O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirligi

Fakt 1: Yondirilgan plita issiqdir.
Qoida 1: Agar qo’lni yondirilgan plitaga yaqinlashtirilsa,
u xolda qo’l kuyishi mumkin.
Fakt 2: Soat 1 dan 2 gacha oziq-ovqat magazini bekiq bo’ladi.
Qoida 2: Agar soat 1 bilan 2 ning orasida magazinga borsangiz, u xolda xech narsa xarid qilolmaysiz.
Fakt 3: Pik (Tig’iz) soatda ko’chada mashina ko’p bo’ladi.
Qoida 3: Agar tig’iz soatda shosseni kesib o’tmoqchi bo’lsangiz, u xolda mashinaning tagiga tushib qolishingiz mumkin.
Fakt 4a: Sokin va qorong’i ko’chalar xavflidir.
Fakt 4b: Qari kishilar odamga qarshi jinoyat qilmaydilar.
Fakt 4v: Militsiya insonlarni jinoyatchilardan ximoya qiladi.
Qoida 4a: Agar sokin va qorong’i ko’chada qari kishi uchrasa,
u xolda unchalik bezovta bo’lmasa xam bo’ladi.
Qoida 4b: Agar sokin va qorong’i ko’chada militsiya xodimini ko’rsangiz, u xolda o’zingizni bexavotir sezsangiz bo’ladi.
Fakt 5: Yig’indisi 9 dan ko’p bo’lgan ikki son qo’shilsa, son razryadi bir xonaga surilishi mumkin.
Qoida 5: Agar yig’indisi 9 dan ko’p bo’lgan sonlar qo’shilsa,
u xolda amalning to’g’ri bajarilishi uchun 5-nomerli faktga murojaat qilish mumkin.
Faktlar va qoidalar xilma xil murakkablik darajasiga ega va insonlar maqsadga erishish uchun katta miqdordagi faktlar va qoidalar to’plamini ishlatadilar.
Soddalashtirish mexanizmi
Inson miyasi biror bir ishni bajarayotganda, uning tasarrufida juda katta miqdordagi ma’lumotlar majmuasi bo’ladi. Masalan, inson ertalab ishga ketayotganida ko’chaning narigi tomoniga o’tish uchun joyni va vaqtni tanlayotganida uning miyasiga katta miqdordagi ma’lumotlar keladi. U ko’chadan o’tish uchun kelayotgan mashinalar sonini va tezligini xisobga oladi, ko’chaning kengligini va unda nimalar joylashganini chamalaydi, svetoforning signallariga axamiyat beradi. Xuddi shu vaqtning o’zida uning miyasi ko’chadan o’tish bilan bog’liq bo’lmagan juda ko’p ma’lumotlarni aks ettiradi. Masalan, ob-xavo sharoiti, o’tayotgan mashinalarning ranglari va markalari, o’sayotgan daraxtlarning xolati va balandligi, yaqin atrofdagi uylarning xolati va ko’rinishi va xakozolar. Undan tashqari u borayotgan joyi, undagi odamlar, kim bilan uchrashishi, nimalari muxokama qilinishi kabilar haqida xam o’ylashi mumkin. Agarda inson bu xamma narsalarni ketma-ket va oxirigacha o’ylashni amalga oshirsa, u tratuarda bir necha soat qolib ketishi mumkin edi. Lekin inson miyasi asosiy bo’lmagan narsalarga unchalik axamiyat bermasdan, faqat konkret sharoitga bog’liq bo’lgan asosiylari xaqidagina o’ylashni amalga oshirib, masalani tezda xal qiladi. Demak, inson miyasida konkret sharoitni xisobga olgan xolda unga bog’liq bo’lgan ishlarnigina amalga oshirish imkonini beradigan ma’lum bir mexanizm mavjuddir. Bunday tanlovni amalga oshirishni soddalashtirish deb ataladi. Ushbu mexanizm konkret sharoitga bog’liq bo’lmagan fikrlarni vaqtinchalik to’xtatib turadi. Daraxtdagi ortiqcha shoxlarni kesib tashlash uning yaxshi o’sishiga yordam berganidek, soddalashtirish jarayoni xam inson miyasiga ma’lum maqsadga erishish uchun kerak bo’lmagan faktlarni xozircha xisobga olmagan xolda yordam beradi. Ekspert sistema xam biror bir masalani xal qilishda qo’yilgan maqsadga erishish uchun kerak bo’lgan faktlar va qoidalargagina axamiyat beradi. Buni amalga oshirish uchun fakt va qoidalar biror bir usullar yordamida belgilanib qo’yiladi xamda qo’yilgan maqsadga muvofiq ravishda u yoki bu faktlar yoki qoidalar to’plami tanlab olinadi va ishlatiladi.