O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi andijon davlat universiteti mirzakarimov h

“CHalaqaytarma” usuli. 
Bu usul oyoq, qo‘l va elka yordamida bajariladi. 
Usulni oyoq yordamisiz bajarish shakli ham mavjud. Bu usulni qo‘llashdan oldin 
kurashchi raqibni kiftlash bilan ko‘tarib oladi va birinchi oyoq bilan qadamlab 

---

89 
raqib oyog‘i orasiga kiritiladi, ikkinchi oyoq bilan esa raqib yon tamoniga o‘tiladi 
va u dast ko‘tarib qaytarib tashlanadi. 
 
“Qaytarma” usuli. 
CHalaqaytarma usulining mukammal shakli hisoblanib 
harakatlar shu usul kabi bajariladi. Bunda ko‘tarish baland va qaytarish harakati 
keskin bajariladi. Raqibning ikki oyoqlari teng turganda kurashchi tayanch 
oyog‘ini oldiga tashlashi yoki u ham ikkala oyoqlarini raqib oyoqlariga moslashi 
mumkin. SHu holatdan tizza va bel yordamida kiftlab raqib dast ko‘tariladi va yon 
tomonga qaytarib tashlanadi.
“Qadamlash” usuli. 
Qadamlash usulining elkaga mindirish usulidan farqi 
shuki, bu usulda raqibni ko‘tarmasdan irg‘itib tashlanadi. Bu usul bir yo‘la 
to‘xtamay bajariladi. Masalan, raqibning o‘ng oyog‘i oldinda bo‘lganda, chap 
oyoq bilan qadamlab o‘ng oyoq yoniga qo‘yiladi. CHap qo‘l bilan raqibning o‘ng 
tirsak qo‘lini siqib, o‘ng elka tomonga burilib o‘ng oyoqni ham oldinroqqa tortib, 
o‘ng elka tomonga irg‘itib tashlanadi. Bu usulni chap oyoqda qaytarganda o‘ng 
qo‘lni o‘tkazish shart emas. Bunda raqibni qattiq siltash orqaligina usulni bajara 
olish mumkin.
“Aylantirish” usuli. 
Aylantirib tashlash siltash va kiftlash harakatlari bilan 
bajariladi. Belbog‘li kurashda aylantirish ko‘p qo‘llaniladigan usullardan 
hisoblanadi. Kurashchi tanyach oyog‘in oldiga tashlab raqibni siqib, siltaydi va 
kiftlab dast ko‘tarib oladi va yon tomonga aylantiradi, raqib doira shaklida 
aylangach oyoqlari ko‘tarilib ketadi, kurashchi to‘xtaganda raqib havoda 
aylanishda davom etadi. Kurashchi keskin to‘xtashi bilan raqib oyog‘i ko‘tarilib 
o‘z inersiyasi bilan yiqiladi, bunda kurashchi raqib yiqilishini nazorat qilish uchun 
harakatlarini muvofiqlashtirishi, raqibni kurak bilan tushishini ta’minlashi kerak 
bo‘ladi.
“Ilish” usuli. 
Bu usul kurashchidan katta kuch va tezkorlik hamda epchillikni 
talab etadi. Bu usulni kichik vaznli kurashchilar juda jozibali amalga oshiradilar. 
Kurashchi raqibini siltash bilan o‘ziga tortadi va tizzaga mindirmay faqat qo‘l 
kuchlari bilan uloqtiradi. SHunga qaramay bu shakldagi uloqtirishda oyoqlarda 
katta qadamlash va raqibni tortib aylantirilganda tizzalar bilan kiftlash muhim 

---

90 
harakat hisoblanadi. Harakatlarni kurashchi raqibini etaklash va muvozanatdan 
chiqarish bilan boshlaydi. 
Kurashchilarni usullarni qo‘llashda aldov harakatlari va hiylalardan foylanish, 
razvedka yoki soxta harakatlar raqibni