech nima bo'lmagandek shifoxonadan yurib chiqib ketdi. Ko'rinishidan qayergadir juda shoshilardi. O'ziyam ja g'alati chol-da, lekin soqov bo'lsa ham ko'ngli o'ksik bechoraning. Birovga yomonligi yo'q. - U soqovmidi?- dedim hayratdan. - Ha, u o'zimizning qabriston qorovuli, dedi vrach ham beparvo. Qizig'i qabriston qorovuli bo'laturib uning oyog'iga qayerdan o'q tegdi ekan, unda kimning ham qasdi bo'lishi mumkin. Shunga hayronman. O'qlar ham oyog'iga g'alati sanchilgan, biri oldi tomonidan otilgan bo'lsa, boshqasi orqa tomondan otilgan. Bundan tashqari o'qlarning ikkalasi ham ikki xil qurolga tegishli. Mana o'sha o'qlar, dedida tortmasidan ikkita metall parchasini olib ko'rsatdi. Men shifokorning qo'lidagi ikkala o'qni ham darrov tanidim. Ularning biri menga tegishli to'pponchaning o'qi bo'lsa, biri sochma ov miltig'ining o'qi edi. Demak , o'sha 42 razmerli botinkali, tutzorda meni ta'qib qilgan, keyin Hasanali cho'pon ko'rib qolib orqasidan o'q uzgan qariya o'sha soqov qorovul bo'lgan ekan-da, mudalarni ham u o'g'irlabdi-da... Kalavaning ikki uchidan biri qoldi. Endi haqiqat atrofini egallagan xira tuman biroz tarqagandek tuyuldi, endi men kimning izidan tushishni, kimni so'roq qilishni aniq bilaman. Barcha qulflarning kaliti o'sha soqov qorovulda! Barcha jinoyatlarda uning qo'li bor. Bu dahshatli o'g'irliklarni u boshqarib kelayotganini endi aniq bilaman. Zudlik bilan uni qo'lga olishim, so'roq qilib, ayblarini bo'yniga qo'yishim, o'g'irlangan murdalar qayerda ekanini, uning yalangayoq sirli sheriklari kim ekanligini ham bilib olishim lozim. O'shanda yarim tunda tutzorda uni allaqanday maxluq hisoblab, yonimdan Rustam o'tib ketganidan so'ng orqamga, qorong'ulikka qarata ikki marta o'q otgandim esingizda bo'lsa, keyingi kun cho'ponning uyidan qaytayotganimda otilgan o'qlarimdan faqat bittasini topib olgandim. Ikkinchisini esa, mana bugun shifoxonadan topib o'tiribman. Demak ikkinchi o'q qorovulga tekkan ekan. Qorovulning oyog'ining orqa tomoniga otilgan o'q esa Hasanali cho'ponning sochma ov mitig'iga tegishli ekani ko'rinib turibdi.muallif: Siroj Qalandar. Chunki qariya o'zini tutzorga urganida orqasidan o'q uzdim degandi o'shanda cho'pon. Miltiq o'qlarining biri unga tekkan ekanda. Kolidorda Xolmurod aka betoqat kutib turardi. Tashqariga chiqqanimizda havoning avzoyi buzilgan, shovullab yomg'ir yog'ar, kuchli shamol esar, osmonda esa olamga jar solib momaqaldiroq gumburlardi. Raisni uyiga tashlab qo'ydimda, " mening zarur ishim chiqib qoldi" deb qabriston tomon ravona bo'ldim. Rais han hayron qolgancha ortimdan kuzatib qoldi. Bu paytda ancha kech tushib qolgan edi. Sovuq go'ristonning katta yog'och darvozasi yoniga mashinamni to'xtatdimda, har ehtimolga qarshi kamarimdagi to'pponchani oldim. Yomg'ir zabtiga olgan, eski darvozaning yog'och tabaqasi shamolda g'iyqillab ochilib yopilib turar, tungi qabristondagi qamishlar besaranjon chayqalib, do'ppaygan mozorlar esa osmonda qarsillab chaqayotgan chaqmoqda yana vahimali ko'rinib ketardi. Dunyoda o'zbek qabristonidek vahimali, ayni paytda hokisor qabriston bo'lmasa kerak. Qorovulxonaning kichik derazasidan tashqariga yorug' tushib turar, bu yorug'da chelaklab yog'ayotgan yomg'ir tomchilari o'qdek kelib yerga urilayotganini ko'rish mumkin edi. Har qadam bosganimda bog'langan oyog'im kuchli og'riq bersa ham, to'pponchamni ikki qo'lim bilan ko'tarib oldimda qorovulxona tomonga qarab ehtiyotkorlik bilan yurdim. Hujraning tashqi eshigini sekin ochib dahlizga kirdim. Dahlizdagi ikki xonadan birining eshigidagi oynadan ichkaridagi chiroq nuri tushib turardi. Kir oynadan sekin ichkariga mo'raladim. Unda men ko'rgan manzara quyidagicha edi: Kichik xonani shiftdagi xira chiroqning nuri yoritib turardi. Turda esa bir kishilik temir karavot, sal beriroqda yozuv stoli, bitta stul, eshikdan kirgan joyda cho''yan pech , uning yonida bir quchoq o'tin va bizga tanish o'sha 42 razmerli botinka turardi. Qorovuldan esa hech qanday nishon yo'q, aftidan, biz uni payqab qolganimizni sezgan-u, juftakni rostlagandek edi. Xonadagi eski yozuv stoliningt ustida allaqanday aji buji suratlar chizilgan bir nechta qog'oz, va... Va men kecha tushda Hasanali cho'ponga berib kelgan o'sha tashrif qog'ozim(vizitka) yotardi. Hayratdan lol bo'lib qoldim, mening vizitkam bu yerda nima qilyapti1, uni cho'ponga bergandimku, qanday qilib bu yerga kelib qoldi ekan. Yoki bu ishlarda cho'ponning ham qo'li bormi? Njahotki, shunday kamtarona, mehribon ko'zlar meni aldagan bo'lsa?! Shu tobda Hasanali cho'ponga qo'ng';iroq qilish uchun telefonimga qaradim. Afsuski, apparatim allaqachon o'chib qolgan ekan. Hayriyatki, yonidagi tugmani biroz bosib turganimdan so'ng ekrani yorishdi. Cho'ponga endi qo'ng'roq qilmoqchi bo'lib turganimda uning o'zidan menga sms xabar keliib qoldi. (U qanday kelgan bo'lsa shunday yozyapman) " ...Chiroq o'chib qoldi. Tashqarida kimlardir izg'ib yuribdi.." Bu xabarni o'qib muzlab ketdim, va tezda cho'ponga qo'ng'iroq qildim. Lekin hech kim javob qaytarmadi. Xabar apparatim o'chib qolgan vaqtda, bundan yarim soat oldin kelgan ekan. Endi zudlik bilan cho'ponning uyiga yetib borishim kerak! Qorovulxonadan ketar chog'imda yozuv stoli ustidagi aji buji suratlar e'tiborimni tortdi. Buni endi ko'ribman. Qog'ozdagi qalam bilan beo'xshov chizib tashlangan suratda tut daraxtiga osilgan odam tanasini ko'rish mumkin edi. Tana xuddi o'lishni xohlamagandek oyoqlarini keng yirib olgan, jonholatda qo'llari bilan tomog'idagi sirtmoqqa yopishgan holatda tasvirlangan edi. Bu Rustam edi. Tut ham o'sha. Hatto rasmda qorovulxonaning bir cheti ham ko'rinib turibdi. Shu tobda osmonda chaqmoq chaqib, qattiq gumpurlab ketdi. Yashin deraza ortidan ko'rinib turgan go'ristonni bir zum yoritib yubordi. Qorovulxona yonidagi o 'sha tut daraxti ham, uning tarvaqaylagan shoxlaridan biriga bog'langan, yarmi kesib tashlangan sirtmoq arqon ham bir zum yorishib, ko'zimga hamon murda osilib turgandek dahshatli manzara ko'rinib ketdi. Birinchi kuni kelganimda Rustam menga Hasanali cho'ponning uyiga qanday qilib mashinada borish mumkinligini aytgani yodimga tushib qoldi. Chorak soat o'tgandan so'ng cho'ponning uyiga tutzorni aylanib o'tib borsa bo'ladigan o'ydim chuqur yo'lda mashina yeldirib borardim. Hayolimda esa yuz berayotgan voqealarni o'zimcha mulohaza qilishga, tayinli xulosa chiqarishga harakat qilardim. Hozir menda ikkita taxmin bor. Ulardan biri, hozir cho'ponning hayoti xavf ostida, bekorga chiroq o'chib qoldi deb yozmagan. Yodingizda bo'lsa tutzorda fonarni topib olganimda unga qo'ng'iroq qilib " mabodo uuingizda chiroq o'chib qolsa, darhol menga xabar qiling" degandim. Cho'pon ham shu gapimga amal qilib bu xabarni yuborgan bo'lishi mumkin. Agar uning ham chirog'i o'chib qolsa, demak uyining atrofida o'sha sharpalar izg'ib yurganidan dalolat berardi bu. Men buni oldindan sezganim uchun uni shunday deb ogohlantirib qo'ygandim. Ikkinchi taxminim esa quyidagicha edi: Bu voqealarga cho'ponning ham qandaydir aloqasi bor yoki qorovul bilan ikkalasining tili bir! Buni qorovulxonadan topilgan vizitka ham isbotlashi mumkin. Balki yaqin orada cho'pon qorovulxonaga kelib ketgandir, balki o'shanda bu vizitkani ham unutib qoldirgandir. O'zi bu ishlar bir kishining qo'lidan kelmasligi tayin edi. Balki men qorovulning bu ishlarga arlashganida xabar topganimni sezib qolishgandir. Keyin qorovul ham cho'ponning oldiga juftakni rostlagan, menga shunaqa xabar yuborib, cho'ponning hayoti xavf ostida qolgandek ko'rsatmoqchi bo'lishgan-u, shu hiylani o'ylab topib hozir men borayotganimni bilgan holda, Hasanalining uyida menga tuzoq tayyorlab qo'ygan bo'lishlari mumkin. Menimcha, qo'ng'iroq qilganimda ham ataylab mening havotirimni kuchaytirish uchun go'shakni ko'tarmadi. Hozirda bu vaziyat haqida menda mavjud ikki gumon shular edi. Bu taxminlarning ikkalasi bir biriga qanchalik teskari bo'lsa, ikkalasi ham shunchalik haqiqatga yaqindir. Ikkalasiga ham ishonish mumkin edi. Lekin ayni paytda qaysi biri haqiqat, qaysi biri yolg'on, men buni hozircha bilmayman. Balki uzoqdan mashina farasini ko'rib ular meni kelayotganimga yanayam ishonchlari komil bo'lgandir. Lekin bormasdan o'zga choram ham yo'q. [IMG] men.png Tepalikka yaqinlasharkanman kuchli jalada dam badam chaqmoq chaqishidan hosil bo'lib turgan yorug'lik pasdqam adirning tepasidagi cho'ponning chiroqsiz uyini yoritib yuborardi. Kutilmaganda uydagi chiroqlar lip lip etdiyu, yana qayta yondi. Qo'rg'ondevorsiz uyning hovliga qaragan eshigi kuchli shamolda shiddat bilan ochilib yopilib turganini, uydagi ikki kun oldin men yotgan xonaning kichik derazasi oynalari sinib, uning ostida allaqanday odam govdasi cho'zilib yotganini ko'rib, bu uyda hozirgina dahshatli hodisa yuz berganini fahmlash mumkin edi. To'pponchamni qo'limga olib, mashinadan tushdim. Uyning yoniga borib deraza tagida yuztuban cho'zilib yotgan tana kimga tegishli ekanini bilish maqsadida sergak bo'lib yomg'irda qolib kiyimlari shalobbo bo'lgan odamning yuzini sekin o'zimga burib ko'rdim. Bu Hasanali cho'pon edi! Uni butunlay o'girib ko'rganimda esa, beixtiyor kiyimlarining bir nechta joyidan qon oqayotganini anglab qoldim. Cho'ponning qo'lidagi tepkisini mahkam bosgancha usha turgan ov miltig'ini endi ko'rdim. Darhol nima bo'lganiga tushundim, cho'ponni otib ketishgan edi. Go'yo o'z joniga qasd qilgandek ko'rsatmoqchi bo'lganlar, xuddi Rustamdek. Hasanali akaning zaif nafas olayotganini eshitib qoldim. U hali tirik edi. Uning boshini tizzamga qo'ydimda o'ziga keltirishga harakat qila boshladim. Tashqari eshik tepasidagi xira chiroqning nurida, uning ko'zlari xiyol ochilganini fahmladim. Cho'pon gapirmadi. Ammo majolsiz qo'lini ohista ko'tardida, ko'rsatgich barmog'i bilan pastni, tutzorni ko'rsatdi. Men uni opichlagancha mashinaning orqa o'rindig'iga yotqizdimda, deraza tagida tushib qolgan miltiqni olib kelish uchun ortimga qaytganimda uyning biqinidagi molxonaning eshigi ham g'iyqillab ochilib turganini ko'rib qoldim. Nazarimda uning ichidan kimdir menga tikilib turardi. Cho'ntagimdagi fonarni olib, pistolitga yopishtirib ushladimda, sekin molxona tomonga burildim. Fonar yorug'ida birinchi bo'lib ikkita sigirning qorasi ko'rindi, keyin bitta ot. U yerda boshqa hech kim yo'q ekan. Faqat cho'ponning meni qishloqqa mindirib yuborgan o'sha oti joyida yo'q edi. Uni kimdir olib ketgandi. Miltiqni olib kelayotganimda sharros yomg'ir yog'ayotgan yerdagi tag'in o'sha tanish oyoqyalang izlarga ko'zim tushib qoldi. Jalada sekin asta yuvilib ketayotgan izlar orasidan og'ir etikning chuqur izlarini ham, yo'qolgan otning tuyoq izlarini ham ko'rish mumkin edi.muallif: Siroj Qalandar. Bu ularning ishlari ekanligini, bir necha daqiqa oldin bu yerda yalangayoq sheriklari bilan qorovul ham bo'lganligini ko'rsatib turardi. Barcha izlar pastga o'sha qo'rqinchli tutzor tomonga qarab ketgandi. Uzoq uzoqlarda men hozirgina kelgan qishloqning chiroqlari elas elas ko'rinib turar, osmonda esa chaqmoq chaqib atrofni yoritib yuborar, shu payt yashin tomiri tarvaqaylab o'rmalab ketardi va qo'rqinchli tutzordagi qop qora daraxtlarni bir zum yoritib ketardida, yana qorong'ulikka uloqtirardi. Birozdan so'ng esa chaqmoqning qarsillagan ovozi quloqqa chalinardi. Sharpalarni endi ta'qib qilishning foydasi yo'q, yomg'irda ularning izlari allaqachon yuvilib ketgan. Hozir zudlik bilan cho'ponni shifoxonaga olib borishim kerak. Miltiqni yonimdagi o'rindiqqa qo'ydimda, mashinaga o'tirdim. Qaltis harakat qildimmi, yoki nam oldirib qo'ydimmi ishqilib oyog'imning og'rig'i zo'raya boshladi. Tepalikdan tushib qishloqqa olib boradigan yo'lga chiqib oldim. Yomg'ir hali ham tinay demasdi. Orqa o'rindiqdan kelayotgan xirillagan ovozni eshtib cho'pon hali ham tirik ekaniga ishonch hosil qildimda, tezlikni oshirdim. Yo'l yo'lakay egnimdagi shalobbosi chiqib ketgan kurtkamni yechib yon