Бошланғич таълим кафедраси

Adabiyotlar 
1. Mirziyoyev Sh.M. Milliy rivojlanish yo'limizni qat'iyat bilan davom ettiramiz 
va uni yangi bosqichga ko'taramiz.-Toshkent, O'zbekiston, 2017.19 b. 
2. 
Bekbergenov 
A. 
Qoraqalpoq 
tilidagi 
so'zlarning 
tarkibi 
- 
Nukus.Qaraqalpaqstan, 1979. 
3. Almurzaeva A. Qoraqalpoq tilidagi tashqi ko'rinish va fe'llarning 
mohiyatliligi.-Nukus, Bilim.1992. 
 

---

316 
IV ШЎЪБА. УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМНИ 
МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШНИНГ ПЕДАГОГИК-
ПСИХОЛОГИК АСОСЛАРИ 
 
КЎРСАТИШ ОЛМОШЛАРИНИНГ АНАФОРИК
ҚЎЛЛАНИШИДАГИ ИШОРА ГУРУҲЛАРИНИНГ
ТАРКИБ ЖИҲАТИДАН ТУРЛАРИ 
Ҳамраев М.А.,
Низомий номидаги ТДПУ
Бошланғич таълим методикаси
кафедраси доценти, филология фанлари номзоди

Кўрсатиш олмошларининг анафорик қўлланишида бу олмошлардан 
ташқари турли сўзлар ҳам қатнашади. Бу сўзлар кўрсатиш олмошлари билан
биргаликда анафорик тизим ичида и ш о р а г у р у ҳ и н и (ИГ) ташкил 
этади.
Ишора гуруҳларини ташкил этувчи компонентларнинг (кўрсатиш 
олмошлардан ташқари) табиатидан келиб чиқиб, бу гуруҳларни яна иккига
ажратиш мумкин: 
1) эркин ишора гуруҳлари. Булар таркибидаги сўзлар эркин жойлашган 
бўлиб, улар нутқ пайтидагина ўзаро муносабатга киришадилар ва нутқдан
ташкарида эса ажралиб кетишлари мумкин. Бундан ташқари, бу гуруҳ
комнонентлари орасига бошқа сўзларни киритса бўлади: Бир вақт куѐвингиз 
палон хизматкорларингиз жуда яхши йигит экаи, у йигитни манга бера 
қолсинлар, деган эди. (О.) Бу мисолдаги "у йигит" сўзлари ишора гуруҳи 
ҳисобланиб, улар эркин равишда ажралиб кетишлари мумкин, улар 
ўзларининг маьноларини йўқотган эмас. Яна бир мисол: Демак, чиройлиман
деб ўзига бино қўйиб юрган, яъни ҳозиргина сиз кўрган "чирой" билан яшаш 
хаѐлини қилган "гўзал" бир ҳақиқатни назардан қочирган. Бу инсоний ҳақиқат 
шундай. (М.Исм.) Ишора гуруҳига кирувчи “бу ҳақиқат” сўзлари орасига 
"инсоний" сўзининг киритилганлиги кўриниб турибди. 
Демак, эркин ишора гуруҳлари қуйидаги хусусиятлари билан 
тавсифланади: 
а) таркибидаги сўзлар орасидаги муносабатлар эркин бўлиб, уларнинг ҳар 
бири мустақил саволга жавоб бўлади; 
б) бу ишора гуруҳлари нутқ пайтидагина тузилиб, ундан ташқарида 
парчаланиб кетиши мумкин, улар нутқ ҳодисалари бўлиб, тил даражасига
кўтарилмаган; 
в) бу ишора гуруҳлари компонентлари орасига бошқа сўзларни 
киритиш мумкин.