O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirligi

Ekspert sistemalarining asosiy turlari va ishlatish sohalari
Ekspert degan so’z sizga nimani anglatadi va ekspert deb atalgan inson qanday ishlarni bajaradi? Ekspertning bajaradigan ishlarini kompyuter amalga oshira olsa biz qanday afzalliklarga erishishimiz mumkin? Ekspert bilimlarini amaliy masalalarni echishda ishchlatish qanday ijobiy natijalarga olib keladi?
Ma’lum muammo sohasidagi masalalarni echishga mo’ljallab yaratilgan intellektual sistema ekspert sistemasi deyiladi. Ekspert sistemalarida bilimlarni to’lg’azish manbai bo’lib, shu soha ekspertlari, ya’ni ushbu soxadagi bilim darajasi yuqori darajada bo’lgan insonlar xizmat qiladi. Barcha ekspert sistemalarning ishi konkret fan, bilim yoki muammo sohasidan olingan qat’iy ekspert ma’lumotlariga asoslanadi.
Ekspert sistemalar sun’iy intellekt yo’nalishida amalga oshirilgan eng muhim va foydali sistemalardan biri desak, mubolag’a bo’lmaydi. Masalan, xozirgi paytda Ekspert sistemalar quyidagi yo’nalishlarda keng va muvaffaqiyat bilan qo’llanilayapti:
Interpretatsiya masalalari - ya’ni tajriba natijasida olgan ma’lumotlarni ularning ma’nosini bilish uchun qayta ishlash. Masalan, mass- spektrometriya tajribalaridan va o’lchovlaridan olgan xilma-xil ma’lumotlarni qayta ishlab, fizik muhitning yangi xossalarini hamda ximik tuzilishini aniqlash.
Biror bir xodisaning yoki ob’ektning xolatini oldindan aytib berish (bashorat yoki prognoz) - ya’ni, informatsiya to’liq bo’lmagan sharoitlarda xodisa yoki voqeaning xozirgi va o’tmishdagi tahminiy xolatini bilgan xolda kelajakdagi rivojlanish yo’nalishini bilish masalasini xal qilish.
Diagnostika masalasi - tegishli ma’lumotlar asosida sistemadagi nosog’liklarni aniqlash (yoki tirik organizmdagi kasalliklarni va uning rivojlanishini aniqlash). Infektsion kasalliklarning turini aniqlash.
Monitoring - kuzatuvlar bilan reja ko’rsatgichlarining rejadan farqi mo’ljaldagidan oshib ketganini aniqlash. Masalan, operatsiyadan so’ng bemorning ahvolini sun’iy nafas berish apparati orqali nazorat qilish va boshqarish.
Rejalashtirish - maqsadga erishish uchun yo’naltirilgan xarakatlar ketma-ketligini tuzish. Masalan, molekulyar genetika fanidagi tajribalar ketma- ketligi rejasini tuzish.