O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirligi

Nazorat savollari:
1. Amaliy dasturlar deb nimaga aytiladi?
2. Informatsiyani paketli usulda qayta ishlash usuli deb nimaga aytiladi?
3. Informatsion sistemalar deganda nimani tushinasiz.
28 – mavzu: Iqtisodiy masalalarni yechishda kompyuterlarni qo’llashning asosiy metodlari
Reja

1. 
   Komyuterda iqtisodiy masalalarni echishni tashkil etishning asosiy bosqichlari;
   
2. 
   Algoritmlash tushinchalari va uning turlari.
   
3. 
   Programmalarni blok-sxemalar orqali ifodalash.
   

Tayanch tushinchalar: Algoritm, Boshqarishning avtamatlashtirilgan sistemasi, loyha oldi, asosiy bosqich, amaliy tadbiq.
Faraz qiling, siz biror bir tashkilotda ishlayapsiz. Sizni direktor o’z huzuriga chaqirdi va o’z bo’limingizdagi barcha ishlarni kompyuter asosida bajarishga o’tishingiz kerakligini aytdi va bu topshiriq albatta bajarilishi lozimligini tushuntirdi. Siz bu ishni bajarishni nimadan boshlar edingiz?
Iqtisodiy masalalarni kompyuterda echishga tayyorlash uchun avvalo qaysi ishlarni bajarish kerak? Bu bajarilishi kerak bo’lgan ishlarni rejalashtirishda qanday bosqichlardan o’tish maqsadga muvofiq bo’ladi?
Masalani informatsion texnologiyalar talabi asosida avtomatlashtirilgan ko’rinishga o’tkazib echishning bir qancha bosqichlari mavjud. Shuning uchun ham har qanday boshqarishning avtomatlashtirilgan sistemasida (BAS) iqtisodiy masalalar echishni amalga oshirish bosqichma-bosqich qilib amalga oshiriladi. Odatda 3 ta asosiy bosqich mavjud: bular loyixa oldi bosqichi, asosiy bosqich, ya’ni ishchi hamda texnik loyixalarni bajarish va nihoyat, amaliyotga tadbiq etish bosqichlaridir.

1. 
   LOYIXA OLDI bosqichi o’z navbatida avtomatlashtirilgan ob’ektning axborotlar sistemasini o’rganish, texnik-iqtisodiy jihatdan asoslanib berishni va yaratilayotgan BASning amalga oshiradigan texnik vazifalarini ishlab chiqish jarayonlarini qamrab oladi.
   
2. 
   ASOSIY BOSQICh BASning texnik hamda ishchi loyihalarini yaratishdan, ularni amaliy sinovlardan o’tkazishdan iboratdir.
   
3. 
   AMALIY TADBIQ ETISh BOSQIChI yaratilgan BASning aniq axborotlar asosida ishlab chiqilgan masalalar dasturlarini buyurtmachilar ishtirokida sinovdan o’tkazishdir. Demak, bunda asosiy maqsad butun BAS-ni tajriba o’tkazib, ekspluatatsiya qilish va uning xaqiqiy samaradorlik darajasini aniqlashdir.
   

Masalani EXMda echishga tayyorlashning asosiy bosqichlarida yoki u yoki bu masalani EHMda echishda tegishli axborotlar programma yordamida arifmetik va mantiqiy qayta ishlanadi. Lekin masalani EHMda bevosita echishdan oldin, odatda, bir qancha bosqichlardan iborat bo’lgan tegishli tayyorgarlik ishlari amalga oshiriladi. Bu ish ancha mashaqqatliroqdir va shuning uchun xam katta mexnat talab qiladi. Bunda odatda quyidagi bosqichlar ajralib turadi:

1. 
   masalaning qo’yilishi va ushbu masalani kompyuterda echishdan qo’yilgan pirovard maqsadning aniqlanilishi;
   
2. 
   masalani matematik jixatdan ifodalash yoki uning tegishli ko’rinishdagi matematik modelini tuzish;
   
3. 
   masalaning kompyuter programmaviy-texnik vositalari yordamida amalga oshirilishi mumkin bo’lgan eng qulay echish usulini tanlash;
   
4. 
   masalani echishning tanlangan matematik yoki boshqa bir usul asosida echilish algoritmini ishlab chiqish;
   

tuzilgan algoritm asosida va tanlangan dasturlash tili yordamida masalaning dasturini (programmasini) tuzish;

5. 
   masala echilishi uchun zarur bo’lgan ma’lumotlar massivini tayyorlash va ularning tarkibini aniqlash;
   
6. 
   programmani kompyuter xotirasiga kiritish va uni sozlashni amalga oshirish;
   
7. 
   masalani bevosita EHMda echish va olingan natijalarni tahlil qilish, dasturdan foydalanish uchun ko’rsatmalar yozish.