5-variant I. Nazariy savollar

URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
Pedagogika fakulteti BT va STI yo`nalishi
sirtqi bo`lim 3-kurs talabasi To`qliyeva Marjonaning
Ona tili va bolalar adabiyoti fanidan
oraliq nazorat ishi


5-variant


I.Nazariy savollar
1. Murakkab qo’shma gap va uning turlari.
2. O`zbek bolalar adabiyoti va chet el bolalar adabiyoti mushtarakligi.
II. Amaliy topshiriq
1. Ko’chirma gaplarning tinish belgilarini qo’ygan holda ko’chiring.
1. Davlat uchun qo’shinning ne darajada kerakli ekanini biz ham bilurmiz majlisga qarab gapirdi Navoiy (O.) 2. Ota-bobolarim dedi u shavqlanib she’r va musiqiy bilan qilich va yoyni g’oyat go’zal jo’r qilganlar. Men ham shu yo’lni tanladim (O.) 3. Birpasdan keyin Saltonbuvi cho’michda suv ko’tarib chiqdi-da G’ulomjon hozir Qudrat taqachining do’konida uch-to’rt kishi bilan gaplashib o’tirgan emish Yana allaqanday qurchoqboz ham bor, deydi dedi (M.Ism.) 4. Tog’asi Voy jigarim, onangdan ayrilib qoldik deb quchoq ochdi (T.Malik) 5. Vazira yengil tin oldi-yu Avval masala uzil-kesil hal bo’lsin dedi Men Nabi Sadrievichga yana bir kirganimda maslahat so’ray-man (P.Q.)
2.Qo`shma gapni tahlil qilish: 1. Oy tikkadan oqqan, boyagi sho’x-shotir shabada qo’shni bog’larga devor oshgan.(G’.G’.) 2. Bu fikr hammaga ma’qul tushsa ham, Aloiddinga yoqinqiramadi, chunki bu uning yolg’iz o’ziga xos ish bo’lib, boshqalarni sherik qilishga tobi yo’q edi.(O.) Bunday vaqtlarda yo’g’on cho’ziladi, ingichka uziladi.(A.Q.) 3. Mening senga ishonchim shu qadar zo’rki, agar sen yonimda bo’lsang, kelajakka hayiqmay nazar sola olaman.(R.Thokur) 4. Siz aytganday arqon uzun tashlansa, ular qo’rg’onlarini shunday mustahkamlab oladilarki, keyin o’nta atom bomba tashlab ham tinchita olmaysiz.(T.Malik) 5. Shamni o’chirganda, atrof oqarib, havoda tong shabadasi g’irillar edi.(O.)
III.Test tuzish

1. 
   Ega ergash gapli qo`shma gapga doir 10 ta test tuzish.
   

JAVOBLAR

1. Mazmuni, grammatik tuzilishi hamda ohangiga ko`ra bir butunlikni tashkil etgan, bog’lovchi vazifasidagi vositalar yordamida birikkan qurilmalar qo`shma gapni tashkil etadi.

O`zbek tilida qo`shma gaplar ma`lum ma`no munosabatlarini ifodalashi, grammatik belgilari, tuzilishi va ohangiga ko`ra uch tipga bo`linadi:

1. Bog’lovchisiz qo`shma gaplar
2. Bog’langan qo`shma gaplar
3. Ergash gapli qo`shma gaplar.

Nutqimizda kamida uchta sodda gapning bog‘lanishidan tuzilgan qo‘shma gaplar ham mavjud. Maktab darsligida ularga quyidagicha ta’rif beriladi: “Uch va undan ortiq sodda gaplarning birikishidan tarkib topgan gaplar murakkab qo‘shma gaplar deyiladi”.

MURAKKAB QO‘SHMA GAPLAR
Ergash gapli qo`shma gaplar tarkibida asosan nisbiy olmoshlar va ba`zi o`rinlarda ko`rsatish olmoshlari qo`llaniladi. Nisbiy olmoshlar asosan ergash gap tarkibida , ayrim hollarda bosh gap tarkibida qo`llaniladi.
Ergash gapli qo`shma gaplar tarkibida asosan nisbiy olmoshlar va ba`zi o`rinlarda ko`rsatish olmoshlari qo`llaniladi. Nisbiy olmoshlar asosan ergash gap tarkibida , ayrim hollarda bosh gap tarkibida qo`llaniladi.
Ko`rsatish olmoshlari odatda bosh gap tarkibida ( siz shuni unutmangki, ...)yoki bosh va ergash gaplarning tarkibida boladi. ( Bog` shunchalik meva berdiki, bunchalik hosil ko`pdan beri olinmagan edi).

MURAKKAB QO‘SHMA GAPLAR TURLARI.