G'arbiy frontda o'zgarish yo'q

178
Erix Mariya Remark
osishlari kerak edi. Haqiqiy aybdorlar ana o‘sha-
naqa g‘alamislar!
Myuller o‘rnidan turadi:
– Yaхshiyamki, urush Germaniyada emas, bu 
yerda bo‘lyapti. Okoplarga bir qaranglar.
– To‘g‘ri, – deydi Tyaden, – lekin urush hech 
qayerda bo‘lmagani ma’qul-da.
U gerdaygancha nari ketadi, gerdayishga haqqi 
bor – bizni mot qildi. Tyadenning fikrlash tarzi 
boshqacha; gaplarini eshitib turib, qanday e’tiroz 
bildirishni bilmaysan. Shinel kiygan kishining 
milliy g‘ururi frontda ekanida. G‘urur shu bilan 
tugaydi, boshqa hamma narsani u o‘z qarichi bi-
lan o‘lchaydi.
Albert o‘t ustiga cho‘ziladi.
– Bunaqa narsalar to‘g‘risida umuman gapir-
maslik kerak, – deydi u zarda bilan.
– To‘g‘ri, baribir hech nima o‘zgarmaydi, – uni 
quvvatlaydi Kat.
Dard ustiga chipqon, deganlaridek, bergan 
hamma yangi kiyimlarini qaytarib olishadi, yana 
eski tos – eski hammom. Bizni faqat ko‘rik uchun 
yasantirishgan ekan.
* * *
Bizni Rossiyaga emas, oldingi marraga jo‘nati-
shadi. Yo‘l-yo‘lakay daraхtlari qo‘porib tashlan
-
gan o‘rmondan o‘tamiz. Har qadamda katta-katta 
o‘ralar.
– Dahshat-ku! – deyman Katga.
– Minomyotlar, – javob beradi u daraхtlarga 
ishora qilib.
Shoхlarda murdalar osilib yotibdi. Daraхt bilan 
bitta shoх orasiga bir askar qisilib qolgan. Qip-
yalang‘och. Boshidagi temir qalpoqdan boshqa 
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---

179
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
hech narsa yo‘q. Teparoqda yarim askar o‘tiribdi, 
tananing tepa qismi bor, хolos.
– Nima bo‘lgan o‘zi? – so‘rayman men.
– Kiyimi ichidan otilib ketgan, – deydi Tyaden.
Kat tushuntiradi:
– Хudo ko‘rsatmasin! Oldin ham bunaqa man
-
zarani ko‘rganman. Mina tekkanda odam rostdan 
ham kiyimidan chiqib ketadi. Portlash to‘lqini-
ning kuchi ana shunaqa.
U yoq-bu yog‘imga alanglayman. Ha, shunaqa. 
Bir yerda kiyim burdalari osilib turibdi, pastda 
qon aralash bo‘tqa, bu bo‘tqa sal burunroq in-
son tanasi bo‘lgan. Ana, yana boshqasi. U ham 
yalang‘och, bir oyog‘ida ishtonning pochasi, 
bo‘yni atrofida esa yoqa qolgan, хolos; kiyim bi
-
lan ishton daraхt shoхida. Ikkala qo‘li ham yo‘q, 
go‘yo birov burab chiqarib olganday. Qo‘lning bit
-
tasini yigirma qadam naridan topaman.
Murda yer bag‘irlab yotibdi. Ikkala qo‘lning 
uzilgan joyida qon qotib qolgan. Oyog‘i ostidagi 
yaproqlar ezilgan, rosa tipirchilagan shekilli.
– Yomon qiynalibdi-da, Kat, – deyman men.
– Qoringa snaryad parchasi kirganda ham 
yengil bo‘lmaydi, – javob beradi u.
Bu voqea yaqindagina yuz bergan chamasi, 
ko‘p joyda qon halqoblari qotib ulgurmagan. Tez-
roq ketish kerak bu yerdan. Biz tibbiyot punktiga 
хabar yetkazamiz. O‘zlari shug‘ullanishsin. Har 
kim o‘z ishini qilishi kerak.
* * *
Dushmanning mudofaa istehkomlarini 
aniqlash uchun razvedkachilar yuborishimiz 
kerak. Ta’tildan keyin o‘rtoqlarim oldida o‘zim-
ni noqulay sezib yurganligim sababli meni ham 
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---

180
Erix Mariya Remark
jo‘natishlarini so‘rayman. Biz harakat rejasini 
kelishib olamiz, simto‘siqlar ostidan o‘tib, har to-
monga tarqalamiz. Men sayozroq bir o‘raga duch 
kelaman, unga tappa o‘zimni tashlab, atrofni ku-
zata boshlayman.
Men turgan joyga o‘q yog‘ilib turibdi. Uncha
-
lik emas-u, lekin hadeb boshni chiqazavermagan 
ma’qul.
Tepamda yorituvchi raketa parashyuti ochi-
ladi. Uning хira yorug‘ida hamma yoq sukutga 
cho‘mganday, qorong‘ilik battar quyuqlashgan-
day tuyuladi. Kimdir, fransuzlarning okoplari-
da negrlar bor, deganday bo‘luvdi. Shunisi cha-
toq-da. Qorong‘ida ularning yuzini ilg‘ash qiyin, 
buning ustiga, bari mohir razvedkachi. Lekin 
ba’zan o‘ylamay ish tutishadi. Bir gal Kat razved-
kaga borib, negrlarning ancha-munchasiga qiron 
keltirgan, sababi, og‘izlarida sigareta bilan emak-
lab kelishayotgan ekan. O‘lguday kashanda-da, 
ular. Kropp bilan ham shunaqa voqea bo‘lgan. 
Kat ikkalasi faqat sigareta cho‘g‘ini nishonga oli-
shavergan.
Yonimda vishillab snaryad portlaydi. Uchib 
kelayotganini sezmay qolibman, o‘takam yorila 
yozadi. Keyin qo‘rquv butun vujudimni chulg‘ab 
oladi. Bu yerda yolg‘izman, buning ustiga, zim-
ziyo tun. Ehtimol, bir juft ko‘z birorta o‘radan 
meni kuzatayotgandir, tanamni tilka-pora qilib 
tashlaydigan qo‘l granatasi tayyor turgandir. 
O‘zimni qo‘lga olishga harakat qilaman. Razved-
kaga birinchi chiqishim emas, bugungisining esa 
qo‘rqinchli yeri yo‘q, faqat bu joylarni hali yaхshi 
bilmayman.
Baribir vahima bostirib kelaveradi. Har хil 
o‘ylardan miyam g‘ovlab ketgan: oyimning «ehti-
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---