Бошланғич таълим кафедраси

2) турғун ишора гуруҳлари. Бу гуруҳлар нутқдан ташқарида ҳам мавжуд 
бўлиб, улар тил ҳодисаларига айланаѐтган ѐки айланган бирикмалардир. 
Сўзловчи бу бирикмаларни нутқда қўллаганда уларни таркибий бўлакларга 

---

317 
ажратмасдан, яхлитлигича, механик равишда қўллайверади. Масалан: Агар 
Йўлчи Нурининг уйига кепшб қолса, у вақт нима қилади?(О.)  
Бу бирикмаларнинг қисмлари алоҳида, мустақил саволларга жавоб 
бўлмасдан, яхлитлигича, бирикманинг ўзи битта саволга жавоб бўлади, 
Юқоридаги бирикмага иккита қайси? ва нима? сўроқларини бериб бўлмайди, 
балки қачон? деган битта сўроқ берилади, холос, 
Бу бирикмалар орасидаги синтактик алоқалар ҳам деярли сезилмайдиган 
даражага келган, яъни уларга қўшиладиган қўшимчалар ѐ ўз грамматик 
маъноларини йўқотган ѐки бу қўшимчалар кўпинча тушириб қолдирилади: 
Салтанат уни кўриб. юраги шувиллаб кетди. Шу пайт Йулдош худди у то-
тонга термилиб, уни кўриб қолгандай бир сония таққа тўхтади. (Ў.Усм.) Бу 
мисолдаги шу пайт ишора гуруҳининг иккинчи қисмига қўшиладиган -да 
қўшимчаси туширилган. Бу бирикмаларнинг иккинчи компонентлари, кўпинча, 
ўз луғавий маъноларини йўқотган бўлади, шу сабабли уларнинг таркибида 
айрим кўмакчиларнинг иштирок этиши ҳам бежиз эмас: Шу билан, йигитлар, 
Саидазимбой мени отбоқар қилиб қўйди. (Ғ.Ғ.) Бу мисолдага ишора гуруҳини 
ҳосил қилган шу билан бирикмаси олдинги фикрга якун ясаш учун қўлланган, 
унинг иккинчи компоненти билан кўмакчиси ҳисобланади, 
Бу бирикмалар таркибидаги иккинчи компонент табиати жиҳатидан 
уларни қуйидаги икки гуруҳчага ажратиш мумкин: 
а) иккинчи қисми мустақил қўлланадиган ишора гуруҳлари. Булар 
таркибидаги иккинчи компонентлар ҳали ўз мустақиллигини йўқотмаган, 
ўзлари мустақил қўлланиши мумкин. Буларга қуйидаги бирикмалар киради: