Ocr document

II BO`LIM.
DUNYO XALQLARI O`RTA ASRLARNING RIVOJLANGAN DAVRIDA (XI-XV asrlar)
III ВОВ. HUNARМANDCHILIK VА SAVDO - SOTIQNING RlVOJLANISHI. SНAНARLARNING YUKSALISHI
15-§. YEVROPADA O`RTA ASR SHAHARLARINING SHAKLLANISHI
Xo`jalik taraqqiyoti. Yevropada Х-ХI asrlarda ishlab chiqarish yuksalib, u eng avvalo hunarmandchilikda kuzatiladi. Meh­nat qurollarining takomillashuvi, ustalar mahoratining oshishi hunarmandchilikni dehqonchilikdan alohida sohaga aylantiradi. Mehnat qurollari, ritsarlarning qurol-as­lahalari, himoya anjomlari tayyorlash uchun ko`plab metall zarur edi. Ehtiyojning oshi­shi Yevropada temir rudasini kovlab olish, eritish va ishlov berishni tezlashishiga olib keladi. Zig`irpoyadan to`qilgan gazlamalar odamlarni qoniqtirmay, jundan mato-movut to`qiy boshlaydilar. Gazlama to`qish­ jarayonida qishda yotiq dastgohlardan foydalanish ish­ning unumdorligi va mahsulot sifatini oshiradi. Dehqonchilikda olinadigan hosilning oshib borishi, hunarmandchilik va savdoning yuksalishiga yо`l осhadi. Aholining ko`payib borishi о`rmonlarni kesib, yangi yerlarni o`zlashtirish, ekin maydonlarini ko`paytirishni talab qiladi. Qishloq xo`jaligida g`alla yetishtirishdan tashqari, bog`dorchilik, uzumchilik polizchilik, rivojlanadi. Vinochilik, yog`-moy olish, tеgirmonсhilik sohalari xuddi shu davrdan yuksala boshlaydi. Dehqonchilikda ikki dalali almashlab ekish o`rnini uch dalali almashlab ekish egallaydi. Unda ekinzor uchga bo`linib, birinchi qismiga kuzgi, ikkinchisiga bahorgi g`alla ekilsa, uchinchi maydon shudgor holida qoldirilib yerga dam berilgan. Вu usulda yerning yarmi emas, uchdan ikki qismi band bo`lishi, mahsulot yetishtirishni ko`paytirish imkonini yaratadi. Rivojlangan o`rta asrlarda uch dalali almashlab ekishga o`tilishi dehqonchilikda mahsulotlarni ko`payishiga olib keldi. Og`ir g`ildirakli plugning tarqalishi g`allani ekishdan oldin, yerni 2-3 marta haydash uchun imkoniyat yaratadi. Bo`yinturuqning kashf etilishi esa plugni otga qo`shib yerni haydashni tezlashtiradi. Hosildorlikning oshishi dehqon xo`jaligida ortiqcha mahsulotning ko`payishiga va uni hunarmandchilik buyumlariga ayirboshlashga yо`l ochadi. Hunarmandlar tayyorlaydigan buyumlar turi, soni, sifati oshib boradi. Lekin qishloqda feodal hokimiyatning bo`lishi hunarmandning erkinligini cheklagan. Natijada ular qishloqlardan qochib, o`z buyumlarini tayyorlash va sotish imkoniyati bo`lgan joylarga keta boshlaydi.