11. Калла суяги мия қисми тузилишининг хусусиятлари Kallaning miya qismi suyaklari

11 . Калла суяги мия қисми тузилишининг хусусиятлари

Kallaning miya qismi suyaklari

Ensa suyagi occipitale

Tepa suyagi parietale

Peshona frontale

Gʻalvirsimon ethmoodale

Ponasimon sphenoidale

Chakka temporale

Bu turkum suyaklar kalla gumbazi yoki qopqog’i suyaklari va kalla Asosini hosil qiluvchi suyaklarga bo’linadi. Kalla qopqog’ini peshona Suyagining palla qismi, tepa suyagi, ensa va chakka suyagining serbar qismi Va ponasimon suyakning katta qanoti hosil qiladi. Yangi tug’ilgan chaqaloqda Kallaning qopqoq qismi asosiga nisbatan katta. Bola hayotining birinchi

Yilida kallaning qopqoq qismi tez o’sadi va bir yoshga to’lganda uning Uzunligi katta odam boshining 1 /2 ga teng bo’ladi. Keyinchalik uning o’sishi Sekinlashib, 20 yoshda doimiy shakl oladi. Bir yoshgacha bo’lgan bolaning Kalla qopqog’i suyaklari elastik bo’lib, ularda zich (kompakt) qavat yaxshi Takomillashgan. Tashqi qatlam va ichki qatlam o’rtasida m a’lum chegara Bo’lmagani uchun bola kalla suyagi lat yeganda ichki qatlami ko’chmaydi. Kalla qopqog’i suyaklarining tashqi yuzasi silliq bo’lib, faqat choklar Sohasidagina biroz g’adir-budirliklar bor. Suyaklaming ichki yuzasi ham Tekis bo’lib, bola 5—6 oylik bo’lganda miya qattiq pardasi o ‘rta arteriyasi Egati, vena bo’shliqlari egati paydo bo’la boshlaydi. K atta bolalarda kalla Qopqog’i suyaklari tashqi va ichki zich qatlamdan va ular o’rtasida joylashgan G’ovak moddadan iborat bo’ladi. Suyaklami ichki yuzasida suyak usti pardasi Bo’lmay, miya qattiq pardasi unga yopishib turadi.Kalla suyagi miya qismi asosini ensa suyagining asosiy va yon qismlari, Ponasimon suyak, chakka suyagining tosh qismi, g’alvirsimon suyakning Ilma-teshik plastinkasi hosil qiladi. Yangi tug’ilgan chaqaloq kalla suyagining Asosi sagittal yo’nalishda cho’zilgan, ko’ndalangiga toraygan. Bola hayotining Birinchi 7 yilida suyakning bu qismi bir tekis o’sadi va uning uzunligi katta Odam kallasi asosini ½ ga teng bo’ladi. Bolalikning ikkinchi davrida kalla Suyagi asosining o’sishi sekinlashadi va balog’at davrining ikkinchi yarmida U katta odamlamikiga barobarlashdi.

13. K allaning yuz qism ini ju ft bo'lgan: yuqori ja g \ yonoq, tanglay, k o ‘zyoshi, buru nun, pastki bu ru n chig'anog'i suyaklari va toq bo'lgan: pastki jag ', dim og'. til osti suyaklari tashkil etadi.

Y O N O Q SUYAGI

Y onoq suyagi — os. zygomaticum old tarafid ag i pastki uchi vositasida yuqori jag* suyagi bilan birlashadi. Ustki b u rc h a g i p e s h o n a su y a g i b ila n birlashganligi uchun peshona o'sim tasi — processus fron talis, p a s tk i yon tarafdan chakka suyagi bilan birikkanligi uchun chakka o'sim tasi — processus tem p oralis h o sil b o 'la d i. Y o n o q suyagida yon yuza — facies lateralis, k o ‘z kosasiga q aragan yuza — facies o rb italis, c h a k k a y u z a si — facies tem p oralis ta f o v u t e tila d i. K o 'z kosasiga qarag an yuzada k o ‘z kosa27 -rasm. Yonoq suyagi. y o n o q te sh ig i — foram en zvgo1 — p ro cessu s fro n ta lis; 2 — facies . . . . , lateralis: 3 - processus temporalis; 4 - m aticoorbitale, yon yuzada yonoq yuz foram en zygomatocofaciale. teshigi - - foramen zygomaticofaciale, ch a k k a yuzasida esa y o n o q -ch ak k a teshigi - foramen zygom aticotem porale b o 'la d i. Bu te sh ik la r o 'z a ro tutashgan bo'lib — yonoq kanalini hosil qilishda qatnashadi.