o'rindiqqa, miltiqning ustiga tashladim va mashina pechkasini yoqib qo'ydim. Birozdan so'ng salon bo'ylab odamni elitadigan yoqimli issiqlik tarala boshladi. Yomg'ir shu qadar chelaklab quyardiki, mashinaning old oynasini tozalab turuvchi moslamalar u yonidan bu yoniga o'tgunga qadar oyna yana xiralashib, suv sepgandek bo'lib qolardi. Kutilmaganda mashinaning old va orqa faralari o'z o'zidan o'chib qoldi. Endi boqliqni butunlay zulmat qopladi. Birdan tormozni bosdim. Nega birdan barcha faralar o'chib qoldi, deb hayron turardim mashina ichida. Hatto spidometr ekranini yoritib turuvchi mitti chiroqchalar ham o'chib qolgandi. Akkumulyator ishdan chiqdimikan deb o'yladim. Bu yerda uzoq to'xtab turib bo'lmasdi, cho'ponning joni qil ustida. Ko'zim sal qorong'ulikka o'rgangandan so'ng mashinani sekin qo'shib ko'rdim. Buni qarangki o't oldi, demak, akkumulyator zaryad berayapti, faqat chiroqlar ishamay qolgan. Keyingi soniyalarda bo'lgan bu voqea xuddi fonarnikidek mashina faralarining ham ishdan chiqib qolishi, shu yaqin atrofda, yoki mashinaning ichida men bilan birga o'sha dahshatli sharpalardan biri borligidan dalolat berib turardi. Ortimga qarashga qo'rqdim, negadir... Orqa o'rindiqda xirillab yotgan cho'pon o'rnidan turgandek, uning nafasi qulog'im ostida eshitilib turgandek tuyuldi. Ming dahshat bilan orqa o'rindiqni ko'rsatadigan oynaga qaradim. Ortimda hech kim yo'q, Hasanali esa hamon xirillagancha cho'zilib yotardi. -Balki mashinaning yukxonasidadir?, Shu payt tashqaridagi mashinaning orqasini ko'rsatadigan kichik oyna(bakovoy oyna) dan mashina ortiga qarab bu fikrim noto'g'ri ekanini tushundim. Ortimizdan cho'ponning yo'qolgan otida qorovul quvib kelardi. Shu payt uning ortidan yalangoyoqli sheriklari ham kelayotganiga ishonchim komil edi. Kuchli jala quyayotgan bo'lsa ham, katta tezlikda yugurayotgan ot mashinaga deyarli yetay deb qolardi. Qorovulning yelkasiga tushadigan uzun sochlari borligini endi ko'rdim. Ular ot har sakraganida bir ko'tarilib olar, shunda atrofga mayda yomg'ir tomchilarini sochib yuborardi. Egniga bugun mozorda ko'rgan qalin po'stinini kiyib olgan, biroz oldinga bukchaygancha deyarli yonib turgan o'tkir nigohlarini menga qadab mashina ortidan quvib kelardi. Hozir u bilan pachakilashib o'tirishga vaqt yo'q, agar tezroq yetib bormasam cho'pondan ayrilib qolishim tayin. U menga hammasini aytib berishi kerak. Negadir shu payt boshimga og'riq kirdi. Mundoq boshimni ushlab ko'rsam, qo'lim qon tekkan holatda qaytdi. Ajabo, boshimni biron yerga urib olganimni eslolmayman. Nima bo'ldi ekan? Tezlikni oshirdim. Tavakkal ketaverdim. Qorovulning sovuq basharasi bizni hamon ta'qib qilmoqda edi. To'pponchani oldimda, yon oynani tushirib ortimga qarata o'q uzdim. Bakovoy oynadan qarasam, u endi ko'zdan g'oyib bo'lgan edi. Osmonga uchdimi, yerga kirdimi bilolmay qoldim. Nazarimda yon tomondagi qalin tutzorga kirib ketgandek. Shu paytda mashina faralari ham tag'in o'z o'zidan ishlay boshladi. Qishoqqa kirib borganimda tun yarmidan oshgan edi. Meni navbatchi kutib oldi. Hali oyog'imni bog'lab qo'ygan shifokor uni xonaga olib kirib ketdida, ko'p o'tmasdan tushkun holatda qaytib chiqdi. -Uni asrab qololmadik... Shunday bo'lishidan qo'rqqandim. Yana bir begunoh kishini qurbon berdik. Qiziq, shu tobda bir narsaga amin bo'ldim. Insondagi g'azab har qanday qo'rquvdan ustun bo'larkan. Endi vujudimda qo'rquvdan asar ham qolmagan, o'rnini benihoyat kuchli g'azab egallagandi. Jahl chiqsa aql ketadi, deyishadi. Lekin hozir qahr otiga minib turgan paytimda miyamga ajoyib bir fikr kelib qoldi. Agar bu rejamni amalga oshirsam qorovulni albatta tutaman, uning yalangoyoq sheriklarini ham, murdalarni ham topaman. Bu paytda hatto oyog'imning og'rishi ham sezilmay qoldi. Raisga qo'ng'iroq qildim. Unga zudlik bilan qishloq shifoxonasiga yetib kelishini tayinladim. Hayal o'tmay uzun kolidorning boshida raisning qorasi ko'rindi. Unga bo'lgan voqeani ro'y rost aytib berdim. Cho'ponning o'limi uning beparvo yuzini qayg'uga soldi. Keyin g'azab otiga mindi. Qotillarni tezroq topishni qistay boshladi. Yana xomush bo'lib qoldi. Shundan so'ng miyamda pishitib qo'ygan rejamni aytdim. - Agar ertaga cho'ponni tuproqqa qo'ysak, shu kecha xuddi Rustamnikidek uning jasadini ham o'g'irlab ketishlari tayin. Shuning uchun biz bir ish qilamiz. Cho'ponni murdalari o'g'irlab ketilgan mozorlardan birining yaqiniga ko'mamizda, hamma tarqalgandan so'ng men hech kimga bildirmasdan cho'ponning qabri yonidagi ochiq go'rga kirib yashirinib olaman. O'g'rilar tunda murdani o'g'irlashgani kelganida esa men ularni jinoyat ustida qo'lga olaman dedim. - Bu juda xavfliku? Dedi rais, axir ular ko'pchilik bo'lishi mumkin, bir o'zingizning kuchingiz yetarmikin?! -Menimcha bu safar qorovulning o'zi keladi. Bugungi voqeadan keyin ko'pchilik bilan birga kelsa qo'lga tushishi mumkinligini yaxshi biladi. -Baribir, juda xavfli ish, yaxshisi o'sha qabrda men ham siz bilan birga poyalb yotay ularni. - Yo'q, dedim qat'iy. Ikkita qurbon berganimiz yetadi. Yana bir kishini yo'qotishni xohlamayman. Memga ishoning hammasi yaxshi bo'ladi. Ertaga o'sha soqov qorovulni ham, uning yangoyoq sheriklarini ham albatta qo'lga olamiz. Faqat bu o'rtamizda sir bo'lsin. Rejamizdan hech kim xabar topmasin. Sizga ishondim. Ertasi kuni peshinda Hasanali cho'ponni ham so'nggi manzilga kuzatdik. Men janozada qatnashmadim. Tayinlagamimdek ochiq qabrlardan biriga juda yaqin joydan go'r kovlashdida, cho'ponni o'sha yerga ko'mib ketishdi. Men yotgan qabr bilan cho'ponning mozorini bir necha qarich tuproq devor ajratib turardi. Kech tusha boshlaganda men cho'ponning qabri biqinidagi mozorda o'g'rilarning kelishini poylab yotardim. Hech kimga ko'rinmasligim uchun men yashirinib turgan qabrning ustini bir nechta yog'och va qamishlar bilan yopib qo'ygan edim. Tungi qabriston sokin, osmondagi yulduzlar kecha tunda bo'lgan to'polonlar uchun uzur so'ragandek mo'ltillab turushardi. Kecha yoqqan kuchli yomg'irdan qabrning ichi loy bo'lib ketgan, tagimga qamishdan qalin to'shak tashlagan bo'lsam ham mozorning zax devorlari juda sovuq edi.muallif: Siroj Qalandar. Aksiga olib oyog'im yana lo'qillab og'riy boshladi. Bugun hammasiga yakun yasayman, deb o'zimga o'zim qaror qilib qo'ydim. Hozir ular kelib qabrni ocha boshlashganida sakrab chiqamanu, barchasini otib tashlayman, deb o'ylardim ichimda. Qo'limdagi to'pponchani otishga shaylab, yanayam mahkamroq ushladim. Ekranining o'chib qolshidan ular kelishini bilaman deya, apparatim ekranini " doim yoniq " holatga qo'yib qo'ydim. Buni qarangki yarim tunda telefon ekrani o'z o'zidan o'chib qoldi. Demak ular shu yerda. Hozir qabrni ocha boshlashganida birdan tashqariga chiqaman. Mana, bir maromda yurib kelayotgan qadam tovushlarini ham eshitib turibman. Kutilmaganda yana bir tovush e'tiborimni tortdi. Shundoqqina yonimdagi Hasanalining qabri ichidan do'pillagan ovoz eshitila boshladi. Dahshat bilan aniqlagan narsam shu bo'ldiki, cho'ponning murdasi qayta tirilgan edi. U qabrdan chiqishga harakat qilib, mozor devorlarini timdalardi. Bir zum yuragim muzlab ketdi. Rejada bu yo'q edi. Shu payt cho'ponning qabrini ham kimdir kovlay ketdi. Mozor tuprog'i shundoq men yotgan qabrning ichiga ham to'p to'p tusha boshladi. Pishirgan rejamni nihoyasiga yetkazish uchun o'zimni qo'lga oldimda, qamishlarni surib, bir harakat bilan tepaga chiqib oldim. Shu soniyalarda ko'zim tushgan narsani aslida ko'rmasligim kerak edi. Tashqariga chiqqach, qabr ustidagi narsani ko'rib dahshatdan tilim kalimaga kelmay qoldi. Cho'ponning qabrini jonholatda qo'llari bilan kovlayotgan Rustamni ko'rib, to'g'risi qo'rqib ketdim, bir zum o'zimni yo'qotib qo'ydim. -Rustam, dedim ovozim titrab. U bo'lsa yelkasi osha menga ma'nosiz bir qarab qo'ydida, yana ishida davom etaverdi. Uning insonga xos bo'lmagan oppoq yuziga, bo'ynidagi arqondan qolgan qontalash chiziqqa ko'zim tushib, vujudimda minglab chumoli o'rmalagandek bo'ldi. Miyam qotib qoldi. Bu paytda qabr ichidagi cho'ponning allaqachon o'lgan jasadiga jon kirib, u ham qabrdan chiqish uchun jonholatda yuqorini timdalayotgan edi. Demak, murdalarni hech kim o'g'irlamagan ekanda, ularning o'zlari qabrni kovlab chiqib ketishgan ekanda, o'sha tunda tutzorda ko'rgan, qorovulning sheriklaridan qolgan oyoqyalang izlar ham aslida yo'qolgan murdalarning o'zlariga tegishli bo'lgan ekanda. Hatto Rustamning qabridan topilgan izlar ham uning o'ziniki ekan. To'satdan boshimga orqa tomondan tushgan kuchli zarbadan xushimni yo'qotdim. Bechora boshim... Miyamning allaqaysi qorong'u burchagida qorovulning sovuq basharasi ko'rindi... Ko'zimni ochganimda an'anaga sodiq qolib, yana bir notanish xonada yotardim. Xona shu qadar qorong'u ediki, avvaliga hech narsani ilg'amadim. Birozdan so'ng ko'zlarim qorong'ulikka ko'nika boshladi. Xonaning devorlari, shifti, xuddi bu yerda bir vaqtlar kuchli yong'in sodir bo'lgandek qurum bosib yotardi. Ikkita derazasiga qalashtirib g'isht terib tashlangan, temir eshigini zang bosib ketgan, zax polning allaqayerlarida kalamushlarning chiyillagan ovozi eshitilib turardi. Xonada biron jihoz ko'zga tashlanmasdi. Kimdir oyoq qo'llarimni arqon bilan chimdib bog'lab tashlagan edi. Qattiq bog'langan arqon bir oyog'imga ham qattiq og'riq berib turardi. Boshimning orqa qismi esa, aftidan kuchli zarbadan jarohatlangan bo'lib, qimirlatganimda lo'qillab og'rirdi. Ishqilib bu mushkulotlar oxiriga yetguniga qadar sog' joyim qolsa bo'ldi. Negadir ko'nglimda shu paytda xuddi o'zimni og'ir jinoyat qilgan kishidek g'alati aybdorlik tuyg'usi bor edi. Hali tunda bo'lib o'tgan voqealarni eslab ulgurmasimdanoq, zalvorli temir eshik ochilib bir kimsaning govdasi ko'rindi. U og'ir qadam tashlab, shiftga sim bilan osib qo'yilgan bir idishga qo'lidagi shamni qo'ydida, piligiga gugurt chaqib, qo'lidagi stulni sham yorug'i tushib turgan joyga qo'ydi. Uni darrov tanidim. Bu o'sha soqov qorovul edi. U meni g'ayritabiiy bir kuch bilan dast ko'tardida, stulga o'tqizib qo'ydi. Qiziq, u endi ancha barvasta ko'rinib ketdi ko'zimga. O'zini bechora qilib hokisor qariyadek ko'rsatib yurgan ekanda, ablax. - Meni nima qilmoqchisan?, dedim unga jahl bilan. U qarshimda o'tkir nigohini menga qadagancha jim turardi. -O'zingni go'llikka solma, dedim endi baqirib, meni ahmoq qilolmaysan, seni soqov emasligingni ham juda yaxshi bilaman. Uning xunuk yuzidagi yupqa lablari jilmaymoqchi bo'lgandek cho'zildi. - Murdalarni nega o'g'irlading?, Rustamni nega osding? Nega Hasanalini otib ketding? Nega ularni tiriltirib yana go'ridan chiqarib olding? Bu ishlarni qorovul uyushtirayotgani o'tgan qismdan bizga ma'lum edi. Tunda Rustamning murdasi cho'ponning qabrini kovlayotganini ko'rib qolganimda boshimga zarba bergan manashu qorovul ekanini ham aniq bilardim.muallif: Siroj Qalandar. Birozdan so'ng xonada do'rillagan xunuk ovoz yangradi. - Bu savollaringa javobni o'zing yaxshi bilasan,dedi qorovul, agar yaxshilab o'ylab ko'rsang bularning barchasiga o'zing aybdor ekaningni tushunib yetasan. -Qanday qilib men aybdor bo'lishim mumkin, meni chalg'itishga urinma, dedim jahl bilan. - Shuning uchun abdorsanki, dedi u menga yaqin kelib ikki qo'li bilan stulning ikki suyanchig'ini ushlagancha, agar xotiralaringni yaxshilab titib ko'rsang, murdalarni o'zing o'g'irlaganingni tushunib yetarding. Hatto, Rustamni ham o'zing o'z qo'llaring bilan osgansan. Hasanalini ham otib ketgan o'zing yodingda bo'lsa. Yaxshilab eslab ko'r, dedi qorovul. Uning qo'rqinchli nigohi menga yaqin turar, yuzidagi odamni sehrlab qo'yadigan o'tkir ko'zlariga boqib, hayolimda bizga hali no'malum bo'lgan quyidagi xotiralar jonlana boshladi. O'shanda yomg'irli tunda beixtiyor qabristonga bordim. Atrofda hech kim yo'q, zulmat osmonda qora bulutlar turib qolgan edi. O'limiga o'zim sababchi bo'lgan uchta murdaning qabri yoniga bordimda, ularni allaqanday