«O’zbekiston temir yo’llari» datk

Ichki qarov. 
Kollektor lyukining qopqog’ini ochishdan avval lyukning 
tashqi yuzasini va lyuk oldidagi yuzalarni chang va kirdan tozalash kerak 
bo’ladi. Ba’zan ostov ichiga namlik, chang yoki qor tushib qoladi. Ular 
mashinaga shamollatish tizimining zich bo’lmagan joylaridan, ko’pincha 
qopqoqning yaxshi zichlanmagan joylaridan kiradi. Bunday lyuk yopiladi 
va shup (paypaslagich) bilan ostovga zich yopilmagan joyi aniqdanadi. 
Zichlanganlikni qopqoq, ostiga qog’oz lenta qo’yib ham tekshirish 
mumkin. 
Agar qopqoq yopilganda,
qog’oz lenta qopqoq ostidan engilgina 
sug’irib olinsa, demak, u yomon zichlangan, uni ta’mirlash kerak bo’ladi. 
Lyuk qopqog’ining qisuvchi yoki qotiruvchi qurilmalarini nosozligi 
aniqlansa, ular ta’mirlanadi yoki detall yangisiga almashtiriladi. Yangi 
qopqoq qo’yilganidan so’ng uning kollektor lyukiga zich joylashishi obdon 
tekshirib ko’riladi. So’ngra kollektorni qarovdan o’tkazishga kirishiladi. 
Uning yuzasi toza va silliq bo’lishi va doiraviy alanga izlari bo’lmasligi, 
kuyish va plastinalarning erishi, kavshar va tojlarning erishi, sidirilish va 
o’yiqlar bo’lmasligi kerak. 
Me’yorida ishlayotgan
kollektor mis 
plastinalarining yuzasi to’q yong’oq rangida bo’lishi kerak. Oqara 
boshlagan ranglar borligi kollektorning qiziganligiga guvohlik beradi. 
Plastinalar orasidagi izolyatsiyada 0,5...1,5 mm yo’lakcha (o’yiq) 
bo’lishi kerak. 0,5 mm dan sayoz o’yiq bilan ekspluatatsiyaga qo’yilmaydi, 
yeyilgan kollektorning ishchi yuzasidan chegaraviy qiymat 0,2 mm. 
Kollektorni tashqi qarovdan o’tkazishda mashinaning ko’p nosozliklari 
aniqlanishi mumkin: kommutatsiyaning buzilishi, yakor o’ramlarining 
uzilishi, izolyatsiyaning teshilishi va h.k. Bu nosozliklarning belgisi va 
ularni bartaraf qilish yo’llari quyida bayon qilinadi. 

---

38 
Lyuk orqali yakorning va qutblarning ko’rinadigan qismi qarovdan 
o’tkazilar ekan, ular kuymaganligi va boshqa nosozliklarning yo’qligiga 
ishonch hosil qilish kerak. Bundan tashqari ichki birlashtiruvchi simlar va 
g’altaklararo birikmalar ostovga zich qilib qotirilganligi, izolyatsiyaning 
sozligi tekshiriladi. 
Mikonit konusi, bandajning yuzasi 
me’yorida
ishlayotgan dvigatelda 
silliq darzlarsiz, qatlamlarsiz, elektr o’tmasligi va kirlarsiz bo’lishi kerak. 
Mashina ostovining ichki yuzalari toza va quruq bo’lishi kerak. Ammo 
ko’pincha bu yuzalarda ekspluatatsiya jarayonida moy va namlik borligi 
kuzatiladi. Ostovni nafaqat kirdan tozalash, balki uni oldini olish uchun 
mashina ichiga qayerdan kirganligini ham aniqlash kerak. 
Yuqorida kir va changning kirishi mumkin bo’lgan joylari – ba’zi 
joylar kollektor lyuklari va shamollatish patruboklari orqali kirishi aytib 
o’tildi. Bu defektlarni oson bartaraf qilish mumkin. 
Mashina ostovidagi moyning mavjud bo’lish sababini aniqlash 
birmuncha murakkab. Xususan dvigatel ostovining ichiga podshipnik 
shitlari zichlagichining nosozligi tufayli tushib qolishi mumkin. 
Xuddi shunday oqibatlar, yakor podshipniklariga keragidan ortiqcha 
moy berishda ham olib kelishi mumkin, bu holda ortiqcha moy ostovga 
quyiladi.
Ba’zan 
yaxshi 
zichlanmagan 
labirint 
podshipniklari 
zichlagichlari-ning qopqog’idan tishli uzatma kojuxi orqali yakor 
podshipniklariga tushadi va u yerda quyuq konsistent moyini suyultirib, va 
suyuq moy podshipnik shitining labirint zichlagichlari orqali mashina 
ostovi ichiga kiradi. Agar dvigatel ostovining ichida moy oz miqdorda 
bo’lsa, u holda uni salfetka bilan tozalash mumkin. Lokomotiv yo’lga 
chiqariladi, ammo ko’rsatilgan (moy o’tgan) dvigatel kuzatib boriladi, va 
keyingi qarovlarda bu dvigatel obdon tekshiruvdan o’tkaziladi. Qayta 
tekshiruvda moy yanada ko’proq o’tgan bo’lsa, bunday dvigatelda jiddiy 
nosozliklar borligi haqida guvohlik beradi, va u boshqasiga almashtiriladi. 
Dvigatelning izolyatsiyasiga namlik katta xavf tug’diradi. Namlik 
dvigatel ichiga tashqaridan kirishi va dvigatel ichida havodan konden-
satsiyalanib, ajralishi ham mumkin. Bu atrof-muhit havosining keskin 
o’zgarishida sodir bo’ladi, masalan, qish kunlari haroratning noldan yuqori 
ko’tarilishi yoki sovuq lokomotivni depo yo’lidan issiq sex binosiga olib 
kirishda sodir bo’ladi. Tortuv elektr dvigatelida hosil bo’lgan namlikni 
salfetka bilan artib olinadi. 
Cho’tka ushlagich kronshteynlarining holati diqqat bilan tekshiruvdan 
o’tkaziladi. Kronshteynlar chinni izolyatorining qo’nimi bo’shab qolishiga 
yo’l qo’yilmaydi. 