TANGLAY S U Y A G I— OS PALATINUS

T an g lay suyagi — os palatinus yuqori ja g ‘ suyagi bilan ponasim on suyakning qanotsim on o'sim talari orasida joylashadi. Tanglay suyagi gorizontal va vertikal plastinkalardan iborat. G orizontal plastinka — lamina horisontalis old tom onda yuqori jag'ning tanglay o'simtasi bilan birikadi ham da qattiq tanglayni hosil qilishda qatnashadi va shu sababdan pastki yuzasiga— facies palatina, u n in g q irrasig a esa — crista palatina, yuqori yuzasi b u ru n bo'shlig'iga q arag an lig i uchun facies nasalis deyiladi. Bu yuzada dim o g ‘ suyagi birlashadigan qirra - crista nasalis tafovut etiladi. Bu qirra o rq a sohada orqa burun uchi — spina nasalis posterior bilan yakunlanadi. Gorizontal plastinkaning tanglay yuzasining yon tarafida k atta tanglay teshigi —- foramen palatinum major, orq aro q d a esa ikki-uchta kichik tanglay teshiklari — foramina palatina ninor ko'rinadi. Bu teshiklar k a tta tanglay kanali — canalis palatinus major ;a davom etadi. G orizontal va vertikal plastinkalarning birlashish joyidagi )iram idasim on o 'sim ta — processus pyramidalis p o n asim o n suyakning janotsim on o'sim talari orasiga kirib turadi. Tanglay suyagining perpendekular plastinkasi — lamina perpendicularis эигип bo'shlig'i orqa sohasining yon devorlarini hosil qilishda qatnashadi va /u q o ri ja g ' suyagining bu ru n b o ‘shlig'iga qaragan yuzasining davom i bo'lib lisoblanadi. Bu yuzani buru n yuzasi — facies nasalis deb atalib, ik kita qirra tafovut etiladi. Pastki chig'anoq qirrasiga crista conchalis — pastki buru n :hig 'an o g ‘i, yuqorigi g'alvirsim on - crista ethmoidalis qirrasiga o 'rta b u ru n :hig'anog‘i birikadi. Perpendikular plastinkaning orqa qismining lateral yuzasida katta tanglay eg ati--su lcu s palatinus major ko'rinadi. Bu egat yuqori ja g ' va ponasimon suyaklarning qanotsim on o'simtasidagi xuddi shunday egatlar bilan birgalikda k atta tanglay kanalini hosil qilishda qatnashadi. Perpendikular plastinkaning yuqori qism ida ikkita o'siq bo'ladi; oldingi — k o 'z kosasining devorini hosil qiluvchi — processus orbitalis: orqadagi ponasim on suyak bilan birikuvchi — processus sphenoidalis. O 'sim talar orasida esa o ‘ym a - incisura sphenopalatina hosil bo'ladi.

k O ‘Z Y O SH I s u y a g i

K o'zyoshi suyagi — os lacrimale k o 'z soqqasining ichki devorini hosil qilishda qatnashadi. Yuqori qirrasi peshona suyagining burun qismi bilan, pastki qirrasi esa yuqori jag' suyagi bilan birlashadi. M edial yuzasi g'alvirsim on suyak bilan birlashsa, lateral yuzasi ko'z sohasini hosil etishda qatnashadi. Lateral yuzada qirra - crista Jacrimalis posterior va ko'zyoshi egati - - sulcus lacrimalis ko'rinadi. Bu egat yuqori jag' suyagi peshona o'sim tasining xuddi shunday egati bilan ko'zyoshi xaltachasining chuqurchasi fossa sacci lacrimalis ni hosil qiladi.

