O'zbekiston respublikasi oliy ya o'rta maxsus ta’lim vazirligi o'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi g. G‘. Nazarova, H. X. Xalilov, A. A. Eshtoyev

11.2. Rivojlangan mamlakatlaming tashqi iqtisodiy faoliyati
Rivojlangan davlatlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishidagi 
muvaffaqiyati, asosan, ushbu davlatlarning tashqi iqtisodiy fao­
liyatini erkinlashtirilishi, ochiq iqtisodiyotning yaratilishi bilan 
bog'liqdir. Jahonning barcha rivojlangan davlatlari boshqa davlatlar 
bilan, birinchi o'rinda o'zaro doimiy tashqi iqtisodiy aloqalarni 
olib borishadi. Shunday qilib, 1Н Г1 davlatlarining dunyo ekspor- 
tidagi ulushi oxirgi to'rt yil ichida qat’iy 72—73 % darajasida turibdi. 
1998-yilda Osiyo—Tinch okeani mintaqasining «yangi industrial 
mamlakatlari»dan keskin o'sishiga qararriasdan, 72,4 % ni tashkil 
qilgan edi. 1997-yilda rivojlangan davlatlarning eksport kvotasi
27 % tashkil qilgan (rivojlanayotgan davlatlarda 12 %, o'tish davri 
iqtisodiyoti davlatlarida esa 5,5 % tashkil etgan, Rossiyadan tash­
qari). G 'arbiy Yevropaning kichik rivojlangan davlatlarida (Belgiya,
80

---

Niderlandiya, Lyuksemburg) eksport kvotasi 40—50 % atrofida 
bo'lgan. 1998-yilda IHTT davlatlaridan 4016 mlrd dollar m iqdo- 
ridagi tovar va xizmatlar olib chiqilgan. 90-yillardagi tovar va xiz­
m atlar eksportining o'rtacha yillik o'sish sur’ati rivojlangan dav- 
latlarni um um iy mahsulotining o'sish sur’atidan yuqori bo'lgan.
Jahon iqtisodiyotida rivojlangan davlatlarning eksport struktu- 
rasida ilmiy texnologik xarakterga ega bo'lgan mahsulotlar birinchi 
o'rinda turgan edi. Eksport qilinadigan sanoat tovarlari orasida 
asosiy o 'rin d a axborot texnologiyalari va elektronika sanoat m ah­
sulotlari, elektro aloqa uskunalari va elektron mikro sxemalar 
turgan. 90-yillar o'rtasida rivojlangan davlatlar ushbu m ahsu­
lotlaming 70 % ni jahon bozoriga chiqarishgan edi. Axborot texnolo­
giyalari va elektronika sanoat masulotlarining asosiy eksport qiluv- 
chilari bo'lib, eksport ulushi 40 % ni tashkil qilgan AQSH va 
Yaponiya davlatlari, shuningdek, eksport ulushi 280 % tashkil 
qiluvchi G 'arbiy Yevropa mamlakatlari hisoblangan.
Jahon iqtisodiyotida rivojlangan davlatlarning eksport xizmatlari 
hozirgi kunda tez sur’atlar bilan o'sib rivojlanib bormoqda. Oxirgi 
o 'n -o 'n besh yillar ichida ushbu mamlakatlarda eksport xizmatlari 
tovar olib chiqilishiga nisbatan tezroq o'sdi va uning eksportdagi 
umum iy ulushi 1998-yilga kelib 23 % ga yetgan edi. Bu jarayonga 
90-yillaming o'rtalariga kelib internet va axborot uzatishning boshqa 
aloqa tizimlarini kuchli rivojlanishiga turtki bo'ldi. Eksportning kasbiy 
xizmat ko'rsatish turi ham rivojlanib bormoqda. U larning um um iy 
eksport xizm atidagi ulushi rivojlangan davlatlarda 1998-yilda
28 % ni 44 % gacha o'sgan edi. Eksport xizmatining umumiy hisobda
1,3 qismini turizm egallagan. Yangi texnologiyalar o 'z navbatida 
sog'liqni saqlash, ta ’lim, ilm-fan va madaniyat sohasidagi eksport 
xizmatlarining imkoniyatlarini ham anchagina kengaytirgan edi.
Jahon iqtisodiyotida sanoati rivojlangan davlatlar turli xildagi 
tovarlarning yirik importyorlari ham bo'lib hisoblanadi. 1998-yilda 
ushbu davlatlar ulushiga dunyo mahsulotlar importining 68—69 %, 
ishlab chiqarishda xomashyo mahsulotlarining 61—62 %, yoqil- 
g'ining 60—61 %, mis va metallami 63—64 %, kimyoviy vosita- 
laming 63—64 %, mashina va transport vositalarining 65—66 % va 
boshqa m ahsulotlarni 67—68 % to 'g 'ri kelgan. 80-yillar bilan 
taqqoslaganda rivojlangan davlatlar aholisini oziq-ovqat m ahsu­
lotlari, transport vositalari va boshqa predmetlari bilan ta ’m in- 
lanishida importning roli ancha o'sgan edi. Shu bilan bir qatorda bu 
mamlakatlaming jahon importidagi (ruda, yoqilg'i va metallardagi)