ulushi bir m uncha qisqardi. Rivojlangan
davlatlar iqtisodiyotining
ochiqligiga qaramasdan, ushbu davlatlarning hukumat rahbarlari
o'zlarining eksportyorlarini faol q o 'llab-quw atlashadi. Ya’ni,
eksport kreditlarini davlat kafolatlaydi. U lar o'zlarining jahon
bozoridagi mahsulotlarini yuqori raqobatbardoshligiga erishma-
guncha, asosan, eng yuqori texnologiya sohalarini va qishloq xo'jaligi
mahsulotlarining eksportini subsidiya qiladi.
Bundan tashqari,
rivojlangan davlatlar aktiv demping choralarini asosan rivojla
nayotgan davlatlarga, shuningdek, Rossiya va boshqa davlatlarga
nisbatan qo'llashadi.
AQSH ishbilarmon doiralari organi bo'lgan «Forchun» jurnali
tan olishicha Amerikaning biznes kapitalizmi haqida gapirganda
o'zinikidan boshqa hamma erkin bozorlami nazarda tutadi.
Ushbu
iborani nafaqat jahon bozorining tovar va xizmatlarida balki dunyo
moliyaviy bozorida yetakchilik qilayotgan barcha sanoati rivojlangan
davlatlarga tegishli, deyish mumkin.
Sanoati rivojlangan davlatlar kapitalning tadbirkorligini biz
ssuda shaklida asosiy eksportyorligini va shuningdek, importyori
bo'lib xizmat qilishida ko'rishimiz mumkin. 1997-yilda jahondagi
barcha to'g'ri investitsiyalaming 90 % rivojlangan davlatlarga tegishli
bo'lib, uning 80 % dan ortig'i eng rivojlangan davlatlarning iqtiso
diyotiga qo'yilgan. Ikkinchi Jahon urushidan keyingi yillarda rivoj
langan davlatlar orasida kapital harakatining
eng tez rivojlangan
shakli to'g'ri investitsiya bo'lgan. T o'g'ri investitsiyalar, asosan,
yangi kompaniyalaming asosiga qo'yilgan.
Kapital eksportida to'g'ri investitsiyaning sardori bo'lib AQSH
hisoblangan. 1997-yilda AQSH to 'g 'ri kapital qo'yishning yirik
importyori bo'lish (91 mlrd dollar) bilan bir qatorda yirik eks-
portyori ham bo'lgan (114,5 mlrd dollar). Shu yili butun dunyoda
424 mlrd dollar kapital eksporti chiqarilgan. Amerika qo'yil-
malarining 60 % jahonning sanoati rivojlangan yettilik davlatlariga
to'g'ri kelgan. Bu hamkorlar o ‘z navbatida AQSHdagi
barcha chet
el investitsiyalaming 85 % ni ta ’minlagan edi.
90-yillarning boshida G'arbiy Yevropa investorlari Yaponiyaga
Amerika investitsiyalarining 74 % ni yo'naltirishgan. Bunda Yevropa
iqtisodiyotidagi qo'yilmalarning 63 % xizmat ko'rsatish sohasiga,
31 % esa sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarishga yo'naltirilgan edi.
Ko'chmas mulkka investitsiyalar um um an qo'yilmagan.
Jahon iqtisodiyotida Kanada va Yaponiya eng yirik xalqaro
investor davlatlaridir. Xorijiy malakatlardagi investitsiyalaming
82
hajmi bo'yicha Yaponiya dunyoda AQSHdan keyin ikkinchi o‘ringa
chiqqan bo'lishi bilan bir qatorda o'zining xorijiy mamlakatlardagi
investitsiyalarining o ‘rtacha 1,3 qismini u AQSH iqtisodiyotiga ham
q o ‘ygan edi. G 'arbiy Yevropa davlatlarida Yaponiya
kapitalining
80 % moliyaviy va savdo-sotiq sohalariga, faqat 15 % qayta ishlash
sanoatiga qo'yilgan. G 'arbiy Yevropa kapitali asosan, AQSHga
yo'naltirilgan bo'lib, uning ulushi chet qo'yilmalaming 2,3 qismiga
to 'g 'ri kelgan edi. O 'z navbatida G 'arbiy Yevropa davlatlari AQSH
investitsiyalarining 50 % ga yaqinini qabul qilgan.
Rivojlangan davlatlar investitsion siyosatning rivojlanishini
muhim manbayi bo'lib, axborot texnologiyalari
sohasida faoliyat
yuritadigan kompaniyalaming bozorga chiqishi bo'ldi. Agar, G'arbiy
Yevropada 1984—1991-yillarda sanoat sohasida 900 ta, moliyaviy
sohada 141 ta, savdo sohasida 50 ta hamkorliklar sodir bo'lgan
bo'lsa, oxirgi yetti yillikda ulam ing umumiy miqdori 4 mingtadan
oshib ketgan edi. 90-yillarda xalqaro hamkorliklar OESRga a ’zo
bo'lgan davlatlar orasidagi investitsion oqim larning 70 % ini
ta ’minlagan edi.
Rivojlangan davlatlarda investitsion siyosatning muhim o'sish
manbayi bo'lib, axborot texnologiyalari sohasida faoliyat yurituvchi
kompaniyalaming bozorga chiqishi bo'ldi. 1995-yilda bu sektorda
1994-yilga nisbatan 90,5 mlrd dollarlik ish bajarildi. Umumiy miq
dori 134 mlrd dollarlik 1861 ta shartnoma o'rniga 2013 ta shartnoma
amalga oshirildi. Shunday qilib,
amerikalik, yevropalik va shuning
dek, bir qator yapon kompaniyalari rivojlanishidagi davlatlarning
asosiy ishlab chiqarish vositalariga o 'z mablag'larini sarflashgan edi.
90-yillarda sanoati rivojlangan davlatlarning xalqaro kapital
harakatidagi o'rni asosan o'zgardi. Agar, 80-yillarda sanoati rivoj
langan davlatlar asosan moliyaviy resurslarning netto-importyorlari
bo'lishgan bo'lsa, 90-yillarga kelib ular netto-eksportyor davlatlarga
aylanishgan edi. Bundan tashqari, moliyaviy oqimlar harakatining
asosiy yo'nalishlari, dunyo miqyosidagi
investitsion iqlim mavjud
bo'lgan rivojlangan davlatlardagi fond va valuta bozorlarining holatiga
bog'liqdir.
Dunyoning asosiy moliyaviy markazlari sanoat mahsulotlarini
yetkazib beruvchi davlatlar chegarasida joylashgan. 90-yillaming
o'rtalarida OESR tarkibiga kiruvchi davlatlarning moliyaviy aktivlari
umumiy miqdorda 35—40 trln AQSH dollarida tashkil qilgan bo'lib,
bu ular tomonidan chiqarilgan mahsulotning miqdoridan ikki marta
oshib ketgan edi. 2000-yilda doimiy narxlardagi qo'shm a kapital
83
miqdori 53 trln AQSH dollariga yetgan bo'lib, bu davlatlarda ishlab
chiqarilgan mahsulotlardan uch barobar ko'p edi. Rivojlangan
davlatlarning zamonaviy fond bozorlarini asosiy yo'nalishi
sanoat
mahsulotlarini ishlab chiqarishning o'sishiga nisbatan kompaniyalar
aksiyalarini bozor narxida o'sib borishidir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