BURUN SUYAGI

B urun suyagi — os nasale to 'rt qirrali, yassi suyaklar turkum iga kiradi. M edial qirralari vositasida o 'zaro birlashadi. L ateral qirralari esa yuqori jag ' suyagining peshona o'simtasi bilan birlashadi. Yuqori qirrasi peshona suyagining bu ru n qirrasi bilan birikadi. Pastki qirrasi erkin bo'lib, burun bo'shlig'ining noksim on teshigini chegaralab tu rad i. B urun suyagida g'alvirsim on suyak egati — sulcus ethmoidalis va m ayda teshiklar —- foramena nasalia bo'ladi.

DIMOG* SUYAGI

Dim og' suyagi • - vomer to 'rt qirrali. yassi suyaklar guruhiga kiradi. Yuqori qirrasi ikki qanotga bo'linib. ala vomeris deb ataladi. Bu q an o tlar orasiga ponasim on suyak qirrasi kirib turadi. Dim og' suyagining pastki qirrasi yuqori ja g ' suyagining bu ru n bo'shlig'iga qaragan qirrasi - - crista nasalis bilan v tanglay suyagining shunday q irralari bilan, oldingi qirrasi esa g'alvirsim o suyakning perpendikular plastinkasi bilan birlashadi. O rqa qirrasi erkin hold turib. b u ru n bo'shlig'ini ikkiga b o la d i. D im og' suyagining ikki yon yuzasid burun-tanglay — sulcus vomeris egatlari b o lib . kesuv tishlar orasidagi teshi tom onga y o ‘naladi. D im og' suyagining orqa sohasida qirralar b o lib — crist choanalis vomeris, ponasim on qism iga — pars cuneiformis vomeris deyilad

Miologiya

6-savol

Бўйин мушаклари: таснифи, топографик ва функционал анатомияси.

B o'yin mushaklari

Bo'yin mushaklari kelib chiqishi va faoliyati turli xil bo'lgani uchun

murakkab tuzilishga va topografiyaga ega. Topografiya nuqtayi nazaridan bo'yin

mushaklari uch guruhga: yuza, o'rta qavat va chuqur qavat mushaklariga

bo'linadi.

Bo‘yinning yuza mushaklari

Bo'yinning yuza mushaklariga bo'yinning teri osti mushagi va to'sho'mrov-so'rg'ichsimon mushak kiradi.

1. Bo'yinning teri osti mushagi (m. platysma) yupqa, yassi mushak

bo'lib, bevosita bo'yin terisi ostida yotadi. Bu mushak ko'krak fassiyasining

yuza qatlamidan boshlanadi. Yuqoriga va medial tomonga yo'nalib, pastki jag'

qiig'og'iga birikadi. Faoliyati: bo'yin terisini taranglab, yuza venalardan qon

oqishini yaxshilaydi, og'iz burchagini pastga tortadi. Innervatsiyasi: n.facialis.

2. To'sh-o'mrov-so'ig'ichsimon mushak (m.stemocleidomastoideus) teri

osti mushagining ostida yotadi. To'sh suyagi dastasining oldingi yuzasi va

o'mrov suyagining to'sh uchidan ikki qism bo'lib boshlanadi. Yuqoriga va

orqa tomonga yo'nalib, chakka suyagining so'ig'ichsimon o'simtasiga va yuqorigi ensa chizig'ining lateral qismiga birikadi. Faoliyati: bir tomonlama qisqarsa,

boshni o'sha tomonga egadi va yuzni qarama-qarshi tomonga buradi. Ikki

tomonlama qisqarsa, boshni orqaga tortadi. Innervatsiyasi: n. accessorius.

0 ‘rta qavat mushaklari

Bu guruhga til osti suyagiga birikuvehi mushaklar kiradi. Til osti suyagiga

birikuvehi mushaklar o'z navbatida til osti suyagidan yuqorida joylashgan

mushaklar (mm. suprahyoidei): ikki qorinchali, bigizsimon-til osti,

pastki jag'-til osti, engak-til osti va til osti suyagining ostidagi (mm.

infrahyoidei): to'sh-til osti, to'sh-qalqonsimon, qalqonsimon-til osti, kuraktil osti mushaklariga bo'linadi.Bu ikki guruh mushaklari til osti suyagiga turli tomonidan birikib uni o'rta holatda ushlab turadi. Til osti suyagidan yuqoridagi mushaklar til osti

suyagini pastki jag*, kalla suyagi asosi, til va halqum bilan bog‘laydi. Til osti

suyagining ostidagi mushaklar kurak, to‘sh suyaklari va hiqildoq tog‘yidan

boshlanib, til osti suyagiga birikadi.

