Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

товуш тембри ва талаффузининг нутқ аппа-
ратидаги анатомикгфизиологик нуқсонлар билан боғлиқ ҳолдаги
бузилиигдир
. 
М а ъ н о д о ш л а р и :
димоғ 
билан 
гапириш
(эскирган), 
палатолалия.
Товуш тембрининг патологик ўзгаришида намоён бўлади. 
Бу ҳолат чиқарилаётган нафас оқимининг барча нутқ сўзларини 
талаффуз қилиш пайтида бурун бўшлиғига ўтиши ва унда акс- 
садо бериши оқибатидир. Ринолалия пайтида бундан ташқари 
барча нутқ товушларининг (дислалия ҳолатидаги каби алоҳида 
товушларни эмас), бузиб талаффуз этилиши кузатилади. Бундай 
нуқсонда просодик бузилишлар ҳам тез-тез учраб туради, ри- 
нолалия пайтидаги нутқ кам тушунарсиз (ноаниқ), бир оҳа>нгли 
бўлади. М амлакат логопедиясида танглайнинг туғма ёриқлиги, 
шунингдек, артикуляр аппаратнинг қўпол анатомик бузилиш- 
ларини ринолалияга киритиш .қабул қилинган. Бундай бузи- 
лишлар чет эллардаги қатор илмий ишларда «палатолалия» 
(лотинча palatum — танглай) атамаси билан аталади. Қолган 
барча ҳоллардаги товушларнинг турли локализацияларнинг 
функционал ёки органик бузилишлари билан боғлиқ нотўҚис 
талаффузи бундай ишларда ринолалия деб аталади. Ватани- 
мизда сўнгги йилларда олиб борилган илмий ишларда қўпол 
артикуляцион бузилишлари бўлмаган нотўкис талаффузлар-нинг 
кўринишлари ринофонияга киритилмоқда.
Совет логопедяясида ринолалияни яқин вақтларгача меха- 
ник дислалиянинг бир шакли деб қаралар эди. Бузилишнинг 
ўзига хос хусусиятини ҳисобга олиб, ринолалияии алоҳида нутқ 
бузилиши сифатида ажратиш лозим.
7. Дизартрия — 
нутц талаффузи томонининг нутқ аппарати
иннервациясидаги етишмовчилик билан боғлиқ ҳолдаги бузили-
uiudup
. М а ъ н о д о ш и :
тили чучуклик
(эскиргзн),
Бунда фонацион турланишдаги баённинг мураккаб меха- 
низмлари барча бўғинлар-нинг 
шаклланмагани 
кузатилади. 
Бунинг натижасида товуш нуқсонлари, просодик ва артикуляци' 
он-фонетик нуқсонлари пайдо бўлади. Товушли нутқни ишлаб 
чиқаришнинг имкони бўлмаган пайтда пайдо бўладиган анарт- 
рия дизартриянинг оғир дараж аси ҳисобланади. Енгил дизарт- 
рия пайтида, қачонки нуқсон купроқ артикуляр-фонетик бузи- 
лишларда намоён бўлганида, унинг унча билинмайдиган шакли 
ҳақида сўз юритилади. Бундай ҳолатларни дислалиядан ажра- 
тиш лозимдир.
Дизартрия .марказий характердаги органик бузилишининг 
оқибати ҳисобланади. Марказий асаб системаси бузилишини ло- 
кализациялашда дизартриянинг турли шакллари ажратиб кўрса- 
тилади. 
Бузилишнинг оғирлигига қараб эса дизартриянинг 
пайдо бўлиш даражалари фарқ қилинади.

---

Дизартрия кўпинча бош миянинг эрта фалажланиши нати- 
жасида пайдо бўладй, лекин у бола ривожланишининг ҳар қаи- 
дай босқичида, нейроинфекция ва миянинг бошқа касалликла- 
ри оқибатида пайдо бўлиши ҳам мумкин.
Б а ё н қ и л и ш н и н г с т р у к т у р а л и - с е м а н т и к (и ч- 
ки)
т у р л а н и ш и д а г и б у з и л и ш и икки тур: алалия ва 
афазия билан кўрсатилади.
1. Алалия —