bir sehrli kuch bilan uyg'otdim. Biroz o'tgandan so'ng ular qabrlarini yorib chiqishdi. Keyin ortimdan izma iz yetaklagancha qabristondan chiqib ketdim. Shu payt ehtiyotsizlik qilib darvoza yonidagi ko'lmakni bosib o'tgan ekanman, u yerda botinkamdan chuqur iz qolib ketdi. - Yo'q, yo'q, dedim shu payt bu xotiralarimga ishonmasdan, axir men tergovchimanku, bu jinoyatni men qilmaganman, axir u botinka murda o'g'risi ya'ni senga tegishli ekanku, u yerdan men bosib o'tganim yo'q, aksincha, kelasi kuni botinkaning izini o'zim o'rgandimku, dedim. - Sen faqat hayolingda tergovchi eding xolos, dedi qorovul vazmin ohangda, esingda bo'lsa yoshligingda shu kasbda ishlashni juda orzu qilarding, ulg'ayib ashaddiy jinoyatchi bo'lganingda ham vujudingning bir chekkasida o'sha hayollar bilan yashah kelayotgan eding. O'shanda botinkangning izi ko'lmakda qolib ketayotganini ko'rib, agar tergovchi bo'lganimda shu jinoyatni iziga tushardim, izlarni mana bunday o'rganardimda, mana bu tomonga qarab ketardim, deb hayol qilgansan. Agar menga ishonmayotgan bo'lsang oyog'ingdagi botinkaga qara, uning razmeriga qara. Qorovul oyog'imga ishora qildi. Haqiqatdan han oyog'imda o'zim anchadan beri kiyib yurgan, mening qanchadan qancha dahshatli jinoyatlarimga guvoh bo'lgan o'sha botinka loppa loyiq turardi. Hatto razmeri ham o'sha, 42 chi... Qorovulning gaplari to'g'ri edi, men bu jinoyatni qilganimda xuddi o'zimni tergovchidek hayol qilib ko'rganim, ko'lmak chetida qolib ketayotgan izimni ko'rib o'zimcha tergovchi bo'lganimda bu jinoyat uchun yaxshi dalil bo'ladi deb qo'ygan edim. Agar bu gaplarni qorovul aytganida ishonmagan bo'lardim, men bu jinoyatlarni qilganimda o'zimni qanday his etgan bo'lsam, nimalarni o'ylagan bo'lsam hammasi yodimda edi.muallif:Siroj Qalandar. Nahotki, o'sha shirin lahzalar, o'zimni maxsus xizmat xodimidek his etgan onlar faqat hayolda bo'lsa. Nahotki yoshligimdan orzu qilgan kasbga faqat hayolimda erishgan bo'lsam, nahotki. -Ishonaolmayapsanmi?, dedi qorovul sokin ovozda, bu paytda u sham nuriga qarab menga teskari turardi, hech nimani eslay olmaysanmi? Yana birin ketin miyamda tutzordagi voqealar jonlana boshladi. O'shanda kech tushib bo'lgan, egniga kafan o'ralgan yalangayoq ongsiz murdalarni ortimdan izma iz yetaklagancha tutzordagi so'qmoq yo'ldan ketib borardim. Shu payt o'zimcha tergovchi bo'lganimda tuproqda qolayotgan izlarning ortidan qanday qilib ta'qib qilib kelishimni ham bir hayol qilib qo'ygandim. Kutilmaganda qarshimzidan otga mingan cho'pon yaqinlashib kelayotganini ko'rib qoldim. Birdan o'zimni tutzor ichiga oldim. Murdalar ham menga onasini orqasidan ergashgan jo'jalardek ongsizlarcha birin ketin yetaklashib, birgalikda qalin tutning orqasiga yashirindik. Cho'pon bizni ilg'amadi. Ammo u ko'zdan yo'qolgach, biz kelgan yo'ldan bir kishi chiroq ko'tarib kela boshladi. Uni darrov tanidim. Bu mahalla posboni Rustam edi. Aftidan u qishloqda murdalar yo'qolganidan xabar topib, bizning izimizdan xit olib kelayotgan bo'lsa kerak deb o'yladim. U biz burilgan joyda to'xtadida biz tomonga qarab kela boshladi. Bu paytda deyarli yarim tun, borliqqa quyuq tuman tushgan edi. Murdalarim o'zidan g'ayritabiiy biomaydon chiqarishi bois, ularga yaqinlashgan har qanday chiroq o'chib qolishini bilardim. Rustamda ham shunday bo'ldi. U endi zajigalka olovini yoritib kela boshladi. Menga bemaqsad tiqilib turgan murdalarimga, atrofa tarqalishini tafakkurim orqali buyurdim. Yerda iz qoldirmaslikka harakat qilib, borliq qorong'ulikka singib ketgan atrofdagi tutlarga yashirindik. Shu payt uning o'rnida men bo'lganimda nimalar qilishimni, daraxtga murdadan tomib qolgan qonni qanday qilib ko'rib qolishimni, bundan qanday xulosalar chiqarishimni o'ylab bir zum hayolga ketgan edim. Murdalarga ong orqali atrofda izg'iahini buyurdim. Quyuq tunda to'kilgan barglar oralab yugurayotgan sharpalarning ovozini eshitib qo'rqoq posbon jonholatda qocha boshladi. Menga shu kerak edi. Uning orqasidan quva boshladim. U bizni sezib qoldi. Endi yashamasligi kerak edi. Uni Ushlashni murdalarga buyurdim. Ular yo'lning ikki yoni bo'ylab tutzordan yugurib posbonni ta'qib qila boshoshdi. Men ham uning ortidan yuragiga dahshat solib yugura boshladim. Kutilmaganda ortimdan kelayotgan otning dupurini eshitib qoldim. Meni ham kimdir quvib kelayapti deb o'zimni tutzorga urdim. Bu Hasanali cho'pon ekan. U meni payqab qolmasligi uchun murdadan kesib olgan sochlarni bosh kiyimimning ostiga qistirdimda, qariya holiga kirib, munkaygancha ko'zdan yo'qoldim. Afsuski, u mening ortimdan o'q uzdi. Daydi o'qlardan biri oyog'imga kelib qadaldi. Lekin u ahmoq bu ishi bilan katta xatoga yo'l qo'ygan edi. Yaqin orada bu lanati cho'pondan ham qasd olishni maqsad qilib qo'ydim. Shu payt Rustamning dahshatli qichqirig'i eshitildi. Qalin tutzor oralab yetib borganimda murdalar uni tutib olishgan ekan. Keyin Rustamni qabristonga olib bordimda, qorovulxona yonidagi tut daraxtiga xuddi o'z joniga qaad qilgandek qilib osib qo'ydim. Rustamni dafn etishganidan so'ng shu tunning o'zida uning qabriga bordim. Uni ham haligi uchta murdadek uyg'otib, qabrdan chiqarib oldim. Hech kim sezib qolmasligi uchun, unga o'z qabrini qayta ko'mib qo'yishni buyurdim. Shunda ham o'zimni xuddi tergovchidek his qilib ko'rdim. O'zimcha bu jinoyatni ochish uchun boshimdan qanday g'aroyib voqealarni o'tkazishimni ham tasavvur qilib ko'rgandim o'shanda. Bu voqealar hayolimda kino tasmasidek shu qadar aniq o'tardiki, endi men aslida tergovchi emas, dahshatli jinoyatchi ekanimga ishonchim komil edi. - Hasanalini ham qanday o'ldirganingni eslab ko'r, dedi qorovul o'sha sokin ovozda. Endi miyamda cho'ponning o'ldirilishi bilan bog'liq xotiralar jonlana boshladi. Osmonda momaqaldiroq gumburlab, kuchli jala quyayotgan vahimali tunda, bepoyon tutzorda murdalarni yetaklagancha cho'ponning uyi tomon oshiqardim. Yetib borganimda uyning chiroqlari murdalarning biomaydoni ta'sirida o'z o'zidan o'chib qoldi. Cho'pon bundan havotirlanib miltig'ini ko'targancha tashqariga chiqdi. Keyin uyining yonidagi molxonaga kirib ketdi. U molxonadan chiqqanida men uni murdalarim bilan kutib oldim. Kutilmagan bu holatdan cho'ponning esi og'ib qolay dedi. Lekin darrov o'zini qo'lga oldida menga tashlanib qoldi. Olishuv chog'ida beixtiyor boshim bilan uyning derazasiga borib urildim. Kuchli zarbadan deraza oynalari chil chil bo'ldi. Lekin murdalarim ko'magida uni qo'lga oldigu, xuddi o'z joniga qasd qilgandek qilib otib tashladik. Kuchli yomg'irda tutzorda qaytayotganimizda derazaga tekkan boshim g'urra bo'lganini undan sezilae sezilmas qon oqayotganini ham sezib qoldim. Shunday qilib cho'pondan ham qasos oldim. Bu xotiralar qanchalik haqiqat bo'lmasin ularga ishongim kelmasdi. - Axir meni tunda cho'pon topib olib davoladi, keyin uni otib ketishganidan so'ng uning chala yarim o'lgan tanasini topib oldim. So'ngra kasalxonaga olib borganimda do'xtir uning joni uzulganini aytdiku, dedim hayratlanib . -Bularning barchasi sening hayolingda bo'lgan voqealar. O'zingni tergovchidek hayol qilib ko'rgansanu, cho'pon bilan bo'lgan voqeani o'zingcha miyangda ochmoqchi ham bo'lib ko'rgansan. Aslida sening hech qanday mashinang ham bo'lmagan, hech qanday do'xtirni ham ko'rmagansan, bular shunchaki tafakkuringdagi soya(proyeksiya) lar xolos. Bularni hayolingda o'zing yaratgansan, dedi qorovul. Demak hammasi xom hayol ekanda, yanayam o'zimga ishongim kelmasdi. O'shanda o'zimcha hayolimda cho'ponni kasalxonaga olib ketayotgan paytimda qo'lim bilan boshimni ushlab ko'rganimda barmoqlarimga qon tegib qaytganini ko'rib boshimni yaqin orada biron joyga urib olganimni eslay olmagandim. Aslida bu g'urra cho'pon bilan olishuvdan so'ng qolganini bilmagan ekanman. -Unda mega meni boshimdan urding, xushimdan ketgazding, nega meni bu yerga bog'lab qo'yibsan? Dedim. - Sababi shu tunda sen cho'ponning ham qabrini ochmoqchi eding. Men bundan kech xabar topib qoldim. Seni to'xtatib qolmoqchi edim. Afsuski yetib borganimda ancha kech edi. Sen allaqachon cho'ponning qabrini Rustamning murdasiga kovlatayotgan eding. Qabr yonida esa uni onging bilan boshqarib sen turarding. Shu paytda cho'ponning murdasiga ham jon kirib, qabrdan chiqishga harakat qilayotgan edi. Men juda kech qolgandim. Shunday bo'lsada boshinga og'ir zarb berib xushingdan ketgazdim Sen xushingdan ketganingdan so'ng murdalar ham tinchib qolishdi. Ammo cho'ponning murdasi allaqachon qabrdan chiqib olgan edi. Sening yoshligingda yonib ketgan mana shu uyga olib keldimda, boshqa bunaqa ish qilmasliging uchun oyoq qo'lingni bog'lab tashladim. muallif: Siroj Qalandar. Rustam va Hasanalining murdasi ham menga bemaqsad ergashib kelaverdi. Uning gaplari hammasi ipidan ignasigacha haqiqat edi. Rostan ham cho'ponning murdasini tiriltirish uchun qabr yonida turganimni, mozorni kovlayotgan murdaga, Rustam, dedimu, yana ichimda nimalardir deb buyruq berganimni, so'ng boshimga tushgan qattiq zarbadan xushimdan ketgnimni xotirlay boshladim. - Qiziq, dedim qorovulga murojaat qilib, men bu jinoyatlarni hammasini negadir sen qilayapsan deb o'ylabman. - Aslida, o'zing amalga oshirgan dahshatli jinoyatni hayolingda tergovchi bo'lib o'zing ochib ko'rmoqchi bo'lgansan, va meni qattiq yomon ko'rganing sababli agar bu jinoyatni boshqa birov qilib, men uning izidan tushgan tergovchi bo'lganimda birinchi navbatda qorovuldan shubhalanardim deb o'ylagansan, dedi qorovul. Uning gaplari rost edi. Endi bunga shubha yo'q. Bo'ynimdagi bu og'ir gunohlardan endi qanday qutulaman. Qaniydi o'sha hayolimning bir chekkasida g'ayritabiiy jinoyatlarni ochadigan didektiv bo'lib yashayotgan orzularim amalga oshsayu, bu dahshatli jinoyatlarning hammasi tushimda qolib ketsa. -Bu gunohlardan qutulishning birgina chorasi bor, dedi qorovul xuddi fikrlarimni o'qiyotgandek. -Qanday chorasi bor?! Dedim unga umid ko'zi bilan qararkanman. -O'zingni o'ldirishing kerak! - O'zimni o'ldirishim... bu gapni eshitib vujudim titrab ketdi. -Bundan boshqa chorang yo'q, shundagina yuragingni timdalab kelayotgan og'ir vijdon azobidan qutulasan, shundagina odamlarga boshqa yomonlik qilolmaysan, murdalar ham go'rida tinch yotadi, ularni boshqa jinoyatlaringda foydalanish uchun tiriltirolmaysan. Hammasi tugaydi. - To'g'ri aytasiz, dedim. Ruhim bu gunohkor vujudni ortmoqlab yurishdan charchadi. Bularning bariga chek qo'yish kerak. Homush bo'lib qoldim. O'tmishda qilgan jamiki aqlbovarqilmas jinoyatlarim bir bir ko'z oldimdan o'ta boshladi. Qorovul qo'l oyoqlarimni bo'shatdida, arqonni olib tashqariga chiqib ketdi. Men xonada yolg'iz qoldim. Ajalni o'zim bo'ynimga olganim uchun bu yerdan qochib ketish hayolimga ham kelmadi. Qorovul ketganidan so'ng, eshik qiya ochiq qolib, qo'shni xonadan " shig', shig', shig', " etgan g'alati ovoz kela boshladi. O'rnimdan turib lat yegan oyog'imni avaylab bosgancha ovoz kelayotgan tomonga qarab yo'naldim. U yerda ko'rgan manzaram quyidagicha edi. Qop qorong'i xonani polning o'rtasida turgan shamning yorug'i xira yoritib turar, sham yorug'i atrofida egniga kafandan allaqanday kiyim kiyib olgan olti nafar murda doira shaklida o'tirib olib, allaqanday rasmlar chizish bilan band edi. Eshikning g'iyqillab ochilganini eshitib ular birvarakayiga ma'nosiz dahshatli nigohlarini men tomonga qadashdi. O'limni bo'ynimga olib turgan bo'lsam ham bu sovuq nigohlarni ko'rib bir zum joyimda muzlab qoldim. Ular xuddi eshikda hech kimni ko'rmagandek yana mashg'ulotlarida davom etaverishdi. Bu murdalarni darrov tanidim. Boahining bir ikki joylaridan chok solingan, govdasi yupqa murda avtohalokatda vafot etgan yigitniki edi. Xuddi shunga o'xshash bu yerda dahshatli belgilari mavjud fermerning, sochlari notekis kesilgan (o'zim kesib olgandim) folbin kampirning, tut bosib qolib tanasi majaqlanib ketgan eski qorovulning, shular qatorida o'tirgan Rustamning va hatto Hasanali