Til osti suyagidan yuqorida joylashgan mushaklar

1. Ikki qorinchali mushak (m. digastricus) o'zaro oraliq pay bilan

birikkan oldingi va orqa qorinchalardan iborat. Orqa qorincha (venter

posterior) chakka suyagining so'ig'ichsimon o'ymasidan boshlanib, oldinga

va pastga yo'nalib, oraliq pay vositasida til osti suyagi tanasi va katta shoxiga

birikadi. Oraliq pay oldingi qorinchaga (venter anterior) davom etib,

oldinga va yuqoriga yo'naladi va pastki jag' suyagining -fossa digastrica siga

birikadi. Faoliyati: pastki jag' qimiriamay turganida orqa qorinchasi ikki tomonlama qisqarsa, til osti suyagini yuqoriga va orqaga, bir tomonlama

qisqarsa, uni yuqoriga, orqaga va o'zi tomoniga tortadi. Agar til osti suyagi qimiriamay tursa pastki jag'ni pastga tortadi. Innervatsiyasi: orqa qorinchasi

r.digastricus n.facialis, oldingi qorinchasi n.mylohyoideus.

2. Bigizsimon-til osti mushagi (m.stylohyoideus) chakka suyagining

bigizsimon o'simtasidan boshlanadi. Pastga va oldinga yo'nalib, til osti suyagi

tanasiga birikadi. Faoliyati: ikki tomonlama qisqarsa, til osti suyagini yuqoriga

va orqaga tortadi. Bir tomonlama qisqarsa, til osti suyagini yuqoriga, orqaga va

o'ziga tomonga tortadi. Innervatsiyasi: n.facialis.

3. Pastki jag'-til osti mushagi (m. mylohyoideus) keng, yassi mushak.

Pastki jag' suyagining ichki yuzasidagi linea mylohyoidea dan boshlanadi.

O'ng va chap mushaklaming oldingi uchdan ikki qismi tolalari ko'ndalang

yo'naladi va o'rta chiziqda o'zaro birikib, pay chokini (raphe mylohyoidea)

hosil qiladi. Orqa uchdan bir qismi tolalari yuqoridan pastga yo'nalib, til osti

suyagi tanasining oldingi yuzasiga birikadi. Pastki jag' va til osti suyagi o'rtasida

joylashgan bu mushak og'iz diafragmasini hosil qiladi. Faoliyati: jag' qimiriamay

turganida, til osti suyagini va hiqildoqni ko'taradi. Til osti suyagi qimiriamay

tuiganida, pastki jag'ni tushiradi. Innervatsiyasi: n.mylohyoideus.

4. Engak-til osti mushagi (m. geniohyoideus) o'rta chiziqning ikki tomonida

jag'-til osti mushagining ustida yotadi. Engak o'simtasidan boshlanib til osti

suyagi tanasiga birikadi. Faoliyati: jag' qimiriamay tuiganida, til osti suyagini

va hiqildoqni ko'taradi. ТД osti suyagi qimiriamay tursa, pastki jag'ni tushiradi.

Innervatsiyasi: boʻyin chigali

Til osti suyagi ostidagi mushaklar

1. Kurak-til osti mushagi (m. omohyoideus) o'zaro oraliq pay bilan

bo'lingan ikki: pastki va ustki qorinchalardan iborat. Pastki qorinchasi (venter

inferior) kurakning yuqori chekkasini kurak o'ymasidan ichkariroqdaboshlanib yuqoriga va oldinga qiya ko'tariladi. To‘sh-o‘mrov-so‘ig‘ichsimon

mushakning orqa chekkasida oraliq payga o'tadi. Oraliq paydan boshlangan

ustki qorinchasi (venter superior) til osti suyagi tanasining pastki chekkasig

Faoliyati: til osti suyagi qimiriamay tursa, bu mushak ikki tomonlama

qisqarganida, bo'yin fassiyasini taranglaydi va bo'yinning yirik venalaridan

qon oqishini yaxshilaydi. Kurak qimiriamay turganida, bu mushak til osti

suyagini pastga va orqaga tortadi. Innervatsiyasi: ansa cervicalis.

