«O’zbekiston temir yo’llari» datk

2.4. Lokomotivlarning tortuv elektr dvigatellari va yordamchi 
mashinalariga texnik xizmat ko’rsatish 
Tortuv dvigatellari. 
Ularni odatda ta’mirlash xandaqlarida yuqori va 
ostki kollektor lyuklari orqali qarovdan o’tkaziladi. Bunda tortuv elektr 
dvigatellarining oltita qutblarida cho’tka ushlagich qotirilgan traversiyasi 
buraladi. Ayrim hollarda juda zarur bo’lib qolganda tortuv elektr 
dvigatellarini yuqori kollektor lyukidan qarovdan o’tkaziladi. Bunda 
elektrovoz xandaqqa kiritilmaydi. 
Tashqi qarov.
Eng avvalo keltirish kabellarining izolyatsiyasining, 
chexollarining sozligiga ishonch hosil qilish kerak, simlarning karobkada 
qotirilishi tekshirib ko’riladi. Kabellar va ularning chexollarini metall 
qismlar bilan ishqalanishiga yo’l qo’yilmaydi. 
So’ngra shamollatish patruboklari va ularning yirtilgan hamda 
ishqalangan joylari yo’qligiga ishonch hosil qilinadi, chunki bunday joylar 
bo’lsa, ular orqali tortuv elektr dvigatelining ichiga qum va namlik kirishi 
mumkin. 
So’ngra bolg’a bilan urib, motor o’q podshipniklarini boltlari, 
shpilkalar qotirilishining mustahkamligi, podshipnik shitlari, shamollatish 
ustunlarining mustahkamligi tekshiriladi. Bunda bolg’a bolt kallagining 
yassi qismiga uriladi. Agar bolt mustahkam qotirilgan bo’lsa, u holda 
bolg’a urilganda undan sakrab ketadi, urilishda sof jarangli metall tovushi 
chiqadi. Bo’shab qolgan boltda esa jarangsiz, ba’zan dirillagan tovush 
chiqadi, bunday boltga urilgan bolg’a sakramaydi, xuddi unga yopishib 
qolganday bo’ladi. Qutb o’zaklarini qotirish boltlari ham xuddi shunday 
tekshiriladi, ammo qo’yilgan boltlarni urish mumkin emas. Ularning 
bo’shab qolish belgisi bu massaning yedirilib qolishidir, bo’shab qolgan 
boltlar aniqlanganda eng avvalo uning sababini qidirish kerak. Agar bolt 
detallga erkin kirib tursa, ya’ni rezba bo’shab qolgan bo’lsa (eyilgan 
bo’lsa), u holda to’laroq rezbali bolt qo’yiladi va ishonchli qilib tortib 
qo’yiladi. 
Bolt qotirilishi va bo’shab qolishining boshqa sababi bu bolt kallagi 
ostidagi prujinasimon shaybaning yorilishidir. Bu holda silkinishlarda 

---

37 
qotirilgan detallar tezda bo’shab qoladi. Defektni yangi shayba qo’yib 
bartaraf qilish mumkin. 
Ba’zan ekspluatatsiya jarayonida ayrim olingan boltli birikmaning bitta 
uzeli tizimli tarzda buziladi va qotirilgandan so’ng yana tezda eyiladi. 
Buning sababi qotiriladigan detallarning nosozligi yoki ularning noto’g’ri 
ishlashidir. Agar podshipnik shiti masalan, ostov bo’g’iziga yetarli 
darajadagi taranglik bilan o’tkazilmagan bo’lsa, u holda lokomotivning 
harakatlanishi davomida zarbalar va silkinishlarni boltlar qabul qiladi. 
Bunda ular tezda bo’shab qoladi. Xuddi shunday holat motor o’q podship-
niklarinining shapkasini ostov o’yig’iga qotirilishida ham kuzatiladi. 
Asosiy e’tibor qutb boltlarining qotirilishiga qaratilishi kerak, chunki 
ular bo’shab qolsa, qutblarning o’tirib qolishiga olib keladi, natijada u 
yakorga ilashib qoladi. Qutbning bunday o’tirib qolishida yakor shikast-
lanadi, bu o’z navbatida g’ildirak juftligining qisilib qolishiga olib keladi.