cho'ponning ham murdasini ham ko'rish mumkin edi. Ularning nigohlari boshqa joyda ediyu, qo'llaridagi qalam bilan shitobla rasm chizishda davom etardi. Nimaning rasmini chizayotganini bilish maqsadida ularning yoniga bordim. Yonlarida betartib sochilib yotgan qog'ozlarga chizilgan aji buji suratlarga nazar tashladim. Ularning orasidan Rustam chizayotgan suratdagi daraxtga osilgam odam tanasi menga juda tanishdek tuyuldi negadir. Shu bilan birga cho'pon murdasining rasmida o'zini otayotgan kishi tasvirlangan edi. Qolgam murdalar ham shunga o'xshash dahshatli manzalarning suratini chizardi. Go'yo ular chizayotgan suratlari orqali o'zlarining vafot etishi sababini aytmoqchi bo'lgandek edi. Qiziq, bu uy ham menga tanish negadir, bolaligim o'tgan uy. Tashqariga olib chiqiladigan eshikdan hovliga chiqdim. Hovli qo'rg'ondevor bilan o'ralmagan, shundoq tutzorning ichida joylashgan edi. Bu paytda yaqin joydagi qalin tut daraxtining baquvvat shoxiga qorovul arqondan sirtmoq yasab bo'lgan edi. Hozir borib o'zimni osamanu, hayolimdagi bu dahshatli xotiralardan qutulaman qo'yaman. Qorovulning yoniga borganimda arqonni tut shoxiga bog'lash uchun minib olgan otidan tushdida, meni egarga chiqishga undadi. Men indamasdan uning aytganini bajardim. Hozir o'z hayollarim bilan band edim. Jonimga qasd qilish oldidan negadir umrim davomida boshimdan o'tkazgan voqealar, dahshatli jinoyatlarim, shuningdek tafakkurimning allaqaysi burchagida o'zimni maxsus xodimdek his etgan shirin lahzalar bir bir ko'z oldimdan o'ta boshladi. Qorovul meni egarga o'tqazdida, o'zi pastga stul qo'yib chiqib oldi. Bo'ynimga sirtmoqni solish arafasida men minib turgan ot menga ma'noli qarayotganini fahmlab qoldim. Ot meni taniyotgan edi.muallif: Siroj Qalandar. Men ham uni tanidim. Bu o'sha cho'ponning yo'qolgan oti edi. Bundan bir necha kun oldin Hasanali cho'ponning uyidan tutzor oralab shu otda qishloqqacha yetib borgandim. O'shanda bu ot bilan yaxshi til topishib qolgandik. Buni endi endi esladim. Esladimu, hayolimdagi tergovchi bo'lib o'tkazgan shirin xotiralar aslida haqiqat ekanini, bu ot ham, mashina ham, umuman boshqa boshqa narsalar ham aslida hayolimdagi proyeksiyalar emas, ayni haqiqat ekanini anglab qoldim. Qorovul meni aldagan edi. Xushimga kelganimda ko'nglimda o'zimni xuddi katta jinoyatchi kimsadek his etganim bekorga emas ekan. Xushsiz yotgamimda qorovul miyamga o'zining dahshatli jinoyatlarining xotiralarini joylab, mening xotiralarimga shunday ustamonlik bilan singdirib yuborgan ediki, natijada tafakkurimda bir butun yangi xotiralar paydo bo'lgan edi. O'zimga kelganimda xuddi bu jinoyatlarni o'zim qilgandek barchasi ko'z oldimdan kinolentadek o'tganining sababi ham shundan ekan. U Rustam va Hasanali cho'ponga ham xuddi shu usul qo'llagani aniq. Ular ham o'zlarini jinoyatchidek his qilib o'z jonlariga qasd qilishganlari aniq. Qorovul bo'ynimga sirtmoqni solib, tagimdagi otni haydab yubormoqchi edi. Lekin so'nggi soniyalarda asl haqiqatni anglab yetgandim. Qorovul arqonni ushlagancha sirtmoqni bo'ynimga yaqinlashtirib kelayotgan edi, shu payt uning qo'lidan halqa arqonni shartta oldimda o'zining bo'yniga solib qo'ydim va ko'z ochib yumguncha oyog'im bilan qorovulning tagidagi stulni tepib yubordim. Bu harakatlarimni kutmagan qorovul avvaliga nima bo'layotganini anglayolmay garangsib qoldi. Keyin ko'zlarini katta katta ochdida, oyoqlarini yirib jonholatda ikki qo'li bilan bo'ynidagi arqonga tarmashdi. Lekin endi kech edi. Qorovul jon achchig'ida har tipirchilaganida sirtmoq yanayan torayib, bo'ynini qisa boshlar, shunda nafas olishga qiynalib yuzi qip qizil tus olardi. Kutilmaganda uyning ichidagi kafanga o'ralgan murdalar eshikdan dahshatli chinqirgancha otilib chiqib, qo'llarini oldinga cho'zgancha men tomonga yugurib kela boshladi. Birdan nima bo'lganini tushundim. Qorovul ularga ongi orqali meni tutib o'ldirishni buyurgan edi. Men tagimdagi otga qamchi soldimda o'zimni qalin tutzorga urdim. Ajabo, murdalar shu qadar shiddat bilan yugurardiki, agar ot tez chopmaganida ular meni tutib olishlari tayin edi. Biroz muddat o'tganidan so'ng ortimga qaraganimda, yugurib kelayotgan murdalarning oltovlari ham birvarakayiga yerga yuztuban qulaganini ko'rib qoldim. Aftidan bu paytda ularni boshqarib turgan qorovulning ham joni uzulgan edi. Endi murdalar ham o'rnidan qaytib turmasligi tayin. Uyning yoniga yetib borganimda u yerdagi manzarani ko'rib dahshatdan ruhim tanamdan chiqib ketay dedi. Daraxt shoxiga bog'langan sirtmoqda odamning emas, allaqanday qo'rqinchli maxluqning sovuq tanasi osilib turardi. O'zi bu ishni qilayotganlar oddiy odam emasligini boshidan bilardim. Murdalarni o'z joylariga qayta ko'mdik. Shov shuv ko'tarilmasligi uchun daraxtga osilgan maxluqning tanasini maxsus xizmat olib ketdi. Hammasi barham topdi. Men esa qorovul shaklidagi maxluq miyamga solib qo'ygan dahshatli jinoyatlar haqidagi xotiralardan qutulush uchun bir oycha kuchli psixologga qatnadim. Lekin bu xotiralar miyamga shu qadar ustalik bilan kiritilgan ekanki, haligacha ulardan to'liq qutula olganim yo'q. Ba'zida bu dahshatli voqealar tushlarimga kirganida esa qo'rqib uyg'onib ketaman. II-bo'lim QOROVULNING YOZILMAGAN MAKTUBI Yoshligimda bepoyon tutzorning chekkasidagi odatiy o'zbek uylariga o'xshamagan g'alati uslubda qurilgan ko'rimsizgina uyimiz bo'lardi. Bu uyda men, otam, onam va singlim birgalikda juda baxtli yashardik. Lekin bu baxtimiz uzoqqa cho'zilmadi. Kutilmaganda onam og'ir xastalikka duchor bo'ldiyu, ko'p o'tmay bu olamni tark etdi. Hammasi shundan keyin boshlandi. Bu paytda bizni hali oldinda qanday dahshatli voqealer kutib turganini bilmasdim. Kunlarning birida otam allaqayerdan bir juvonni boshlab keldi. Uni birinchi marta ko'tganimdayoq menga yoqmadi. Sariq, xuddi xashakdek paxmoq sochlari, tulkinikidek ayyor boqib turuvchi ko'zlari, o'rtasida chizig'i bor iyagi, yupqa lablari, burgutning tumshug'idek uchli burni, murdanikidek oppoq yuzi menga onam aytib bergan ertaklardagi allaqanday alvastilarni yodimga solib yubordi. Odatda, ertaklarda yangi kelgan o'gay ona dastlabki kunlarda o'zini juda sipo, mehribondek tutadi. Lekin bizda boshqacha bo'ldi. O'gay ona birinchi kelgan kunidayoq bizga zug'um qila boshladi. Hatto, shu paytgacha bir og'iz tanbeh bermagan otam ham birdan o'zgardi qoldi. Endi u bizni so'kar, urar, hatto qilmagan ayblarimizni ham bo'ynimizga qo'yib qorong'u xonalarga qamab qo'yardi. Otam xuddi sehrlanib qolgandek edi. Bir kuni singlim ularning yotoqxonasiga kirib, oynaga qarab sochini tarayotganida birdan o'gay ona kelib qolibdiyu, uning qo'lidagi taroqni yulqib olibdi. Shu payt taroqning bir tayoqchasi singlimning sochiga ilinib qolib sinib qolibdi. Shunda o'gay ona hech tap tortmasdan singlimni derazadan uloqtirib yuboribdi. Yaxshiyamki uyimiz bir qavatli, keyin shundoq deraza tagidagi gullarning orasiga tushibdi. Bu gapni o'gay onam yo'qligida sekin dadamga aytgan edim, darrov jerkib berdi. Aybni singlimga to'nkadi. Hayron qoldim. O'gay ona birinchi kelgan kunlaridanoq meni xonamdan narsalarim bilan birga chiqarib yubordida, xonamning kalitini tortib olib, " bu yerda endi men ortiqcha narsalarimni saqlayman" deb uni qulflab qo'ydi. Keyin singlim ikkalamizga bu xonaga kirishni qat'iyan ta'qiqlab qo'ydi. Agar kirsalaring dadangga aytaman tutzorga adashtirib keladi, deb qo'rqitib ham qo'ydi. Shundan keyin men qolgan hayotimni singlimning xonasida yashab, davom ettira boshladim. Bir tomondan shunday bo'lgani ham yaxshi edi. O'gay onadan har qanday yomonlikni kutsa bo'ladi, singlim yonimda bo'lsa ko'nglim hotirjam bo'ladi. Dadam savdogar edi. Urush vaqtlari bo'lgani uchun hamma yoqda qahatchilik, ochlik hukumron. Otamning bir oyog'i cho'loq bo'lgani uchun armiyaga ham chaqirishmagan, urushga ham bormagan. O'zining otini minib olardida, bizni boqish uchun qishloqma qishloq yurib birovdan sotib olardi, birovga sotardi. Ro'zg'or uchun yelib yugurardi. Kunlarning birida otam allaqaysi uzoq qishloqqa ketdi. Singlim ikkalamiz o'gay onam bilan uyda yolg'iz qoldik. Yarim tun bo'lsa ham ko'rpani bo'ynimgacha yopib olib shiftga qaragancha hayol surib yotardim. Sal narida singlimning karavoti. U allaqachon uxlab qolgan edi. Xonamizdagi derzadan yozgi sokin oqshomda suzib yurgan to'lin oyning quyuq nuri polning bir qismini yoritib turubdi. To'satdan xonaning eshigi g'iyqillab ochildi. Men birdan ko'zimni yumib oldim. O'gay ona har doimgidek uxlashdimi yo'qmi deb biz yotgan xonaga mo'ralayotgan edi. Agar uxlamayotganimizni bilsa, qorong'u yerto'laga qamab qo'yish bilan qo'rqitardi. Shuning uchun o'zimni go'yo uxlayotgandek qilib ko'rsatdim. U ham uxlayotganimizga ishonch hosil qilib eshikni yopdi. Unjng kolidordan yurib ketayotganini, sal naridagi bizga kirishni ta'qiqlab qo'ygan eshikning ochilganini, keyin yana qayta yopilib, qulfning sharaqlagan ovozi eshitilganini sezib turdim. Qiziq, har kuni yarim tunda u bu xonaga kirib ketib nima qilarkin-a?, dedim o'zimga o'zim. Yoki bizdan yashiradigan biron maxfiy siri bormikin? Qanchalik o'ylashga harakat qilmay baribir bu savolimga javob topaolmadim. Go'yo uyqusiragandek bo'lib sekin xonadan chiqdim. Agar o'gay ona meni ko'rib qolsa xojatxonaga ketyapman deb aytaman, dedimda qorong'u kolidordan taqiqlangan xona tomon yura boshladim. Oyog'imga paypoq kiyib olganim uchun yurib kelayotganim deyarli sezilmasdi. Biroq ayrim joylarda polning g'ichirlashi eshitilib qolardi. Ehtiyotkorlik bilan yurib bordim. Ta'qiqlangan xonadagi qulfning mitti teshigi orqali shamning xira nuri qorong'u kolidordagi polga tushib turardi. Eshikka yaqinlashganimda qadamimni sekinlatdim. Xonadan kelayotgan g'udur g''udur ovoz e'tiborimni tortdi. Aftidan ichkarida o'gay onadan tashqari yana kimdir bor edi. U kim bilandir gaplashayotgandi. Lekin bu yo'gon ovoz dadamga tegishli emasligi aniq edi. Kunduz kunlari xonaning ichi qop qorong'u bo'lardi. Tashqaridan qaragan odam xonaning uyning orqa tarafiga qaragan derzasini ham latta puttalar bilan qorong'u qilib berkitib tashlaganini ko'rishi mumkin edi. Kunduzi qarasangiz ichkarini umuman ko'rishning imkoni yo'q. O'gay ona agar bu xonaning oldida turub qolganimizni yoki unga yaqin joyda o'ynayotganimizni ko'rib qolsa darrov haydab solardi. Bundan biz bu xonada biron qimmatbaho narsasini saqlasa kerakda, uni bizdan qizg'anib shunday qiladi, deb o'ylar edik. O'gay ona bu xonada nima bilan mashg'ulligini, kim bilan buncha pichirlashib gaplashayotganini ko'rish uchun qulfning mitti teshigidan ichkariga qaramoqchi bo'ldim. Engashib ko'zimni teshikga yaqin olib bordim. Xonada hech kim ko'rinmasdi. Qalin mato tutib qo'yilgan deraza yonidagi stolda turgan shamning mitti nuri xonani xira yoritib turar, ichkarida aytarli boshqa hech nimani ko'rib bo'lmasdi. Shu payt o'gay onaning " sabr qiling ertaga tunda qabristonga borib kelaman " degan ovozini elas elas ilg'ab qoldim. Men esa ichkarida kim borligini ko'rish, ular nima haqida gaplashishayotganini yanayam aniqroq eshitish uchun ko'zimni kalit solinadigan teshikka yanayan yaqinroq tutdim. Shu payt birdan g'udur g'udur ovozlar tindiyu, to'satdan men poylab turgan eshikning narigi tomonidan qonga to'lgan dahshatli ko'zlar menga qadalib qoldi. Birdan orqaga tisarilib yiqilib tushdim. Bu holat hujayralarimgacha dahshatdan muzlatib yuborgan bo'lsa-da, baqirmadim. O'zimni qo'lga olib tezda singlim yotgan xonaga bordimda, o'zimni karavotga tashlab ko'rpaga burkanib oldim. Birozdan so'ng haligi xonaning qulfi sharaqlab ochilganini, kolidordan eshitilayotgan biz yotgan xonaga qarab kelayotgan vazmin qadam tovushlarini eshitib turdim. Yuragim xuddi meni sotib qo'ymoqchidek dupullab urar, shu damda uning urishi butun uyga eshitilayotgandek tuyulib ketdi menga. Biz yotgan xonaning eshigi tag'in g'iyqillab ochildi. Qo'rquvim tobora kuchaya boshladi. Birozdan so'ng eshik ortida yana