Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

2- расм. Овоз бойламларининг кўриниши: А — нафас олишда;
Б — фонацияда (овоз ҳосил бўлишида); В — шивирлаш вақтида.
Шивирлаб гапирганда овоз пайчалари бутунлай қисқар- 
майди: орқа қисмида улар орасида чиқарилаётган ҳаво оқими 
ўтадиган кичкина тенг томонли учбурчаксимон туйнук қолади. 
Овоз пайчалари бу вақтда тебранмайди, лекин кичкина учбур- 
чак туйнук четларига тегиб ўтадиган ҳаво оқими шовқин кел- 
тириб чиқаради ва у биз томондан шивирлаш тариқасида қа- 
бул қилинади.
Овоз кучга, баландликка ва тембрга эга.
Овознинг кучи
асосан ҳаво босимининг катталиги билан, 
яъни чиқарилаётган ҳаво кучи билан овоз пайчаларининг теб- 
раниш амплитудасига боғлиқ.
Резонатор бўшлиғининг катталиги ва шакли, шу билан бир- 
га ҳиқилдоқ тузилишининг хусусиятлари овознинг индивидуал 
сифатига ёки 
тембрига
таъсир этади. Фақат тембрга кўра биз 
одамларни овозидан фарқ қилишимиз мумкин.

---

Овозкинг баландлиги овоз пайчаларининг тебраниш час- 
тотасига боғлиқ, у эса ўз навбатида уларнинг узунлигига, 
қалинлигига ва қисқариш дараж асига боғлиқ. Овоз пайчалари 
қанчалик узун, қалин ва кам қисқарган бўлса, овоз шунчалик 
секин чиқади.
Бундан ташқари, овознинг баландлиги ҳаво оқимининг овоз 
пайчаларига берадиган босимига ва уларнинг чўзилиш дара- 
жасига боғлиқдир.
3- расм. Артикуляция аъзоларининг ён томондан кўриниши (профили);
/ — лаблар; 
2
 — тпшлар; 3 — альвеолалар; 
4
 — қаттнқ танглай; 
5
 — юмшоқ танг-
лай; 
б
 — овоз бойламлари; /« « т и л илдизи; 5 — тил орқа қисмн; 
9
— тил олди-
А р т и к у л я ц и о н б ў л и м . Артикуляцион бўлимнинг асо- 
сий аъзолари: тил, лаблар, ж ағ (юқори ва пастки), қаттиқ ва 
юмшоқ танглай, альвиолалардир. Улардан тил, лаб, юмшоқ 
танглай ва пастки ж ағ актив, қолганлари пассив органлар 
бўлиб ҳисобланади (3- р асм ).
Артикуляцион бўлимнинг асосий аъзоси тилдир. Т и л — сал- 
моқли мускул аъзосидир. Йиғилган ж ағда (ж ағлар бир-бирига 
тегиб турганда) у деярли бутун оғиз бўшлиғини тўлдиради. 
Тилнинг олдинги қисми ҳаракатчан, орқа қисми ҳаракатсиз 
бўлиб,