Microsoft Word Bolalar nevrologiyasi end doc

Umumiy nevrapotologiya. Nerv to‘qimasining tuzilishi 
Nerv to‘qimasiga neyron, nevrogliya, nerv tolalari va qon tomirlar kiradi. 
Nerv tizimining vazifaviy-tarkibiy birligi – nerv hujayrasi bo‘lib, u o‘zidan 
chiqayotgan o‘simtalari bilan birga neyron deb ataladi. Neyron markaziy nerv 
tizimining kulrang moddasida miya po‘stlog‘i, po‘stloq osti tugunlari, miya 
so‘g‘oni va orqa miyaning kulrang moddasi, orqa miya tuguni, bosh miya nervlari 
o‘zaklari va sezuvchi tugunlari hamda vegetativ nerv tizimi tugunlarida joylashadi.
Neyronlar o‘lchami, shakli, o‘simtalarining soni va uzunligiga qarab turli xil 
bo‘ladi. O‘simtalari tuzilishi va vazifalariga qarab aksonlar yoki neyrit va 
dendritlarga bo‘linadi. Dendritlar ko‘p sonli, shoxlangan bo‘lib, tashqi va ichki 
muhit ta’sirini yoki boshqa neyronlardan kelayotgan impulsni nerv hujayrasi 
tanasiga o‘tkazib beradi. Akson, odatda, bitta bo‘lib, nerv impulsini hujayra 
tanasidan boshqa neyronga yoki ish bajaruvchi a’zoga o‘tkazib beradi.
Tuzilishi, vazifasi va aloqasiga qarab neyronlar sezuvchi (sensor), oraliq 
(assotsiativ) va harakatlantiruvchi (motor) neyronlarga bo‘linadilar.
Sezuvchi (sensor) neyronlar bosh miya po‘stlog‘ini sensor sohalarida (tepa, 
ensa va chakka bo‘laklari) ko‘ruv bo‘rtig‘i, bosh miya nervlarining tugunlarida, 
orqa miya tugunlarida, ko‘z olmasining to‘r pardasi va burun bo‘shlig‘i shilliq 
pardasida uchraydi.

---

 10
Oraliq (assotsiativ) neyronlar qo‘zg‘alishni sezuvchi neyrondan 
harakatlantiruvchi neyronlarga o‘tkazib beradi. Ular orqa miyani orqa shoxida, 
bosh miya po‘stlog‘i va po‘stloq osti markazlarda joylashadi.
1- rasm.
1. Neyron tanasi 
2. Akson 
3. Dendrit 
4. Ganvye to‘sig‘i 
5. Neyronning o‘zagi 
6. Mielinli parda
Harakatlantiruvchi (motor) neyronlar bosh miya po‘stlog‘ining markaz oldi 
pushtasi va markaz yon bo‘lagini beshinchi qavatida joylashgan yirik piramida 
(Bets), bosh miya nervlarining harakatlantiruvchi va vegetativ o‘zaklari, miyacha 
po‘stlog‘ida (Purkine) va orqa miyaning oldingi shoxlarida (yulduzsimon) va 
vegetativ nerv tugunlarida joylashadi. Nerv hujayralari tuzilishi somatik 
hujayralardan hujayra tanasida sitoplazmadan tashqari 2 xil o‘simtalari borligi 
bilan farq qiladi (kalta va uzun o‘simtalar). Kalta o‘simtalar ko‘p va tarmoqli 
bo‘lib ularni dendritlar deyiladi, yagona uzun o‘simta esa akson yoki neyrit 
deyiladi. Shunga ko‘ra nerv hujayralariga polidendritizm va monoaksonizm xosdir. 
Nerv hujayrasi sitoplazmasida o‘zak, o‘zakcha, jinsiy xromatin, Goldji 
apparati, mitoxondriy, hujayra pigmenti (melanin va lipofussin), fermentlar 
(oksidaza, fosfataza) va mikroelementlar («K», «Ca», «Mg», «Fe») ionlari va 
boshqalar mavjud. Bulardan tashqari nerv hujayrasi tarkibida somatik hujayralarda 
uchraydigan ayrim o‘ziga xos kiritmalar ham bor. Ularga tigroid modda (Nisel 
substansiyasi) va neyrofibrill tolalari kiradi.
O‘zak
yumaloq shaklga ega bo‘lib, nerv hujayrasi sitoplazmasining 
markazida, ayrim nerv hujayralarida esa o‘zak sitoplazmaning periferiyasida 
joylashgan bo‘ladi (Klark bog‘lamining o‘zagi, vegetativ nerv hujayralari). 
Hujayra o‘zagi ikki qavat lipoproteid parda bilan qoplangan bo‘lib, 
sitoplazmada modda almashinish jarayoni kuchayganda o‘zida teshikchalar hosil 
qiladi, ular o‘zakga kerakli bo‘lgan birikmalar– molekulalarni o‘tkazadi. O‘zak va 
sitoplazma xromatini nuklooproteidlardan tashkil topgandir. O‘zakning 10% li 
lipidlar tashkil etadi. Kichik yoshdagi shaxslar nerv hujayrasi o‘zagida yuqori 
darajada aktiv bo‘lgan ferment – ishqoriy fosfataza uchraydi. Bulardan tashqari 
o‘zakda xolinesteraza, sitoxromoksidaza, karbongidraza va DNK ko‘p miqdorda 
uchraydi. Ular, o‘z navbatida, xromasomalarning shakllanishida ishtirok etadi.
Nerv hujayrasining o‘zagi trofik va genetik axborotni saqlash vazifasini 
bajaradi.
2

---

 11
1.