o'sha o'gay onamning sovuq basharasi ko'rindi. Aftidan u bizni uxlab yotganimizga yana bir bor ishonch hosil qildida, eshikni yopdi. Kolidordagi qadam tovushlari endi uzoqlasha boshladi. U haligi xonaga mening sobiq xonamga) qaytib kirmadi. O'ylashimcha o'zining yotog'iga qarab ketdi. Men esa o'gay onam u xonaga kirishni nega ta'qiqlab qo'yganiga aqlim yetmas, xonadagi haligi notanish kimsa kim ekanligini bilishga judayam qiziqardim. Ertasi kuni tongda ovqatlanish uchun men, singlim va o'gay onam dasturxon atrofida o'tirardik. U meni tunda uning maxfiy xonasini poylaganimni sezib qolgan bo'lsa kerak, degan havotirda edim. Lekin u meni hayron qoldirib xunuk nigohini bir nuqtaga qadab hayol surib o'tirardi. Bunday paytlarda uning hayollarini buzish mumkin emasligini bilardik, yo'qsa qattiq jazolanardik. Shu payt onam pishirgan kechadan qolgan bemaza ovqatni yeyar ekanmiz uning tulkinikidek ayyorona ko'zlariga zimdan nazar tashladim. Maqsadim kecha tunda eshik orqasidan menga qaragan dahshatli ko'zlar kimga tegishli ekanini aniqlash edi. Yo'q, u ko'zlar bunga tegishli emasligi aniq. U ko'zlar nihoyatda dahsshatli edi. Agar u ko'zlarga bir necha soniya tikilib turilsa odamni gipnos qilib qo'yishi tayin edi. Onamning bu nursiz, qahrli ko'k ko'zlarida esa, dahshat emas ayyorlik, shumlik, ayni paytda qandaydir aqlbovarqilmas sirni yashirib turgan maxfiylik zohir edi. Nima bo'lganda ham xonadagi kimsaga bugun tunda qabristonga borishini aytdi. Qiziq, oyim qabristonda nima qilarkin? U yerda qanday yumushi bo'lishi mumkin? Nahotki tunda o'sha uzoq qabristonga borishga qo'rqmasa? Xonadagi haligi kimsa kim bo'ldi? U haliyam o'sha xonadamikin? Oyim nega hammadan bekitib u bilan nimalar haqidadir gaplashib pichirlashib yuribdi. Nega dadam bularning hammasidan haligacha xabardor emas? Yoki xabardor bo'lsa ham o'zini bilmaganga olyaptimi? Bizdan nimanidir yashirayaptimi yoki? Bu yerda bir gap bor. Bu savollar menga tinchlik bermasdi. Lekin endi bu jumboqparning tagiga yetmasdan tinch yurolmasam kerak. Bugun tunda oyimning orqasidan kuzataman, qani ko'raylikchi u yerda nima qilarkan? Bundan tashqari qanday qilib bo'lmasin haligi xonaning kalitini ham qo'lga kiritishim kerak, u yerda nima borligini bilishim zarur! Dadam bugun kelmadi. Kun bo'yi esa mana shu savollar miyamni band qilib yurdi. Chalg'ishga urinib hovlimizdagi tut daraxtining shoxiga arqon bog'lab arg'amchi yasadimda, singlimni unda uchirib uning quvnashidan zavq olib o'tirdim. Uzoq yillardan so'ng mana shu tut shoxiga o'zimni osishlarini bu paytda hali bilmas edim. Atrofda ufqqa tutashib ketgan bepoyon tutzorning g'arbiga qonga botgan kalladek qip qizil quyosh cho'ka boshladi. Birmuncha vaqtdan so'ng borliqni erta yozning zulmat oqshomlaridan biri biri egalladi. Majolsiz esayotgan iliq shamol kishi ko'nglini behuzur qilardi. Lekin bu holatlar menga ta'sir qilmas, tunda hali meni kutib turgan dahshatlarni hozirdan yuragim sezgandek, hapqira boshladi. Yarim tunda doimgidek ko'rpamni bo'ynimgacha o'rab hayol surib yotardim. Bugun o'gay onani kuzatishim kerak. Qadam tovushlari eshitila boshladi. Kolidorda o'gay ona yurib kelayotgan edi. U haligi xonaga kirmadi. Aftidan biz yotgan xonaga qarab kelardi. Birozdan so'ng xonamizning eshigi tag'in g'iyqillab ochildi. Singlim allaqachon uxlab qolgan. Ko'zlarimni yumib olgan bo'lsam ham, onaning eshik oldida menga tikilib turgan o'tkir nigohini sezib turdim. Keyin eshik qayta yopildi. Qadam tovushlari endi uzoqlasha boshladi. Birozdan so'ng hovliga chiqiladigan eshik ham ochilganini eshitdim. Men bu paytda uni kuzatish uchun tayyor bo'lib yotardim. Darhol egnimga yengil choponni kiydimda, xonamizdagi uyning orqasiga qaragan derazadan oshib tashqariga chiqdim. Bu paytda osmonda to'lin oy suzib yurar, atrof xuddi kunduzgidek yorug' edi. Shu payt tutzorga kirib ketayotgan rido kiygan onamning qorasini ilg'ab qoldim. Ehtiyotkorlik bilan uning ortidan ergashdim. Qalin tutzor oralab ketayotgan onam goh yon atrofga qarab olar, goh manziliga tezroq yetib olish uchun qadamini tezlatardi. Men ham goh u tutning goh bu tutning ortiga bekinib uning orqasidan izma iz boraverdim. Nihoyat tutzor tugab, go'ristonga olib boradigan so'qmoq yo'l boshlandi. Endi u meni ko'rib qolmasligi uchun undan ancha orqada boraverdim. Nihoyat uni qabristonning yog'och darvozasida ichkariga kirib ketayotganini ko'rdim. Bu paytlarda qishloq qabristondan ancha uzoqda edi. Hatto qabristonda qorovul ham yo'q edi. Menimcha uni ham urushga olib ketgan bo'lsalar kerak. Men ham darvozadan sekin ichkariga mo'raladim.muallif:Siroj Qalandar. Shu payt ko'rgan manzaramdan dahshatga tushib ketdim. Vujudim bir zum muzlab, aqlim bo'layotgan voqealarni mushohada qilishga ojizlik qilib qoldi. O'gay ona darvozadan yuz qadamcha naridagi yangi qabrni jonholatda kovlayotgan edi. Bu yerda bunday manzarani ko'raman deb hayolimga ham keltirmagan edim. Balki mendan boshqa bola bo'lganida bu yerdan hoziroq juftakni rostlashi mumkin edi. Lekin men bunday qilolmayman. U nima qilmoqchi ekanini, maqsadi nima ekanini bilmasdan turib bu yerdan ketaolmayman. Ehtiyotkorlik bilan yaqin oradagi oyning yorug'ida yaltillab turgan qabrtoshning orqasiga bekinib oldimda, uni zimdan kuzata boshladim. U ayol kishiga xos bo'lmagan bir g'ayritabiiy kuch bilan qabrni shu qadar shiddat bilan kovlayotgan ediki, agar u o'gay ona eknanini bilmaganimda go'rni allaqanday bir maxluq kovlayapti deb o'ylagan bo'lardim. Chorak soatlar o'tganidan so'ng qabr butkul ochilib qoldi. Onam uning ichiga kirib ketdida, birozdan so'ng oppoq matoga o'ralgan odam tanasini yelkasiga opichlab olib chiqdi. Men bu holatni ko'rib sal qolsa ishtonimni ho'llab qo'yay dedim. Onam murdani yerga yotqiziib qo'ydida, birpasda qabrni o'z holatidek ko'mib tashladi. Yana murdani dast ko'tarib qabriston darvozasi tomon qarab kela boshladi. Men hamon qabrtosh ortida yashirinib turardim. Shu qadar dahshatga tushib qolgan edimki, xuddi ostimdagi qabrda yotgan o'lik skeleti ham hozir qabrni yorib chiqadigandek tez tez do'ppaygan tuproqqa qarab qo'yardim. Qiziq, dedim u shundoq yonimdan meni sezmay o'tib ketayotganida, bu o'likni qayerga olib borarkin, uni nima qilmoqchi ekan? Onam hech qiynalmasdan o'likni ko'targancha qabristondan ancha uzoqlashgach men yana uning ortidan tushdim. O'gay ona tag'in o'sha kelgan so'qmoq yo'ldan ortiga qaytdi. To'lin oy nurida qorayib turgan qalin tutzorga kirib ketishi oldidan bir zum to'xtadida, yon atrofga xuddi meni hech kim ko'rmayaptimi degandek qilib qarab qo'ydida, yana yo'lida davom etdi. Tutzorning ichida uni kuzatish oson edi. Istagan bir tutning orqasiga bekinib olib bemalol kuzatsa bo'ladi. Menimcha u uyimizga qarab ketayapti. Uyga yaqinlashganda yana atrofga zimdan nazar tashladida, o'likni opichlagancha hovli eshikdan ichkariga kirib ketdi. Birozdan so'ng bizga ta'qiqlangan xonaning chirog'i yondi. Men bu paytda yaqin joydagi tutning orqasida bekinib turardim. Qulay imkoniyat bo'ldi. Garchi derazaga qalin mato tutib qo'yilgan bo'lsa ham chiroq yorug'ida u xonada nima qilayotganini aniqlash mumkin. Shuning uchun uyning orqa tomoniga o'tdimda, biz yotgan xona derazasi bilan qo'shni bo'lgan o'sha maxfiy xonaning derzasi yoniga bordim. Sekin ichkariga mo'raladim. Odatdagidek stol ustida sham yonib turardi. Xonada stoldan tashqari bitta mening eski kiyim solinadigan shkafim, keyin menga notanish bo'lgan kattakon temir sandiq, uning yonida esa xuddi shunday odam bo'yi balandligidagi katta toshoyna turardi. O 'rtada esa yana allaqamday latta puttalar betartib yig'ilib yotardi. O'goy ona toshoyna qarshisida tik turardi. U derazaga orqa qilib turgani bois uning kim bilan gaplashayotganini bilib bo'lmasdi. Qiziq, negadir xonada oyim olib kelgan murda ko'rinmasdi. Yo birato'la yerto'laga tashlab chiqdimikin, bu yerda sezib qolishadi deb o'ylagandirda. -Aytganingizdek bo'ldi, dedi oyim. - Uch kundan so'ng yana borib kelishing kerak!-dedi yo'g'on ovoz. Oyim hamon toshoyna qarshisida turar, notanish ovoz esa qayerdan kelayotganini bilolmasdim. Aftidan u kimsa memga ko'rinmaydigan shkafning orqasida turgan bo'lsa kerak. -Uch kun ichida bironta qo'yilmasachi?-dedi oyim. -Unda bolalaringdan birontasini olib kelasan, dedi o'sha ovoz. Bu gapni eshitib muzlab ketdim. U biz haqimizda gapirayotgan edi. Shu payt o'z o'zidan xonadagi sham o'chib qoldi shekilli yana ichkari qop qorong'u bo'lib qoldi. Birozdan so'ng eshikning qulfi sharaqlab ochildiiyu, aftidan o'gay ona kolidorga chiqdi. Shoshilishim kerak. U hozir yana uxlab yotganimizga ishonch hosil qilish uchun biz yotgan xonaga boradi. Ishqilib ulgurayda. Yo'qsa mening joyimda yo'qligimni bilib qolsa keyin boshimga nima kunlar soladi, xudo biladi. Bugungi voqeadan keyin endi bundan yaxshilik kutmasligimiz kerakligini, har daqiqada xushyor bo'lishimizni, murdani tap tormay kovlab olgan qo'llaridan har qanday yomonlik kelishini endi yaxshi bilaman. Tezda biz yotgan xonaning derazasini ochdimda, ichkariga sakradim. Karavotimga yotib ko'rpaga burkanib oldim. Shu zahoti eshik ochildi. Men o'zimni uyquga solib yotdim. O'gay ona tekshirishga kelganida faqat eshikdan qarab ketardi. Bu safar unday bo'lmadi. U xonaga kirdi. Polni g'ichirlatib bosib keldida, men yotgan kavotga yaqinlashdi. Shundoqqina yuzimni qarshisida uning sovuq basharasi menga tikilib turganini sezib turardim. Dimog'imga nam tuproqning hidi gup etib urildi. Nahotki uni poylaganimni payqab qolgan bo'lsa, dedim ichimda. Uning bugungi ishidan keyin u haqidagi fikrlarim o'zgargan, to'g' risi endi undan qo'rqardim. Shuning uchun hozir ham yuzimga tikilib turganini sezib turarkanman yuragim dupillab urardi. Xuddi yurak urushim butun xonaga eshitilayotgandek edi go'yo . U biroz menga tikilib turdida keyin borib xonadagi derazani zichlab yopib qo'ydin Shoshilinchda derazadan otilib kiribmanu, uni yopishni esdan chiqargan ekanman. O''gay ona xonaga meni sezib qolgani uchun emas ochiq qolgan derazani yopish uchun kirgan ekan aslida. Shunday bo'lsada ko'nglim joyiga tushgani yo'q, hali oldinda meni kutayotgan sarguzashtlarni o'zimcha hayol qilib uxlab qolibman. Ertasi kuni tongda bo'lgan holat meni yanada ajablantirdi. Ovqatlanib bo'lganimizdan so'ng tashqarida o'ynab kelinglar deb haydab yubordi. Singlimni o' ynatayotganimda koptok beixtiyor ochiq derazadan uyga kirib ketdi. Unibolish uchun uyga kirsam shundoqqina oshxonadan oyim bilan yana o'sha tanish xunuk ovoz suhbatlashishayotgani eshitilib turardi. Ularni kuzatish uchun sekin oshxona eshigi yoniga borsam oyim tik holatda derazadan tashqariga qarab turar, men kelganimdan keyin negadir ovozlar tinib qoldi. - Oyi, dedim unga qarab titroq ovozda. U bir cho'chib tushdi. -Nima deysan, dedi menga o'girilib ham qaramasdan. Bor tashqariga chiq, sibgling bilan o'yna zumrasha, dedi va meni qo'limdan ushlab eshikkacha yetaklab bordi.muallif:Siroj Qalandar.Shundan keyin kolidordan o'zining yotoqxonasi tomon yuraverdi. Qiziqish ustunlik qilib haligi notanish kim eknaligini bilish maqsadida oshxonaga qaytdim. Lekin u yerda hech kim yo'q edi. Oyim allaqanday dahshatli sirni yashirib turganligi aniq. Buni albatta tagiga yetishim kerak. Bundan tashqari qanday qilib bo'lmasin kechagi murdani ham topissim.zarur. Hovlida arg'amchida singlimni uchirayotganimda kutilmaganda oyim yasanib chiqib qoldi. O'zi millati boshqa bo'lsa ham boshiga paranji tashlab olgan, "uyda yeyishga hech narsa qolmabdi, qishloqqa bozorga borib kelaman. Senlar shu yerda o' ynab turlaring" dediyu, tutzor oralab jo'nab qoldi. Bu men uchun qukay fursat edi. Bundan foydalanib oyim kelgunicha kecha olib kelgan o'likni topish uchun butun uyni tintib chiqishim mumkin. Agar topaolsam dadam kelganida bularning hammasini aytib beraman, keyin uni bu ishlari uchun haydab solsalar kerak. Bundan tashqari bugun haligi xonaning ham kalitini qo'lga