---

39 
Izolyator ostiga namlik tushib qolishidan himoyalanish maqsadida 
uning chetlariga qo’yilgan mastikaning holati muhim ahamiyatga ega. 
Izolyatori sirlangan kronshteynlar, doiraviy alangada kuygan yoki darzlari 
bor kronshteynlar almashtiriladi. 
Istesno 
tariqasida 
sirlangan 
kronshteynlarning 
siri 
izolyator 
uzunligining 20% gacha shikastlangan bo’lsa, ularni JT-1 gacha muddatda 
texnik xizmat ko’rsatishda chiqarib yuborish mumkin. Plastmassa 
kronshteynlarda 
yog’ tomishi
izlari bo’lsa, almashtiriladi. 
Keltiruvchi kuch simining uchligi kronshteynda yoki cho’tka ushlagich 
korpusida mustahkam qotirilgan bo’lishi kerak. 
Mashinaning aniq ishlashi cho’tka ushlagichni to’g’ri va aniq qotiri-
lishiga, kollektor va uning tojiga nisbatan belgilangan tirqishlarning to’g’ri 
qo’yilishiga bog’liq. Cho’tka ushlagich korpuslarida darzlar va singan 
joylari bo’lsa, u almashtiriladi. 
Cho’tka ushlagich oynalarini brak qilish o’lchamlari uning bo’yi va eni 
bo’yicha ham ortib ketmasligi kerak. Cho’tka ushlagichning qisuvchi 
barmog’i va prujinaning to’g’ri turish holati bu qat’iy tarzda cho’tkaning 
o’rtasida bo’lishi kerak. Cho’tkaning yeyilishi natijasida barmoqni cho’tka 
ushlagichning yuqorigi chetiga olib kelib qo’yishi mumkin. Natijada 
barmoq, cho’tka normal bosmaydi va uning ostida doiraviy alanga hosil 
bo’ladi, natijada dvigatel shikastlanadi. 
Barmoqning cho’tkaga bosish maxsus dinamometrlar bilan tekshiriladi, 
u mazkur dvigatellar uchun belgilangan me’yorga mos kelishi kerak. 
Cho’tka ushlagichning valigi korpusda mustahkam o’tirganligiga 
ishonch hosil qilish kerak va uning qotirilganligi soz holda bo’lishi kerak. 
Cho’tkalarning va qisish barmoqlarining shunti yirtiq yoki qotirilishi 
bo’shab qolgan mashinalarni yo’lga chiqarish mumkin emas. 
Cho’tkalarning cho’tka ushlagich darchasiga tegib turishi, ularda 
ishqalangan joylarning bo’lishi, bir tekisda yoyilmasligiga yo’l qo’yib 
bo’lmaydi. Normal ishlayotgan cho’tkaning ishchi yuzasi yaltiroq, tekis va 
o’yiqlarsiz bo’lishi kerak. Cho’tka va cho’tka ushlagich darchasi orasidagi 
tirqish texnik me’yorlarga mos kelishi kerak. 
Tirqishning me’yordan ortiq bo’lishi cho’tkaning uyada qiyshayib 
qolishiga olib keladi. Bunday holatda cho’tkada ikkita ishqalanish yuzasi 
bo’ladi: biri yakorning "oldinga" aylanishida hosil bo’lsa, ikkinchisi 
yakorning "orqaga" aylanishida hosil bo’ladi. Bunday mashinaning keyingi 
ishlarida kommutatsiya qoniqarsiz bo’ladi. 
Cho’tkaning balandligi ta’mirlash qoidalari bo’yicha belgilangan 
me’yorlarga mos bo’lishi kerak (ko’pincha 35 mm dan kam emas). 

---

40 
TXK-Z da megometr bilan elektrovozni 2500 V da uning izolyatsiyasi 
tekshiriladi, u 1,5 Mom dan kam bo’lmasligi kerak. Tortuv elektr dvigateli 
qarovdan o’tkazilgandan so’ng, shuningdek, u almashtirilganda yoki uning 
shikastlangan detallari ta’mirlanganda uning ichida to’planib qolgan 
changni chiqarib yuborish uchun bosimi 0,35 MPa bo’lgan siqilgan havo 
bilan puflanadi. Siqilgan havo quruq bo’lishi kerak. 
Elektr mashinasiga depo havo o’tkazgichlari va shlanglarda to’planib 
qolgan namlik tushib qolishidan saqlanish uchun odatda puflashdan avval 
shlangning uchi orqali
ma’lum miqdordagi siqilgan havo chiqarib 
yuboriladi. 
Puflash yakunlangandan so’ng spirt yoki benzin bilan ho’llangan toza 
mato bilan kollektor yuzasi, mikonit konusi va cho’tka ushlagichlar 
kronshteyni artiladi. So’ngra zaruriyatga ko’ra mikonit konusining bandaji 
yoki dvigatelning boshqa ichki detallari bo’yaladi. 
Dvigatel qarovdan o’tqazilgandan so’ng kollektor lyuklarining 
qopqog’i joyiga o’rnatiladi va qulfi ishonchli qilib yopib qo’yiladi. 
Ostovda va mashinaning tashqi qismida bexosdan detallar, ehtiyot qismlar 
va asboblar qolib ketmaganligiga ishonch hosil qilish kerak.