2. To'sh-til osti mushagi (m. stemohyoideus) to'sh suyagi sopining orqa

yuzasidan, o'mrov suyagining to'sh uchi va orqa to'sh o'mrov boylamidan

boshlanib, til osti suyagining pastki chekkasiga birikadi. Faoliyati: til osti

suyagini pastga tortadi. Innervatsiyasi: ansa cervicalis.

3. To'sh-qalqonsimon mushagi (m. sternothyroideus) to'sh suyagi

sopining orqa yuzasidan va I qovurg'a tog'ayidan boshlanib, hiqildoq

qalqonsimon tog'ayining qiyshiq chizig'iga birikadi. Faoliyati: hiqildoqni

pastga tortadi. Innervatsiyasi: ansa cervicalis.

4. Qalqonsimon-til osti mushagi (ra. thyrohyoideus) qalqonsimon tog'ay

qiyshiq chizig'idan boshlanib, til osti suyagi tanasi va katta shoxiga birikadi.

Faoliyati: til osti suyagi gimirlamay turganida qisqarsa, hiqildoqni yuqoriga

tortadi. Innervatsiyasi: ansa cervicalis.

B o ‘yinning chuqur guruh mushaklari

Bo'yinning chuqur guruh mushaklari lateral va medial guruhlaiga bo'linadi.

Lateral guruhga: umurtqa pog'onasining yon tomonida joylashgan oldingi,

o'rta va orqa narvonsimon mushaklar, medial guruhga umurtqa pog'onasining

oldida joylashgan umurtqa oldi mushaklari: bo'yinning uzun mushagi,

boshning uzun mushagi, boshning oldingi to'g'ri mushagi, boshning yon

tarafdagi to'g'ri mushagi kiradi.

Lateral guruh mushaklari

1. Oldingi narvonsimon mushak (m.scalenus anterior) III—IV bo'yin

umurtqalari ko'ndalang o'simtasining oldingi do'mboqchasidan boshlanib,

I qovurg'aning oldingi narvonsimon mushak bo'rtig'iga birikadi.

2. O'rta narvonsimon mushak (m. scalenus medius) II—VII bo'yin

umurtqalarining ko'ndalang o'simtasidan boshlanib, I qovurg'aning

o'mrov osti arteriyasi egati orqasiga birikadi.

3. Orqa narvonsimon mushak (m. scalenus posterior) IV-VI bo'yin

u m u rtq alari k o 'n d a la n g o 'sim tasin in g orqa d o 'm b o q ch asid an

boshlanib, II qovurg'aning yuqori chekkasi va tashqi yuzasiga birikadi.

Narvonsimon mushaklar I va II qovurg'alami ko'tarib, ko'krak qafasini

kengaytiradi. Qovurg'alar qimiriamay tursa, ikki tomonlama qisqarganida

umurtqa pog'onasining bo'yin qismini oldinga bukadi. Ulami bo'yin chigalining

r.muscularis lari innervatsiya qiladi.

Medial guruh mushaklari

1. Bo'yinning uzun mushagi (m. longus colli) III ko'krak umurtqasidan to

I bo‘yin umurtqasigacha bo'lgan sohada umurtqa pog'onasining oldingi yon

yuzasida yotadi. Bu mushakning uchta qismi tafovut qilinadi. Vertikal qismi

yuqorigi uchta ko'krak va pastki uchta bo'yin umurtqalari tanasining oldingi

yuzasidan boshlanib, yuqoriga vertikal yo'naladi va II—IV bo'yinumurtqalarining tanasiga birikadi. Pastki qiyshiq qismi birinchi uchta ko'krak umurtqalari tanasining oldingi yuzasidan boshlanadi va VI—V bo'yin umurtqalari ko'ndalang o'simtasining oldingi do'mbochasiga birikadi. Ustki qiyshiq qismi