kiritishim zarur. Qidiruvni o'zim shubhalanayotganimdek yerto'ladan boshladim. Avvaliga kalamushlar chiyillab izg'ib yurgan qorong'u yerto'laga tutishishga qo'rqdim. So'ng qo'limga dadamning kerosin chirog'ini oldimda, sekin yerto'laga bosh suqdim. Yerto'lani birpasda ag'dar to'ntar qildim. Hech nima topilmadi. Uyning boshqa xonalarini ham obdon axtarib chiqdim, lekin hech qanday natija bermadi. Butun boshli uydan qidirmaganim faqat onamning yotoqxonasi va o'sha sirli xona qoldi. Yotoqxona qulf ekan. Lekin uning omonat qulfini ochishning sirini men bilaman. Tezda singlimning sochiga taqadigan ayri shpinkasini olib kelib ochdim. Bu yerda ham odam sig'ishi mumkin bo"lgan barcha joyni qidirdim. Lekin o'likdan ham, haligi notanish yo'g'on ovozli kimsadan ham hech qanday nishon yo'q. Kutilmaganda oyimning atir upalari saqlanadigan javondan mening eski xonamning kalitini topib oldim. Bu ayni muddao edi. Endi tekshirmaganim o'sha sirli ta'qiqlangan xona qolgan edin. Mana uning ham kalitini topib oldim. Kalitni olib ketsam oyim mendan shubhalanishi aniq. Shuning uchun yagona chora undan nusxa olishdir. Baxtimga tunda yoqilgan shamdan anchagina qoldiq qolgan ekan. Qoldiqlarning bir bo'lagini oldimda, kalitni unga qattiq bosdim. Natijada sham qoldig'ida kalitning aynan nusxasi paydo bo'ldi qoldi. Shu tobda hovildan singlimning "Aka, oyim kelyaptilar" degan ovozini eshitib qolib, kalitni joyiga qo'ydim-u, xonani tag'in o'z holatida qulflab qo'ydim. Oyim yetib kelganida men hech narsa bo'lmagandek singlimni hovlida o'ynatayotgan edim. U bizga e'tibor ham bermay uyga kirib ketdi. Harqalay yotoqxonaga kirib chiqqanimni sezmadi. Yo'qsa uyni boshiga ko'tarardi. Endi undan yaxshilik kutmayman. Endigi ishim cho'ntagimdagi shamda qolgan izdan kalitning nusxasini yasash edi. Buning uchun qishloqqa borib kelishim kerak. Singlimni aylantirib kelish bahonasida (uni uyda yolg'iz tashlab ketolmasdim) hovli orqasidagi molxonada bog'langan eshakni mindimu, singlimni yonimga olib qishloqqa ravona bo'ldim. Kech tushguniga qadar ishimni bitirib qaytishim kerak. Yo'qsa u shubhalanib qolishi mumkin. Dangasa eshakning bo'yniga tayoq niqtab, "xih, xih" deya uni tezroq yurg'izishga majbur qilardim. Osmonda yozning otashin quyoshi borliqni ayamay kuydirar, chang bosgan tut barglariga osilgan o'rgimchak to'rlari esa quyosh nurida yaltillab tovlanardi. Nihoyat kun peshinga oqqanida, quyosh tafti biroz susayganida qishloqqa yetib bordim. Qabristonning yonidan o'tayotganimda kecha oyim jasadini kovlab olib ketgan do'ng qabrga qaraganimda yuragim hijil bo'ldi. Bir boshqacha bo'lib ketdim. Bozorda haliyam yakkam dukkam odamlar aylanib yuribdi. Uning betartib rastalarini oralab bir temirchining do'koni yoniga bordim. Yoshi qirqlardan oshgan, yengil ko'ylagi terdan badaniga yopishib qolgan bir kishi hozirgina tayyor bo'lgan dag'al pichoqni qalin charxtoshda o'tkirlayotgan edi. Sham qoldig'idagi kalitning chuqur iziga obdon tikildida, narxi bir so'lkavoy bo'ladi, dedi. Anchadan buyon bir ikki tanga asrab yurardim, temirchi biroz qimmat aytgan bo'lsa ham, tangalarning birini unga uzatdim. Kalitni yasashga ko'p vaqt ketmadi. Avval qamdaydir yumshoq narsaga undan qolip yasadi, keyin temir eritmasini quyib sovishini biroz kutdi. Eng oxirida kalitga egov bilan obdon ishlov berdi va men olib kelgan shamdagi izga solib ko'rdi. Endi kalit tayyor edi. Singlimni oldimga o'tqazib eshakda tezda ortga qaytdik. Qishloqqa borganimizni oyimga aytma, deb singlimni qulog'iga quyib qo'ydim. Uyga yetib borganimizda quyosh qizara boshlagan edi. Oyim shuncha payt qayerda yurgandilaring deb so'ramadi ham. Endi bugungi rejam tunda oyim uxlaganida o'sha sirli xonaga kirib ko"rish edi. U yerdan haligi notanish kimsaning ham, o'likni ham topishim mumkin nazarimda. Yarim tunda kolidorda yana qadam tovushlari eshitila boshladi. Oyim bizni uxlab yotganimizga ishonch hosil qilganidan so'ng maxfiy xonaga qarab keta boshladi. Men esa onamning xonadan qaytib chiqib ketishini kutib yotardim. Chorak soatlardan so'ng eshikning sharaqlab ochilgani eshitildi. So'ng eshik tabaqasining g'iyqillab yopilgani,va qadam tovushlarining yotoqxona tomon ketayotganini ham eshitib turdim. Sekin o"rnimdan turib eshikdan kolidorga mo'raladim. Qorong'u kolidorda hech kim ko'rinmadi. Oyoq uchida yurib borib cho'ntagimdagi bugun yasattirigan kalitimni oldimda, sobiq xonamning qulfiga soldim. Kalitni sekin buraganimdan so'ng qulf shiriq shiriq etib ochildi. Mabodo oyim sezib qolmadimikin, deb ichkariga kirishga shoshilmadim, biroz eshik oldida turdim. Uning allaqachon uxlaganiga ishonch hosil qilganimdan so'ng, ehtiyotkorlik bilan ichkariga qadam tashladim. Har ehtimolga qarshi eshikni qayta qulflab qo'ydim. Xonaga kirishim zahoti shamning bug'iq tutuni bilan aralashib katgan allaqanday badbo'y hid dimog'imga urildi. Derzalari ham berkitilgani uchun xona qop qorong'u edi. Avvaliga ko"zim o"rganishi uchun biroz eshik oldida qimirlamasdan turdim. Birozdan so"ng deraza oldidagi stolning, uning ustida qolgan qismiga taram taram oqib ketgan shamning, stol yonidagi katta eski shkafning, semizgina temir sandiqning, odam bo'yi balandligidagi ustiga latta tashlab qo'yilgan toshoynaning qorasini ilg'ay boshladim. Bu yerda nimadir borligini sezganimdanmi, yoki biroz qo'rqqanimdanmi, ishqilib yuragim potirlab ura boshladi. Hozir qo'rqoqlik qilib o'tiradigan payt emas, bu voqealarning hammasining tagiga yetishim kerak. Butun umr bu uyda o'gay onadan havotirlanib yashayolmaymanku. Bu paytda osmonda suzib yurgan to'lin oy qalin parda orqasidan xira bo"lib ko'rinardi. Ehtiyotkorlik bilan deraza yoniga borib, stol ustiga tashlangan matoni sekin ochib ko'rdim. Bu yerda hech kim yo"q ekan. Eski shkafning eshiklarini ham allaqanday bir havotir bilan ochib ko'rdim. Bu yerda ham hech kim yo'q. Kutulmaganda oyim yotgan yotoqxona tarafdan qadam tovushlari eshitila boshladi. Aftidan oyim shu xonaga yana qaytib kelayotgan edi. Vujudimni titroq bosdi. U birpasda yurib keldi shekilli endi eshik qulfida shiqirlayotgan kalitning tovushi eshitila boshladi. Men jonholatda o'zimni shkaf ichiga urdim. Keyin eshik ochilib, onamning qo'rqinchli basharasi ko'rindi. U xonaga kirgach biroz eshik oldida turib qoldi. Xuddi iskovich it kabi burnini yirib hid olayotgandek havoni hidlay boshladi. So'ng uning sovuq tirjaygani ko'rindi. Buni ko'rib yuragim muzlab ketdi. Nahotki meni sezib qolgan bo'lsa. Yuragim hapqirib ura boshladi. U bamaylixotir stol ustidagi shamni yoqib, toshoyna oldiga bordida ustiga yopilgan lattani olib tashlab ko'zgudagi o'z aksiga qarab qoldi. Men shkaf ichida uning qiya ochiq eshigidan oyimni kuzatib turardim. Ko'zgudagi uning basharasini ko'rib butkul shokka tushib qoldim. O'gay ona ko"zguga qarab turar, oynada esa uning aksi emas allaqanday dahshatli maxluqning basharasi ko"rinib turardi. Xuddi ko"zgu o'gay onaning asl basharasini ko'rsatib turgandek edi. Bu holatni ko'rib yig'lashimni ham, dodlashimni ham bilmay qoldim. -Nega chaqirdingiz, dedi oyim ko'zgudagi o'zining dahshatli aksiga qarab. Oynadagi dahshatli nigoh bir zum men tomonga qarab olganini sezib qoldim. Uning qoraygan, allaqanday taram taram chiziqlar bilan qoplangan yuziga, qovoqsiz, deyarli yonib turuvchi buqalamunnikidek o'tkir ko'zlariga, kichkina uchli qulog'iga, tirtiq lablaridan ko'rinib turgan ikkita qoziq tishlariga ko'zim tushganidayoq o'zimni yo"qotib qo'ydim. O'gay ona qiyofasida biz bilan shuncha payt allaqanday maxluq yashaganiga aql bovar qilmas edi. Aslida men.bu notanish ovozni birinchi kuni eshitganimda ham, hatto oshxonada eshitganimda ham bu maxluq ona tanasida yashayotganligini bilmagan edim. U oyna qarshisida xuddi o'zi bilan o'zi gaplashayotgandek edin Yo'q bu tanada bir kishi emas, onaning jirkanch ruhi va uni o"ziga bo'ysundirib olgan maxluqning dahshatli qiyofasi, ikkalasi bir vaqtda yashaydi. Dahshatli basharaning men tomonga bir qarab olganidan meni xonaga kirganimni sezib qolib, shkaf ichida yashirinib turganimga ishora qilyaptimi deb o'yladim. Birozdan so'ng xonada o'sha tanish yo'g'on ovoz yangradi. -Bu ishni hozir qilmoqchiman, dedi ko'zgudagi maxluq. Shundan so'ng oyim kattakon temir sandiqning yoniga bordida, uni ochdi. Kutilmaganda o'zini sandiq ichiga urib jonholatda allanarsani g'ajiy boshladi. Bu o'sha go'ridan kovlab olingan murda edi. Bu holatni ko'rib butkul o'zimni yo'qotib qo'ydim. Ko'nglim ag'darilib qayt qilgim keldi. To'g'ri, murdani ham, o'sha notanish kimsani ham shu xonadan topishga ishonchim komil edi va bunga o'zimni ruhan tayyorlagan ham edim. Lekin bu yerda onamning aslida dahshatli maxluq ekaniga, temir sandiqqa yashirib qo'yilgan o'likni unga yem bo'layotganiga guvoh bo'laman deb o'ylamagan edim. Xonada chidab bo'lmas sassiq o"laksa hidi anqib ketdi. Endi bu yerdan tezroq qochishimiz kerak, shu tobda kecha tunda derazadan poylab turganimda eshitib qolgan suhbat yodimga tushib ketdi. Agar uch kun ichida qabristonga o'lik qo'yilmasa o'gay ona tanasidagi maxluq onaning unga bo'ysunib qolgan ruhiga " yo'qsa bolalaringdan birontasini olib kelasan" degani yodimga tushib, bir qalqib ketdim. Singlim ikkalamizning hayotimiz qanchalik qil ustida turganini, bu dahshat bizni har daqiqada mavh etishi mumkinligini endi ich ichimdan his etdim. Endi bu vahimalardan qutulishning yagona chorasi qochish edi. O'gay ona meni shu xonada ekanimni sezdimi yoki yo'q, buni bilmadimu, lekin jonholatda allaqanday yirtqich hayvondek murdani g'ajiyotgan.edi. Men hatto sekin shkaf eshigini ochganimni ham sezmay qoldi. Unga orqa qilib xona eshigi tomon borarkanman nazarimda eshik ham mendan tobora uzoqlashib borayotgandek tuyular, unga hech yetay demasdim. Shu payt to'satdan bir parcha go'sht tishlab olgan, og'zining atrofi o'likning qoni bilan bo'yalib ketgan o'gay onaning dahshatli qiyofasi menga birdan qaradi. U meni sezib qolgan edi. So"nggi soniyalarda qanday qilib eshikdan otilib chiqqanimni, cho'ntagimdagi kalitni olib xonaning qulfini chaqqonlik bilan qulflaganimni o'zim ham sezmay qoldim. U endi chinakamiga maxluqqa aylangan, eshikni shu qadar ayol kishiga xos bo'lmagan bir kuch bilan urardiki, agar yupqaroq eshik bo'lganida bir harakat bilan yorib chiqib ketgan bo'lardi. Zudlik bilan singlim yotgan xonaga bordimda, jonholatda uni uyg'ota boshladim. Uni shirin uyqusidan uyg'otish qiyin ekanligini bilardim. Bazo'r ko'zlarini ochgach, uni qo'limga opichlab oldimda, bir harakat bilan hovlining orqa tomoniga qaragan derazani ochib, undan sakrab o'tdim. Bu paytda hakigi xona eshigining sharaqlab ochilib ketgani ham, kolidorda biz yotgan xona tomon vaxshat bilan yugurib kelayotgan qadam tovushlarini ham eshitib turdim. Molxonaga bog'langan qari eshakka singlimni mingashtirdimu, o'zimni oy nurida daraxtlari qorayib turgan qalin tutzorga urdim. Bu pallada maxluqni bizning xonani eshigini ham shiddat bilan ochganini, u yerda yo'qligimizni ko'rib dahshatli o'kirganini ham elas elas eshitib qoldim. O'gay onaning bizni har kuni tunda tekshirib ketishi aslida mehribonligidan emas, bizni ham bir kuni hazm qilib yuborishi uchun saqlayotganidan ekan. Qari eshak qamchining zarbidan shu qadar tez yelardiki, bu tezlikda biron inson bizga yetib ololmasdi. Aslida u yotoqxonasida mening hidimni ham sezga bo'lishi kerak. Hatto xonada men yashirinib turganimda eshik oldida burnini yirib havoni iskab ko'rgani ham bejiz emas. U meni shu yerda ekanimni ham bilgan. Hatto meni kalit yasab kelish uchun qishloqqa borganimda ham ortimdan iskovich itdek kuzatganiga ham shubha qilmayman. U qochib ketishimni ham bilgan. Baribir bizni tutzorda uzoqqa ketolmasligimizni bilib, baribir tutib olishiga ko'zi yetayotgan bo'lsa kerak. U shunchaki biz bilan mushuk sichqon o'ynamoqchi, bizni qochirib yuborib keyin tutib yesa o'lja yanada mazaliroq tuyuladida. Shu tobda oyim yoshligimda aytib