O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi andijon davlat universiteti mirzakarimov h

Kurashchilar umumiy va maxsus sport tayyorgarliklarining
ko‘rsatkichi (%) 
 
Sport tayyorgarlik
shakllari 
Tayyorgarlik bosqichlari 
Dastlabki 
tayyorgarlik 
Mutaxassislik 
tayyorgarlik 
YUqori 
malakali 
sportchilar 
Nazariy tayyorgarlik 
5-7% 
6-8% 
7-9% 
Jismoniy tayyorgarlik 
43-55% 
32-40% 
22-28% 
Texnik tayyorgarlik 
14-18% 
16-20% 
18-23% 
Taktik tayyorgarlik 
16-19% 
25-30% 
24-35% 

---

85 
Ma’naviy, ruhiy – iroda 
tayyorgarlik 
10-14% 
20-26% 
40-50% 
Uslubiy hakamlik 
tayyorgarlik 
12-18% 
30-40% 
Tiklanish jarayonlari 
6-7% 
7-10% 
O‘quv yig‘inlari va 
musobaqalar 
0,5-1% 
1-2% 
3-5% 
 
 
Kurash turlarida yillik musobaqa faoliyatini
rejalashtirish (marta) 
Musobaqalar turlari 
Sport tayyorgarlik bosqichlari 
Dastlabki 
tayyorgarlik 
Mutaxassislik 
tayyorgarlik 
YUqori 
malakali 
sportchilar 
1 yil 
2 yil 
1 yil 
2 yil
3 yil 
Natijaga ko‘ra 
Nazorat
– 
1 
2 
3 
4 
8 
Saralash
– 
– 
1 
2 
3 
4 
O‘rtoqlik
– 
2 
3 
4 
4 
Ixtiyoriy
Asosiy
– 
– 
– 
1 
4 
4 
Guruhdagi 
bellashuvlar 
8 
12 
16 
20 
30 
Ixtiyoriy

---

86 
3.4. Belbog‘li kurash texnika va taktikasiga o‘rgatish 
Belbog‘li kurash usulida kurashchining turish holati majburiy ixtiyoriy 
shaklda bo‘ladi. CHunki kurashchilar belbog‘ni ushlagandan so‘ng raqibining 
holatiga muvofiq harakat qiladilar. shunga qaramay kuchli va tajribali kurashchilar 
belbog‘dan ushlash bilanoq raqibni o‘z harakatlariga bo‘ysundirishga erishadilar. 
Mohir kurashchilar belbog‘dan ushlash bilan usul qo‘llashga harakat qiladi. 
Ayniqsa bo‘ holat kichik va o‘rta vaznli kurashchilarda kuzatiladi. Og‘ir vaznli 
kurashchilarning harakatlari salobatli va sekin bo‘lganligni uchun dastlabki 
daqiqalar bir birini nazorat qilish, usul qo‘llashga payt poylashdan iborat bo‘ladi. 
Belbog‘li kurash usullarida qarshi harakatlar va qarshi hujum qo‘llash imkoniyati 
chegaralangan bo‘lib, bunda kurashchidan katta kuch va maxorat talab qilinadi. 
SHuning uchun kurash harakatida usul qo‘llashga birinchi uringan, tezkor va 
kuchli kurashchi usulni samarali bajarishga erishadi.
Kurash boshlanishidan avval kurashchilar belbog‘larni ko‘krak qismidan 
erkin shaklda o‘lchanib dastlab qizil belbog‘li kurashchi belbog‘ni ushlaydi, so‘ng 
raqib belbog‘ni ushlab olishga qulay sharoit yaratib beradi. Kurashchilar 
belbog‘dan ushlashgandan so‘ng bellarini orqaga qilib, yarim egilgan holda hakam 
buyrug‘i bilan bellashuvni boshlaydilar. Kurash dastlab boshlanishida 
kurashchining boshi raqibning elka qismida turadi va oyoqlari bilan yon tomonga, 
orqaga va oldga siljish harakatlari bajaradi. SHu yo‘sinda harakatning 
uyg‘unlashuvi va raqibning harakatlarini nazorati susayganda usul qo‘llashga eng 
samarali sharoit sodir bo‘ladi.
Kurashchilarning turish harakatlari va belbog‘dan ushlash shakllarini 
rivojlantirishda dastlabki sport tayyorgarlik guruhi a’zolari kurashchilarida bu 
harakatlar malaka va ko‘nikmalarini shakllantirishga katta e’tibor qaratiladi. 
Kurashchilarni turish va belbog‘dan ushlash harakatlar texnikasini o‘rgatishda 
yosh kurashchilarga belbog‘dan o‘zlariga qulay ushlashga o‘rgatish hamda 
bellashuvning birinchi soniyasidan mustahkam turish holatini tanlashga erishishni 
o‘rgatish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bellashuvning daslabki harakatlarini 
boshlash malaka va ko‘nikmalarini takomillashtirishda kurashchilarni navbat bilan 

---

87 
belbog‘dan ushlab bir birini o‘ziga tortish hamda belbog‘dan qattiq siqib raqibni 
ko‘krak oldida baland ko‘tarish harakatlarini bajarish tavsiya etiladi.
Bebog‘li kurash usullarida asosiy kurash harakatlaridan siltash, kiftlash, 
bosish, tizzaga mindirish, to‘sish, bosma, qayirma, yonbosh, chalaqaytarma, 
qaytarma, qadamlash, aylantirish, ilish, hamda chalg‘itish usullari qo‘llaniladi.