III—V bo'yin umurtqalari ko'ndalang o'simtasining oldingi do'mboqchasidan

boshlanib yuqoriga ko'tariladi va atlantning oldingi bo'rtig'iga birikadi. Faoliyati:

umurtqa pog'onasining bo'yin qismini oldinga bukadi. Bir tomonlama qisqarsa,bo'yinni o'z tomoniga bukadi. Innervatsiyasi: bo'yin chigalining r. muscularis.

2. Boshning uzun mushagi (m. longus capitis) III—VI bo'yin umurtqalari

ko'ndalang o'simtasining oldingi do'mboqchasidan pay dastalar bilan

boshlanib, ensa suyagining asosiy qismining pastki yuzasiga birikadi. Faoliyati:

boshni oldinga bukadi. Bir tomonlama qisqarsa, boshni o'z tomoniga bukadi.

Innervatsiyasi: bo'yin chigalining r. muscularis.

3. Boshning oldingi to'g'ri mushagi (m. rectus capitis anterior) oldingi

mushakdan chuqurroq yotadi. Atlantninig oldingi ravog'idan boshlanib, ensa

suyagining asosiy qismini pastki yuzasiga, boshning uzun mushagining

orqasiga birikadi. Faoliyati: boshni oldinga bukadi. Bir tomonlama qisqarsa,

boshni o‘z tomoniga bukadi. Innervatsiyasi: bo'yin chigalining r. muscularis.

4. Boshning yon tarafdagi to'g'ri mushagi (m. rectus capitis lateralis)

boshning oldingi to'g'ri mushagidan tashqarida yotadi. Atlantning ko'ndalang

o'simtasidan boshlanib yuqoriga yo'naladi va ensa suyagining lateral qismiga

birikadi. Faoliyati: boshni yon tomonga bukadi. Innervatsiyasi: bo'yin

chigalining r. muscularis.I—II bo'yin umurtqalari va ensa suyagi orasidagi mushaklar ensa osti

mushaklari (mm. suboccipitales) deyilib, ularga yarimqirra, uzun va

boshning tasmasimon mushaklari ostida joylashgan kallaning orqa katta va

kichik to'g'ri, ustki va pastki qiyshiq mushaklari kiradi.

1. Kallaning katta to'g'ri mushagi (m. rectus capitis posterior major) II

bo'yin umurtqasining qirrali o'simtasidan boshlanib, pastki ensa chizig'iga

birikadi. Faoliyati: boshni orqaga tortadi. Bir tomonlama qisqarsa, boshni o'z

tomoniga buradi.2. Kallaning kichik to'g'ri mushagi (m. rectus capitis minor) atlantning

orqa bo'rtig'idan boshlanib ensa suyagiga oldingi mushakdan medialroq birikadi. Faoliyati: boshni orqaga va yon tomonga tortadi.

3. Kallaning yuqorigi qiyshiq mushagi (m. obliquus capitis superior)

atlantning ko'ndalang o'simtasidan boshlanib, ensa suyagining pastki ensa

chizig'i ustiga birikadi. Faoliyati: ikki tomonlama qisqarsa, boshni orqaga,

bir tomonlama qisqarsa, o'zi tomonga bukadi.4. Kallaning pastki qiyshiq mushagi (m. obliquus capitis inferior) II

bo'yin umurtqasi qirrali o'simtasidan boshlanib, atlantning ko'ndalang

o'simtasiga birikadi. Faoliyati: boshni II umurtqa tishining bo'ylama o'qi

atrofida buradi. Ensa osti mushaklarining barchasini n. suboccipitalis

innervatsiya qiladi.

“So’lak bezlari: funksional va klinik anomaliyasi, topografik xususiyatlari.”

Og’iz bo’shlig’ining shilliq qavatida juda ko’p bez joy. U/: til, lab, lunj, va tanglay bezlari nomi bn ataladi. Katta hajmdagi 3 juft so’lak bezlari og’iz bo’shlig’I atrofida joy.