bergan bir ertakdagi voqea yodimga tushib qoldi. Qaysidir bir mamlakat qirolichasining ichiga xuddi shunday maxluqning yovuz ruhi kirib qoladi. U borgan sari qirolichaning ruhi ustidan g'alaba qilib, oxir oqibatda uning tanasini butunlay o'ziga bo'ysundirib oladi, qirolichani turli yovuz ishlarni qilishga majbur qiladi. Naqadar o'xshashlik, nahotki o'sha ertakdagi yovuz ruh ham bu ayolning tanasiga kirib olgan bo'lsa. Nahotki hayotda ham shunaqa g'ayritabiiy hodisalar ro'y bersa.?! Kaltakning zo'ridan yugurib ketayotgan eshak ustida mingashgancha shu hayollarni boshimdan o'tkazib ketayotgan edim. Uyimizdagi xira shamning yorug'i endi ancha olisda qolib ketgan, maxluq ortimizdan ta'qib qilib kelyaptimi, yo'qmi, bundan hali bexabar edim. Tutzorning Hali umrimda oxirigacha borib ko"rmagan no'malum tomoniga qarab tavakkal ketaverdim. Bu paytda singlimning ham uyqusi ochilib ketib atrofga alanglar, bo'layotgan hodisalarni anglayolmay hayron edi. Uzoq yo'l yurdik, eshak ham hansirab qoldi. Eshak ustida ham ko"p yurilsa odamni o'mrovi og'rib ketadi. Nihoyat tongga yaqin bir katta hovuzning yoniga borib qoldik. Juda charchagandim. Hayriyatki maxluq bizni ta'qib qilib kelmadi. Kelgusida qiladigan ishllrni rejalashtirib olishim uchun biroz dam olishim kerak edi. Shuning uchun hovuz bo'yidagi baland qamishlar orasida qad rostlab turgan yo'g'on tutning tagiga joy qildimda, mudrayotgan singlimni o'sha yerga yotqizdim. O'zim ham uning yoniga cho'zildim. Ko"zim uyquga ketish arafasida tutga bog"langan eshak atrofimizdagi qamishlarni tortib yeyotgani eshitilib turdi. O'gay ona kelib qolmesmikan, degan havotir bilan uxlaganim uchun darrov uyg'onib ketdim. Qamishlar orasida bizni hech kim sezmasligi mumkin, lekin maxluq men o'ylaganimdek hid bilish qobiliyatiga ega bo'lsa bizni darrov topib olishi mumkin edi. O'rnimdan turganimda quyosh allaqachon bosh ko' targan, borliqqa o'zining haroratli nurlarini ayamay sochar edi. Singlim hamon uxlamoqda. Uning shirin uxlashini biroz tomosha qilib o'tirdim. Shundoq yonimizdagi tutga bog'langan eshak ham turib olgan, atrofidagi qamishlarni g'ajib bo'lib, endi yerdagi mayda chimlarni timdalayotgan edi. O' rnimdan turib tonggi toza havodan to'yib nafas oldim. Uyimizdan ancha olisga uzoqlashib ketgan bo'lsak ham tutzor hali nihoyasiga yetmagan edi. Tutning ustiga tirmashib chiqdimda, qo"limni peshonamga qo'yib yaqin atrofni kuzata boshladim. Olis olislarga cho'zilib ketgan tutzorning shu qadar ulkanligidan hayratda qoldim. Tutlar xuddi shaxmat taxtasidagi kataklardek bir tartibda ekilgan, o'ng tomondagi adirlar etagi bo'ylab sharqqa cho'zilib ketgan edi. Orqamga qaraganimda ham shu manzaraga guvoh bo'ldim. Biz uyimizdan ancha uzoqlashib ketgan ekanmiz,, hatto uning baland mo"risi ham ko"zga tashlanmayapti. Qiziq, hozir o'gay ona nima bilan mashg'ul ekan-a?, Dadamchi, dadam keldimikan? Bechora dadam xotini aslida dahshatli maxluq ekanini hali ham bilmaydi. Safardan qaytsa, bizni so'rasa onam nima deb javob berwrkana? Yoki... Yoki dadamni ham.sandiqdagi haligi murdaning ahvoliga soladimi?! Yo'q, bunga yo'l qo'ymaslik kerak, dadamni qanday qilib bo'lmasin bu voqealardan xabardor qilish kerak! Otamni undan himoya qilishim.kerak, yo'qsa unga ham biron yomonlik qilishdan tonmaydi. Otam qaytgunicha o'gau onani uydan yo'qotishim.zarur, lekin uni maxluq ekanini dadam ham bilishi kerak. "Uch kunni ichida yana bitta murda topib kelasan" deganmidi, demak onam.ertaga tunda bironta o"likni kovlab olish uchun yana qabristonga borar ekanda. Men uchun bu qulay fursat, uni o'sha qabristonning o'zida daf qilaman. Pastga tushganimda singlim allaqachon uyg'ongan ekan. U yaqin joyda o"sgan momaqaymoq gulini yulib eshakning og'ziga tutib turdi. Eshak ham u nima tutayotganini fahmiga bormay gulni yamlab qo'ya qoldi. Singlim boshimdan o'tkazgan tungi dahshatlardan bexabar, uni qo'rqitib yubormaslik uchun bu voqealarni aytmadim. Shunchaki o"gay ona endi bizga yomonlik qilishini, mabodo uni ko'rib qolsa oyog'ini qo'liga olib qochishini , yashirinishini tayinladim. -Endi uyga qaytmaymizmi, dedi singlim katta katta ko'zlarini pirpiratib. -Qaytamiz, vaqti kelsa qaytamiz, dedim, avval uyimizdan o'gay onani haydab yuboraylik keyin yana uchchalamiz avvalgidek mazza qilib yashaymiz. -Dadamni sog'indim, dedi endi yig'lamsirab. -Men ham sog'indim, singlim, tez orada dadamiz ham kelib qoladi. -Kelmasachi? -Bu nima deganing jinni, albatta keladi har doim kelganku, yo"qsa o'zim ularni topib kelaman. -So'z berasizmi? -So'z beraman, ishonaver hali hammasi yaxshi bo'ladi. Uni quchoqlab peshonasidan o'pib qo'ydim. "Qornim ochdi" dedi u birozdan so'ng. Shoshilinchda yeyishga hech narsa olmagan edim, axir hammasi to'satdan bo'ldida. Endi qanday bo'lmasin ovqat topish kerak, ertagacha och yurolmaymizku. Kutilmaganda miyamga ajoyib fikr kelib qoldi. Shundoqqina yonimizda turgan ulkan hovuzdan baliq tutmoqchi bo'ldim. Unga suv adir bo'ylab o'tgan zovurdan quyular ekan. Avvaliga atrofida baland qamishlar o'sgan, qamishlar orasida qurbaqalar varaqlab yotgan, tubi ancha chuqur ko'rinadigan bu hovuzda baliq borligiga shubha qildim. Keyin e'tibor berib qarasam bizdan sal nariroqda suv betiga chiqib dam badam nafas olib ketayotgan jonivorlarni ko'rib qoldim. Bu baliqlar edi. Endi baliq tutish uchun qarmoq yasash kerak. Bu muammoni ham birpasda hal qildim. Yonimizdagi yo'g'on tutning ingichka yosh novdasidan birini sindirib oldimda, yupqa terisini shilib oldim. Agar tut shoxining po'stlog'ini shilib olsamgiz undan yaxshigina arqon o'rnida foydalansangiz bo'ladi. Men ham shunday qildim. Yosh novdaning po'stlog'ini shilib olib uni bor bo'yiga bir nechta qismlarga sitdim, natijada ipdan sal qalinroq bir nechta yupga arqon paydo bo'ldi. Ularni bir biriga bog'lagan edim qarmoq uchun uzun ip hosil bo"ldi. Ipning bir uchini po'stlog'i shilib olingan tayoqqa bog'ladimda, ikkinchi uchiga choponimdagi oyim(haqiqiy onam) qadab qo'ygan tumorning to'gnog'ichini bog'lab qo'ydim. Qarabsizki qo'lbola qarmoq hosil bo'ldi qoldi. Bu paytda singlim ham yerni kovlab bir nechta chuvalchang tutib olibdi. Xo'rakni to'gnog'ichning uchiga yaxshilab o'rnatib, hovuzning baliqilar suzib yurgan joyiga uloqtirdim. Birpasdan so'ng qarmoqning ipi tortilib baliq ilinganidan nishon berdi. Bu holat bir necha marotaba takrorlangach kichikroq bo'lsa ham uncha muncha baliq tutib oldik. Baliqlarni pishirish uchun tut shoxidan six yasadimda, o'zim olib kelgan yagona narsa gugurt bilan olov yoqib, ularni gulxanga tutib turdim. Juda yog'li baliqlar ekan, pishish jarayonida go'shtidan erib oqayotgan yog' jazillab uni gurillatib yuborardi. Birinchi kunni hovuz bo'yidagi katta tutning soyasida baliq yeb o'tkazdik. Bu yerda bemalol bo'lishimiz mumkin edi, chunki atrofimizdagi qalin qamishlar bizni birov ko'rib qolishiga imkon bermasdi. Keyingi kun ham shu zaylda o'tdi. Kech tusha boshlagach yuragimga ham g'ulg'ula tusha boshladi. Bugun yana ortga qaytishimizni, yana yarim tunda qabristonga borishimni o'ylasam yuragim orqaga tortib ketardi. Axir maxluq aytgan uchunchi kun bugun edida. Murdani yeb bo'lggn bo'lsa bugun tunda o"lik olib kelish uchun yana qabristonga boradi. Rajam bo"yicha o'gay ona qiyofasidagi maxluqni o'likni kovlayotganidayoq daf qilishim kerak. Bugun hammasiga nuqta qo'yaman.! Singlimni esa bu yerga tashlab ketaolmayman, qanchalik xatarli bo'lmasin uni o'zim bilan olib ketishga majburman. Shuning uchun tunda uxlab qolmasligi uchun singlimni to'yib uxlab olishiga imkon berdim. Yaxshilab uxlab olmasang bo'lmaydi, bugun tunda yana uyga qaytamiz, o'gay onani haydab yuboramiz, dedim. Nihoyat kech tusha boshlagan bir paytda yo'lga chiqdik. Qari eshak ham ikki kundan beri dam olib yotgani uchun endi dangasalik qilmasdan tez tez yurdi. Yo'l olis, shuning uchun vaqtliroq chiqsak foydadan holi bo"lmaydi. Hali yetib borgunimizcha yarim tun bo'ladi. Yo'nalishni to'g'ri qabriston tomonga oldim. Uyimiz yonidan o'tish xavfli, maxluqqa duch kelib qolishimiz mumkin. Uzoq bo'lsada tutzorni kesib o'tish kerak. Ikki soatlar o'tgandan so'ng tuproq yo'lga chiqib qoldik. Singlim ham yonimda bamaylixotir to'lin oy nuridagi tutlarni tomosha qilib ketardi. Qabristonga orqa tomondan kirib bordik. Eshakni qorovulxonaning orqasidagi devorlari nurab yotgan bostirmaga bog'lab qo'ydim. Singlimga esa biroz muddat shu yerda qimirlamasdan o'tirishini tayinladim. U ham injiqlik qilmay burchakdagi to'plab qo'yilgan eski somon ustiga borib o'tirdi. Egnimdagi choponni uning ustiga yopib qo'ydim. -Qo'rqamaysanmi? Dedim.ketar chog'imda. -Yo'q, faqat tezroq kelin dedi u ham. -Hozir ishimni yakunlaymanu , qaytaman., keyin uyga ketamiz, xo'pmi?! Qarasam.chang bosgan bostirmaning bir chekkasida belkurak turgan ekan. Ayni muddao bo'ldi dedimda qorovulxonaning okd tomoniga o'tdim. Mozorlar orasida hech kim ko'rinmadi. Hali kelmagan bo'lsa kerak. Sekin bordimda uch kun oldin tunda uni kuzatgan qabrtoshning orqasiga yashirinib turdim. Bu yerdan qabroston ham, uning darvozasi ham, tutzorga qarab ketgan so'qmoq yo'l ham oy yorug'ida aniq ko'rinib turar edi. Kutilmaganda tutzor tarafdan kelayotgan kimsaning sharpasini ilg'ab qoldim. Bu o'gay ona edi. Uning darvoza yaqiniga kelib hech kim ko'rmayaptimi degan maqsadda atrofga alanglab olganini ko'rib bu o'sha ekanligiga yanayam ishonchim komil bo'ldi. Darvoza ichkarisiga kirdida xuddi toza havodan nafas olayotgandek qabriston havosidan to'yib nafas oldi. Uning ko"rinishi doimgidek sovuq va jirkanchli.edi. U shundoq men yashiringan qabrtosh yonidan o'tib ketayotganida birdan to'xtab qoldi. Yuragim muzlab ketdi. Nahotki meni shu yerda ekanimni sezib qolgan bo'lsa. Mening hidimni sezib qoldi shekilli burnini yirib havoni dam badam hidlay boshladi. Endi uning qabrtosh tomonga qarab kelayotganini eshitdim. Meni topib olsa qo'limdagi belkurak bilan uraman, deb uning dastasini yanayam qattiqroq ushlab oldim. Shu paytda yaqin orada mushukning miyovlagan ovozi eshitildi. O'gay ona negadir mushuklarni yoqtirmasdi. Hozir ham musmukning miyovlagani ta'sir qildimi, ishqilib o'sha tomonga qarab yurib ketdi. U mendan ancha uzoqlashganiga ishonch hosil qilganimdan so'ng sekin o'rnimdan turib atrofga alangladim. U mendan yuz qadamcha naridagi bir qabrni.o'sha shijoat bilan kovlay ketgan edi. Do'ppaygan qabrlar uzra o'sgan qamishlar oralab ehtiyotkorlik bilan u tomonga yaqinlashdim. Chorak soatlardan so'ng u qabrni butkul kovlab bo'ldida, o'likni olish uchun ichkariga kirib ketdi. Men bunday fursatni qo'ldan boy bermaslik uchun yugurib bordimda, engashib chiriy boshlagan murdani tortib olayotgan maxluqning boshini mo'ljallab belkurak bilan urdim. U boshiga tushgan kuchli zarbadan ingramadi ham, shunday tagidagi murdaning ustiga yotib qoldi. Belkurakning o'tkir tig'i ta'sirida deyarli bo'linib ketgan kallasidan sharillab qop qora qon otila boshladi. Fursatni qo'ldan bermay, hozirgina kovlab tashlangan qabr tuprog'ini belkurak bilan jonholatda qayta ko'ma boshladim. Vaqt tez o'tdimi, yoki qo'rquv ustunlik qilib tez ishladimmi, ishqilib birpasda qabrni o'z holatidek ko'mib tashladim. Bekurak dastasiga suyangancha tuprog'i uyulgan do'ng mozorga qarab tikilib qoldim. Bu paytda qattiq hayajondan yuragim dupullab urar, kuchli hansirardim. Yengil yoqasiz ko'ylagim terdan badanimga yopishib qolgan, juda charchagandim. Shu paytda yelkamdan turtgan odam qo'lidan seskanib bir zum dahshatga tushib ketdim. Shundoq ortimga qarasam, qarshimda singlim turardi. Hayron qoldim. "Singlim, bu yerga qanday qilib kelding, joyingdan qimirlama degandimku, axir qo'rqmadingmi?", desam. " Juda zerikdim, keyin sizning ortingizdan chiqdim. Qarasam, bitta qabrtoshning orqasida yashirinib turibsiz, qabrtoshdan sal narida esa oyim turibdi, menimcha sizni sezib qolib siz yashiringan joyga qarab kelayotgan edi, keyin oyimni chalg'itish uchun qamishlar orasiga o'tdimda, mushukdek miyovladim, shundan so'ng oyim men tomonga qarab kela boshladi. Men darrov yashirinib oldim. U mana shu yerga keldida, shu qabrni kovlay ketdi. Buyog'iga qo'rqdim. Qamishlar orasida uni ham sizni ham kuzatib turgan edim" dedi. -Voy o"zimni dovyurak singlimdan, deb uni erkalab qo'ydim. Rostdan ham uning bu voqealardan qo'rqmaganidan, kattalardek fikr yuritib ish qilganidan hayron qolgan edim. To'satdan yer tagidan eshitilayotgan dupurlagan ovoz e'tiborimni tortdi. Ovoz hozirgina ko'mib tashlangan qabr ichidan kelayotgandi. Nahotki maxluq haligacha o'lmagan bo'lsa, axir boshini belkurak bilan ikkiga bo'lib tashladimku?!