O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi andijon davlat universiteti mirzakarimov h

Taktik tayyorgarlikni takomillashtirish kurashchinig sport mahorati 
ko‘rsatkichlar hisoblanadi. Sport mahorati bellashuvlar jarayonida raqibga 
ruhiy bosim o‘tkaza olish, bellashuv muhitini o‘z foydasiga hal etish, 
bellashuvda o‘zini erkin xis etish va bellashuv jarayoning o‘z hohishiga 
muvofiq olib borish bilan belgilanadi. Kurashchining taktik mahoratlari 
kurash turlarida bellashuv jarayonlarida namoyon qilinadi. Kurashchilar 
taktik tayyorgarliklari ularning texnik va jismoniy tayyorgarliklariga 
asoslanadi. 
Taktik tayyorgarlikni takomillashtirishda kurashchilarning ruhiy va 
shaxsiy xususiyatlariga ham katta e’tibor qaratiladi.
Taktik harakatlari kurash turlariga muvofiq hilma hil bo‘ladi. Taktik 
harakatlar asosan ikki shaklda bo‘ladi. Hujum va himoya taktikalari. 
Musobaqalarda taktik usullarni qo‘llash kurashchilar taktik mahoratlariga, 
murabbiylarning malaka va tajribasiga bog‘liq bo‘ladi. SHuningdek yuqori 
malakali kurashchilar sport maxorati darajasida hilma hil taktik harakatlar 
majmuasiga ega bo‘ladilar. Kurash turlarida raqiblar bilan muntazam aloqada 
bo‘ladigan bellashuvlarda taktik harakatlar asosan hujum va himoya taktikalardan 
iborat bo‘ladi.
SHuningdek kurashchilar har hil sport musobaqlarida murabbiy bilan 
kelishgan hoda har hil taktik usullarni qo‘llaydilar. Bellashuvlar jarayonlarining 
taktik rejalarini tuzishda kurashchilarning texnik va taktik hamda jismoniy 
tayyorgarliklari bilan bir qatorda jamoadagi kurashchilar imkoniyatlari, hakamlik 
qoidalari, musobaqa joyining mahalliy va milliy xususiyatlari, muxlislarning hatti 
harakatlari, musobaqalar natijalarining muhimligi ham e’tiborga olinadi.
Ruhiy tayyorgarlikni takomillashtirish samarasi 
bellashuv jaryonlarida 
kurashchilarni o‘zlarini tuta bilishi, hamda iroda sifatlarini namoyon qilishi 
musobaqalar natijalariga ta’sirini ko‘rsatadi. Ruhiy tayyorgarliklar mustaqil iroda 
tayyorgarliklari va maxsus ruhiy tayyorgarlik shakllarida bo‘ladi. Iroda 

---

65 
tayyorgarliklari maqsadga intiluvchanlik, qat’iyatlilik, shijoatlilik, dovyuraklik, 
bardoshlik, mustaqillik, o‘zini boshqara olish va peshqadamlik sifatlarni 
tarbiyalash bilan amalga oshiriladi. 
Kurashchilar maxsus ruhiy tayyorgarligida musobaqalar jarayonlaridagi 
ruhiy zo‘riqishlarga bardoshlik, markaziy asab faoliyatiga mashg‘ulotlar va 
musobaqalarda ta’sir etuvchi qo‘zg‘otuvchilarni to‘g‘ri baholay bilish, harakatlarni 
bajarishda ruhiy hayajonlarni boshqarish, harakatlar va sharoitlar haqidagi 
axborotlarni tez o‘zlashtirish va to‘g‘ri qaror qabul qilish, makon va zamon 
shartlarini to‘g‘ri belgilash, ulardan samarali foydalanish, bajariladigan haraktlarni 
oldindan rejalashtirish va bajarishda ikkilanmaslik sifatlarini takomillashtirish 
muhim hisoblanadi. 
Kurashchilar ruhiy tayyorgarliklari sport turlariga muvofiq tashkil etilish 
kerak. Ruhiy tayyorgarlik shakllari va ruhiy holatlarni takomillashtirish har bir 
kurash turlarida o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘ladi. 
Kurash bilan muntazam shug‘ullanish yoshlar jismoniy rivojlanishiga va 
organizm funksional imkoniyatlarini takomillashuviga katta yordam beradi. 
Jismoniy fazilatlar kuch, chidamlilik, tezkorlik, chaqqonlik va egiluvchanlik 
sifatlari rivojlanishi, ko‘rkam qad qomatni shakllanishi ta’minlanadi. Bu 
ko‘rsatkichlar kurashchilarni musobaqalarda erishayotgan muvaffaqiyatlarida aks 
etadi. 
SHu bilan birga kurash mashg‘ulotlari, musobaqalar va bellashuvlar 
kurashchilarning ruhiy axloqiy sifatlarini shakllanishi, shaxs xususiyatlarini 
takomillashuvini ta’minlaydi. Kurash turlari kurashchilarda tashkilotchilik, 
mustahkam iroda, peshqadamlik, jamoadoshlik kabi axloqiy sifatlarni bir umrga 
shakllanishiga yordam beradi. Kurash mashqlari ayni bir jismoniy fazilatni va 
axloqiy sifatni tarbiyalashga asos bo‘lishi ham mumkin.
Kurash mashg‘ulotlari barcha jismoniy fazilatlarni rivojlantirishga qaratilgan 
sport turlaridan hisoblanadi. Zamonaviy fan insonni sport sohasidagi yutuqlarini 
yanada takomillashtirish bo‘yicha ko‘plab izlanishlar olib bormoqda. YOsh 
kurashchini yuqori malakali sportchi bo‘lguniga qadar bajariladiga vazifalar tahlil 

---

66 
etilmoqda. Kurash turiga yoshlarni saralash, ular bilan mashg‘ulotlarni tashkil 
etish, sport mahoratlarni takomillashtirish vosita va uslublari ishlab chiqilmoqda.