Х. С. Асатуллаев, Б. О. Турсунов, М. А. Маманазаров к

14.3. Корхона иқтисодий самарадорлигини баҳолаш услубиётини 
такомиллаштириш 
Бугунги кунда корхона ишлаб чиқариши самарадорлигини аниқлашга 
бўлган “ресурс” ва “харажат” ёндашувлари алоҳида аҳамият касб этмоқда. 
Ресурс ва харажат ёндашувларининг бир-биридан фарқи шундаки, ресурс 
ёндашувида иқтисодий самара сотиб олинган ресурсларнинг қиймат 
шаклидаги миқдори билан солиштирилади. 
Ҳар қандай тизимнинг, шу жумладан корхонанинг ҳам самарадорлигини 
баҳолаш у ёки бу мезонлар йиғиндисидан фойдаланишни талаб қилади. Шу 
боис, иккита бир-бири билан узвий боғланган вазифани ҳал этиш зарурияти 
туғилади. Яъни ташқи муҳитнинг таъсирини қўшган ҳолда бошқарилаётган 
тизим ҳолатини тўғри акс эттирувчи мезонларни (кўрсаткичларни) 
шакллантириш ҳамда ушбу мезонлардан оқилона фойдаланиш. 
Самарадорликни баҳолаш ҳаққонийлигини таъминлашнинг асосий 
шартларидан бири корхоналарнинг самарадорлиги мезонлари йиғиндисидан 
фойдаланишда тизимлиликка риоя қилишдир. Ушбу мезонлар йиғиндиси 
қуйидагиларни баҳолашга имкон бериши лозим: барча аҳамиятга молик 
ишлаб чиқариш жараёнларини, корхонани бошқариш тизимини унинг меҳнат 
ресурсларини, асосий ишлаб чиқариш фондларини, молиявий ва моддий 
ресурслардан фойдаланиш самарадорлигини, маркетинг фаолиятини, 
хўжалик фаолиятининг экологик жиҳатини, ер ресурсларининг ҳолати ва 
ундан фойдаланиш аҳволи кабилар. 
Юқоридагилар шундан далолат берадики, ишлаб чиқариши самарадор-
лигини баҳолаш мезонлари кўп, лекин улардан фойдаланиш имкониятлари 
чекланган. Бундан ташқари, баҳолаш мезонларини ҳаддан зиёд кўпайтириб 
юборишга ҳам эҳтиёж йўқ. Демак, масала шундан иборатки, биз фойдаланиш 
учун энг қулай бўлган, вақт ва бошқа харажатларни кам талаб қиладиган 
ҳамда 
ҳаққоний 
баҳолаш 
натижаларини 
берувчи 
мезонларни 
шакллантиришимиз лозим.

---

344