-dedim hayratdan va tovushni yaxshiroq eshitish uchun cho'kallab qabr tuprog'iga quloq tutdim. Dahshat bilan aniqlaganim shu bo'ldiki, qabr ichidan kelayotgan ovoz tobora kuchayib borar, va aniqroq eshitilardi. Aftidan maxluq qayta tirilib mozordan chiqish uchun uni timdalayotgan edi. Kutilmaganda, shundoqqina yuzimning yonidan, qabr tuprog'ini insonning chiriy boshlagan qo'li yorib chiqdi. Singlimning qo'lidan yetaklagancha qorovulxona tomon qocha boshladim. Bu paytda murdaning ikkinchi qo'li ham qabrdan chiqqan edi. Qorovulxona orqasidagi bostirmaga bog'langan eshakka mingashdigu, so'qmoq yo'ldan tutzor tomonga qocha boshladik. Bir zumga ortimga qaraganimda ko'milgan qabrni murda allaqachon yorib chiqib, baland past mozorlar oralab biz tomonga pala partish qadamlar bilan yugurayotganiga guvoh bo'ldim. O'gay ona tanasiga kirib olgan maxluq o'lmagan edi. O'gay onaning boshiga belkurak bilan urganimda ikkiga bo'linib ketgani uchun endi uning miyasi fikrlash qobiliyatiga ega emas edi. Endi maxluqning ruhiga boshqa tana kerak bo'lib qolgan va shundoq yonidagi murdaning tanasidan foydalangan. Uning ruhi allaqachon o'lgan tanaga o'tganidan so'ng murda yana qayta tirilgan. Endi uning ko'rinishi ham, ruhi ham.dahshatli. Endi u bizni tinch qo'ymasa kerak, naqadar qo'rqinchli. Men uni shu yerda o'ldirib ko'mib yuboraman deb xato o'ylagan ekanman, aslida bu yovuz ruhning bunchalik qudratli ekanini, uning istagan inson tanasiga osongina o'tishi mumkinligini bilmagan ekanman. Baribir yoshligimga boribman, men bu tomonlarini hisobga olmabman. Qari eshakni tezroq yurishga undab qamchi solardim. Singlim ham bu manzaradan qattiq qo'rqib ketdi shekilli, "aka, o'lik bizga yetib olmaydimi?", deb qo'rquv to'la katta katta ko"zlari bilan tez tez ortimizga qarab olardi. Qalin tutzorga kirib ketar chog'imizda oy yorug'ida tirilgan murdaning qabriston darvozasidan chiqib kelayotganiga ko'zim tushib qoldi. U bizni quvib kelayotgan edi. Yo' nalishni to'g'ri uyimiz tomonga qarab oldim. Eshakni uyning orqasiga bog'lab qo'ydimda, singlimga ham o'sha yerdan qimirlamaslikni tayinladim. Tezda qorong'u uyga kirib, katta yotoqxonadagi dadamning bir qo'ndoqli miltig'ini oldim. Javondagi tortmadan bir nechta o'q olib miltiqqa joylashtirdim va deraza yoniga borib murdaning keliseini poylay boshladim. Terga botib ketganman, hansirab nafas olardim. Unin tutlar orasida ko'rinishi bilan otib tashlamoqchi edim, garchi umrimda bu miltiqni ishlatib ko'rmagan bo'lsam ham. Lekin men shu onda katta xatoga yo'l qo'yganimni anglab yetdim. Xatoyim singlimni yolg'iz qoldirib ketganim edi. Birozdan so'ng uning ayanchli chinqirig'i eshitildi. Maxluq mendan ayyorlik qilgan edi., u to'g'ridan emas, tutzorni aylanib uyning orqa tomonidan kelgan edi. Dahshat bilan hovliga yugurdim, uyning orqasiga o'tganimda esa, singlimning nozik bo'ynini g'ajiyotgan murdaning chirik basharasini ko'rdim. Shu zahoti uni mo'ljalga olib bir necha marotaba o'q uzdim. Shundoq ustunga bog'langa eshak ham o'q zarbidan ag'darilib tushdi. Aftidan o'qlarning faqat bittasi murdaga tegdi, lekin shu bitta o'q uning ham ag'darilishiga yetarli bo'ldi. Kutilmaganda boshimga tushgan qattiq zarbadan xushimni yo'qotdim. Dimog'imga yana nam tuproqning zax hidi urildi. Ko'zimni ochganimda stol ustida xira sham yonib turgan o'sha bizga ta'qiqlangan xonada yotardim. Oyoq qo'lim arqon bilan chandib bog'lab tashlangan, boshim qattiq og'rirdi. Avvaliga xiralashib qolgan ko"zlarim xonada hech nimani ilg'amadi. Murdani otganimni, uni yerga gursillab qulaganini o'z ko'zim bilan ko'rdimku, meni kim urgan bo'lishi mumkin? Singlimchi? Singlimning ahvoli nima kechdi ekan? Ishqilib tirik bo"lsinda! Ko'nglim sezib turibdi bu holatda yotishim yaxshilikka olib bormaydi. Qanday qilib bo'lmasin bu la'nati arqondan qutulishim kerak! Meni boshimdan urgan kim bo'lsa ham uzoqqa ketmagan, hali zamon qaytib keladi. Ungacha ulgurishim kerak! Arqonni bo'shatishga qanchalik harakat qilsam ham foyda bermadi, u qattiq bog'lab tashlangan edi. Hatto qo'l oyoqlarim zirillab og'rirdi. O'rnimdaa turishga ham harakat qilib ko'rdim, bo'lmadi. Kutilmaganda hayolimga ajoyib fikr kelib qoldi, axir bu o'zimning sobiq xonam-ku, bu yerda nimalar borligini mendan boshqa hech kim bilmaydiku! Bir vaqtlar onamdan yashirib taxta polning bir chekkasiga pichoq yashirib yurganligim yodimga tushib qoldi. Agar o'sha pichoqni ololsam, muallif.Siroj Qalandar,bu arqondan ham qutulib ketishim mumkin. Pichoq yashiringan joyga qarab surula boshladim. Ehtiyotkorlik bilan pol taxtani ko'tradimda, o'g'aysiz bo'lsa ham orqamacha yotib pichoqni paypaslab topdim. Zo'rg'a qo'limga oldimu, jonholatda arqonni kesishga harakat qila boshladim. To'satdan kolidorda yurib kelayotgan qadam tovushlarini eshitib qoldim. Endi tezroq ulgurish kerak. Birpasda qo'li oyog'imdagi arqon bo'shashgach, o'rnimdan turib deraza tagidagi stolning qalin burama yog'och oyog'ini yechib olib, kelganidan orqasidan zarba berish uchun eshik oldiga borib turdim. Qadam tovushlari eshik oldiga kelganida to'xtadi. Eshik qulfidagi kalitning sekin buralayotgani eshitildi. Keyin eshik dangasalik bilan g'iyqillab ochildi. Yana og'ir qadamlar bilan xonaga kimdir kirib keldi. Kim ekanligini fahmiga borib ulgurmay uning orqasidan boshiga qarata qattiq zarba berdim. Allaqanday qizil mato bilan bilan bog'lab qo'yilgan kalladan negadir qon oqmadi. Rido kiygan tana gursillab polga yiqildi. Qo'lidagi benzin solingan bochkacha ham dumalab ketdi. Aftidan u meni shu yerda yoqib yubormoqchi bo'lgan ko'rinadi. Bu o'gay onaning tanasi edi. Boshimga zarba bergan ham shu. Qabristonda go'rdan faqat murda emas, o'gay onaning tanasi ham tirilib chiqib kelgan edi. Aslida bo'linib ketayozgan boshiga bog'langan matoning rangi boshqacha bo'lsa kerak, ko'p qon oqqanidan u shunday qizil rangga kirib qolgan. Uning xushsiz yotgan tanasini shu yerda turgan stulga o'tqazdimda, qo'l oyoqlarini meni qanday bog'lagan bo'lsa shunday qilib mahkam bog'lab tashladim. Tashqariga otilib chiqdim. Hovlining orqa tomonida hamon murdaning jasadi, uning yonida esa singlimning qonga belangan jonsiz tanasi yotardi. Bu holatni ko"rib dahshatga tushdim. Nahotki singlimdan ayrilib qolgan bo'lsam?! U endi yo'q! Uning dahshat qotibqolgan chiroyli ko'zlarini kaftim bilan yopib qo'ydim. Endi meni aql emas, jahl, qahr g!azab boshqarardi. Tag'in uyga otilib kirdim. Xona eshigini ochib ichkariga kirsam maxluq o'ziga kela boshlabdi, qontalash ko'zlarini sekin ochib men tomonga qadadi. Benzin to'la bochkani oldimda, hanuz o'lmagan maxluqning ustiga sharillatib quya boshladim. U negadir arqondan qutulishga harakat qilmas, o'zini bemalol tutardi. Hatto meni hayron qoldirib harakatlarimni kuzatgancha sovuq tirjayib turardi. Uning o'lishini, ko'z oldimda jizg'anak bo'lib kuyishini xohladim va ustiga gugurt chaqib yubordim. Olov shu zahoti gurullab alanga olib ketdi. Uning dod solib baqirishini, qiynalib qutqarishimni so'rab iltijo qilishini kutgandim, lekin uning vujudi jizg'anak bo'lib kuyayotgan, kiyimlari badaniga jazillab yopishayotgan bo'lsa ham o'z holatini o'zgartirmas, menga tikilgancha iljayib turaverdi. Olov ham tobora kuchayib borar, quruq taxta polni chirsillatib, alangasi qamrovini yanada kengaytirib borardi. Endi xonani qoplagan quyuq tutunda turib bo'lmay qoldi. Maxluqni shu xonada qoldirib ustidan qulflab qo'ymoqchi bo'ldimda, eshik tutqichini tortdim, eshik ochilmadi. Kalitni burab ochishga harakat qilib ko'rdim, foyda bermadi. Maxluq kirib kelganida eshikni qulflashga ulgurmagan edi. Qanday qilib o'z o'zidan qulflanib qoldi ekan?! Eshikni har qamcha tortsam ham, muallif:Siroj Qalandar, ursam ham, tepsam ham foydasi bo'lmadi. Nihoyat kalit ham qulfning ichida sinib qoldi. Shu payt hamon jizg'anak bo'lib yonayotgan, tanasi qorayib ketgan maxluqning qo'rqinchli qah qah urgani eshitildi. To'g'risini aytsam endi qo'rqib ketdim, u nega kulayotganini tushungandek edim, bu uning ishi edi. Endi deraza tomonga otildim. Omonat derazani ham har qancha harakat qilmay ocha olmadim. Hatto qo'limdagi yo'g'on stolning oyog'i bilan ham urib ko'rdim, deraza shishalari xuddi tosh qotgandek edi. Oxiri yog'och ham sinib ketdi. Maxluq menga qarab hamon dahshatli qah qah urardi. Bu paytda xonani butunlay tutun va olov qoplab oldi. Vujudim qizib keta boshladi. Dam badam yo'tala boshladim. Quyuq tutunda hatto maxluq ham ko'rinmay qoldi. Nafas olishga qiynala boshladim, qo'l oyog'imdan mador ketdi, keyin holsizlanib polga yiqildim. Hushimdan ketar chog'imdan maxluqning kuyib ketgan jasadi o'rnidan turganini, men tomon yurib kelib sekin ustimgaayotib olganini, avvaliga dimog'imga kuygan go'sht hidi urilganini, keyin vujudimni lovullab alanga qoplaganini, yuzimga allanarsa tegib jazillab kuydirganini, so'ng quloqlarim ostida allaqanday tushunarsiz duoning elas elas takrorlanganini fahmlab qoldim. Vujudim lovullab chidab bo'lmas dahshatli og'riq berayotgan bo'lsa ham baqirishga madorim yo'q, ustimga yotib olgan jasad qimirlashga ham yo'l bermasdi. To'satdan hamma og'riqlaru, dahshatlar ortda qoldi, o'zimni juda yengil his qildim. Xuddi allaqanday tubsiz chuqurlikka tushib ketardimu, barcha dahshatlar tepada qolgandek edi. Uzoq quladim, juda uzoq... Kutilmaganda allaqayerdan dadamning ovozi eshitildi. U meni ismimni aytib chaqirardi. Lekin negadir unga javob qaytarolmasdim. Dada, meni qutqaring, tubsiz jarlikka tushib ketyapman demoqchi bo'ldimu, lekin bu so'zlar faqat tafakkurimdagina qolib ketdi. Birdan qorong'u zulmatda n maxluqning o'sha tanish sovuq, va qo'rqinchli basharasi ko'rindi. Ko'rindiyu, sapchib o'rnimdan turib ketdim. Aslida sapchib o'rnimdan turmabman, shunchaki alahsirab sekin ko'zlarimni ochgan ekanman. Ko"zimni ochsam allaqanday notanish xonada yotardim, tepamda esa bir begona kampir va dadam. -Hayriyat-ey, bir hafta deganda o'zinga kelding,dedi kampir. -Bir hafta...,Ichimdan zil ketdi, axir... Yuzimning yarmini, qo'l oyoqlarimni oq mato bilan bog'lab tashlashganini endi sezdim. Men qattiq kuygan edim. Vujudim hanuz jazillab og'riq berardi. Singlimni allaqachon tuproqqa qo'yishibdi. O'shanda men olov ichida qolganimda, tasodifan dadam kelib qolib meni qutqaribdi. Qizig'i, yonimda mendan boshqa hech qanday maxluqning jasadi yo'q emish. Keyin uy butkul yonib kul bo'libdi. Dadamga bo'lgan voqealarning hammasini ro'y rost so'zlab berdim. Shundagina dadam ham xotinining aslida maxluq ekanini, singlim nima uchun o'lganini, men qanday qilib bu ahvolga tushib qokganimning sababiga tushunib yetdi. Lekin o'sha paytda maxluq mening ichimga kirib olganini, u bundan keyin xuddi o'gay onanikidek vujudimni borgan sari egallab olib, ustimdan mutlaq g'alab qilishini va meni kelajakda dahshatli jinoyatlar qilishga majbur qilishini, va bu holat tergovchi kelib meni tutga osib o'ldirguniga qadar davom etishini bu paytda hali bilmasdim. Endi umrimning oxiriga qadar vujudimga kirib olgan dahshatli yovuz maxluqdan qutula olmasligimdan o'kinaman. Tamom. E'tiboringiz uchun rahmat! Muallif: Siroj Qalandar. Download 442,36 Kb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
kiriting | ro'yxatdan o'tish
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish