Ocr document

7-§. SLAVYAN DAVLATLARINING TASHKlL TOPISНI
Yozma manbalarda vizantiyalik tarixchilar tоmonidan "slavyanlar" atamasi VI asrdan ishlatilgan. Lekin slavyan qabilalari ha­qida dastlabki ma`lumotlar yunon-rim tarixchilari asarlarida, germanlar bilan bir paytda, miloddan avvalgi II-I asrlardan tilga olinadi. Slavyan qabilalari VI-VII asrlardan g`arbda Elba daryosidan, sharqda Visla daryosiga qadar, shimolda Boltiq dengizidan, janubda Dunay daryosiga qadar cho`zilgan hududlarda yashaganlar. Keyingi asrlarda ular uсh guruhga: g`arbiy, janubiy va sharqiy slavyanlarga bo`lingan. G`arbiy slavyanlar - chexlar, polyaklar, lujichanlar va slovaklar. Janubiy slavyanlar - bolgarlar, serblar, xorvatlar, slovenlar, сhеr­nogorlar, makedonlar va bosniya­liklar. Sharqiy slavyanlar - ruslar, uk­rainlar, beloruslardan tashkil topgan. Slavyanlar qadimdan dehqonchilik bilan shug`ullangan. Ular yig`ilgan g`allani alohida omborlar (zaxira)da saqlaganlar. Vizantiya tarixchisi Mavrikiyning yozishicha, dehqonlar boshoqli ekinlardan ko`proq arрa va tariqni ekkanlar. Milodiy asr boshlaridan slavyanlar uy chorvachiligi va hunarmandchilik bilan ham shug`ullana boshlaganlar. Visla, Dnepr, Dunay, Elba daryolari bo`ylarida yashagan aholi xo`jaligida baliqchilik ham muhim o`rin tutgan. Slavyanlarning ijtimoiy tuzumi germanlarni­kiga o`xshash. Ular qabila va urug`larga bo`linib yashagan. Urug` o`z navbatida katta patrlarxal oilalardan tashkil topgan. Yozma manbalarda xalq yig`inlari (slavyanlar "veche"si), knyazlar, harbiy drujinalari, slavyanlarning olib borgan urushlari haqida ma`lumotlar uchraydi. Vizantiya tarixchilarining yozishicha, slavyanlar erksevar, jasur, jangovar bo`lishi bilan birgalikda, tinchlikparvar, qo`shnilariga nisbatan do`stona munosabatga shay qabilalar bo`lgan. Jismoniy baquvvat, matonatli hisoblangan slavyanlar janglarda dushmanga pistirma qo`yish, qo`qqisdan hujum qilish usullarini ham qo`llaganlar. Yog`ochdan o`yib yasalgan qayiqlarida ular uzoq dengiz safarlarini uyushtirganlar. Slavyanlarning diniy tasavvurlari tabiat kuchlari va o`z ajdodlari ruhlariga sig`inish ko`rinishida bo`lgan. Ularda osmon xudosi - Svarog, momoqaldiroq va yashin xudosi - Реrоn, hosildorlik xudosi - Jivalar asosiy ilohlar hisoblangan. Aholi orasida jinlar, suv parilari va boshqa afsonaviy siymolarga e`tiqod ham saqlanib qolgan. Dastlabki slavyan davlati Bolqon yarim orolining shimoliy qismida VII asrning oxirlarida tu­zilgan Bolgariya podsholigi bo`lgan. IX asr boshlariga kelib Bolgariya yirik davlatga aylanadi. Simeon davrida (893-927) u o`z qudratining cho`qqisiga erishadi. Shundan so`ng, Bolgariya zaiflashib, Х asr oxirida qo`shni Vizantiya tomonidan bosib olinadi. Bulg`or (Bolgariya) podsholigi (680-1018) (1187-1396) (1908-1944) - xalqlarning buyuk ko`chisnlari davrida slavyan­lar Bolqon yarim oroliga kelib joylashishlari natijasida, bu yer­da qadimgi turkiyzabon bulg`orlar xoni Asparux (643-701) boshchiligida Bolgariya podsholigiga asos soladilar. Buyuk ko`chishlar dav­rida shimolda Rudni tog`lari, janubda esa Shunava tog`lari bilan chegaralangan yer­larda joylashgan slavyan qabilalari doim kuchli qo`shnilar qurshovida yashaganlar. Bular dastlab Franklar davlati va Аvar хо­qonligi, so`ng Sharqiy Frank qirolligi va Buyuk Moraviya, goh Germaniya imperi­yasi, Vengriya va Polsha bo`lgan. Buyuk Moraviya qulaganidan keyin mahalliy slav­yan qabilalari Vltava daryosi havzasida yashagan chex qabilalariga bo`ysungan rivoyatlarga qaraganda, ularning qadimgi yo`lboshchisini Сhех deb nоm­laganlar. Qabila ittifoqi boshida Prjemislovichlar xonadonidan bo`lgan knyazlar turgan. Ular tez-tez qo`llariga qurol olib o`z yerlarini mudofaa qilishlariga to`g`ri kelgan. Buyuk Moraviya - hozirgi Chexiyaning sharqida IХ asr oxiri - Х asr boshlarida vujudga kelgan davlat. Х asr boshida bu davlat ko`chmanchi vengerlar tomonidan parchalangach, uning hududlari Chexiya davlati tarkibiga kirgan. Knyaz Vatslav (920-935) yoshligidan xristian aqidalari bo`yicha tarbiyalangan, keyinchalik bоr kuchi bilan dinni Chexiyada yoyilishiga harakat qiladi. U Pragada mamlakatning bosh ibodatxonasi - Аvliyо Vitni bunyod ettirgan. Lekin knyazning xristianlikka nisbatan bunday hurmat-ehtiromi ko`pgina chexlarga xush kelmagan. Vatslavning tug`ishgan ukasi uni xoinona o`ldiradi. Tez orada Vatslavni chexlarning asosiy milliy avliyosi, сhех davlatining homiysi sifatida e`zozlay boshlashadi. Xristianlikni to`xtatishning iloji yo`q edi. 973-yili Pragada alohida yepiskoplik tashkil qilinadi. Shu paytdan Chexiyada bir paytlar Moravi­yaga Vizantiyadan Kirill va Mefodiylar olib kelgan sharqiy xristianlik izlari о`сhib boradi. Butun ХI asr Germaniya, Polsha va Chexiya orasida urushlar va yarash bitimlari tuzish bilan o`tadi. Goh, Polsha hukmdori Boleslav I Chexiyani bo`ysundiradi, goh сhех knyazi Bratislav I Krakov va Gnez­nolarni egallab u yerdan avliyo Adalbert-Boytex xokini Chexiyaga оlib ketadi. Goh Chexiya Muqaddas Rim imperiyasi bilan mustahkam ittifoqda bo`lgan, goh urush holatida. Chexiya ХI asrdan qo`shni, qachonlardir kuchli va yirik mamlakat markazi bo`lgan Moraviyani uzil-kesil o`ziga qo`shib oladi. German imperatori Genrix IV 1085-yili Rim papasiga qarshi og`ir kurashida unga yordam bergan сhех knyazi Bratislav II ga qirol unvonini taqdim etadi. Chexiya qirollari german imperatorlari hokimiyatini tan olsa-da, o`z mamlakatlarida deyarli to`la mustaqil bo`lganlar. Ularning qirolligi im­periyaning bir bo`lagi hioblansada, Yevropa ishlarida o`z mavqelariga ega edilar. Bo`lajak Polshaning asosi Gnezno rayonida yashagan polyan slavyan qabilalari bo`ladi. Ushbu qabilalar ittifoqi nomida VIII­-IХ asrlarda vujudga kelgan knyazlik, so`ng uning atrofida birlashgan barcha hududlar Polsha deb atala boshlaydi. Polyan knyazlik sulolasining afsonaviy asoschisi, solnomachining yozishicha "kambag`al kishi Piast" bo`lgan, lekin hujjatlarda nomi qayd etilgan birinchi Piastlar sulolasi knyazi Meshko I bo`lgan. U 966-yili xristianlikni qabul qilgan. Meshko I ning o`g`li Boleslav Jasur (yoki buyuk) nomini olgan. U qo`l ostida polyak qabilalari yerlarini birlashtirib, so`ng Moraviya va Chexiyani egallaydi, 1018-yili esa Rus knyazi Yaroslav Mudriy (Donishmand) qo`shinini tor-mor etib Kiyevga kiradi. Knyaz Meshko Х asr o`rtalarida Visla daryosi havzasida polyak qabilalarini birlashtirib, Polsha davlatiga asos soladi. Qabilalarni birlash­tirish Boleslav Jasur davrida ham davom etadi. Boleslav qo`shinlari Polsha mustaqilligini saqlab qolish uсhun gеrman imperatorlariga qarshi kurash olib boradi.