Ocr document



Download 0,78 Mb.
bet19/50
Sana29.01.2022
Hajmi0,78 Mb.
#418413
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   50
Bog'liq
7-JAHON KONS

O`rta asr shaharlari. Yevropada shaharlarning paydo bo`lishi va yuksalishi turli mamlakatlarda turlicha bo`ladi. Dastlab Italiya va Fransiyaning janubidagi: Venetsiya, Genuya, Florensiya, Marsel, Tuluzalar IХ - Х asrlardayoq yuksala boshlaydi. Vizantiya va Sharq mamlakatlari bilan O`rta dengiz orqali savdo yo`lida joylashgani bu shaharlarga qo`l keladi. Fransiyaning shimolida, Niderlandiya, Angliya va Germaniyada yangi shaharlar Х - XI asrlardan vujudga keladi. Vengriya, Boltiqbo`yi, Rus yerlarida esa shaharlar XII-ХIII asrlardan ko`payadi. Yеvroрa shaharlarini turli asrlarda vujudga kelishining asosiy sababi ijtimoiy ­iqtisodiy rivojlanishdagi farqlar edi. Shaharlar eng avvalo xavfsizlik, dushman hujumidan himoyalanishga qulay, qolaversa hunarmandlar o`zlari yasagan buyumlarni sota olish imkoniyati bo`lgan joylarda qulildi. Shaharlar hayoti. Shaharlar ko`pincha feodallar yerida vujudga kelgan. Dastlab feodallar o`z yerlaridagi shaharlarga homiylik qilib, ko`chib kelgan hunarmandlarni soliqlardan ozod etgan. Аmmо shaharlar o`sib, boyib borishi bilan xo`jayinlar ulardan ko`proq daromad olishga intilganlar. Feodallarning jabri hunarmandchilik va savdoning yuksalishiga to`sqinlik qila boshlaydi. Natijada shaharliklar senor hukmidan ozodlikka chiqishga intilganlar. Ko`pincha shaharlar o`z erkinligini to`lov, рul evaziga qo`lga kiritgan. Bunday imkoniyat bo`lmagan holda ozodlik uchun qo`zg`olon yo`li tutilgan. Fransiyaning qator shaharlarida XII-XIII asrlarda senorlarga qarshi kurash bo`lib o`tadi. Monastir va qasrlarda yashovchilar hunarmandlarga buyurtmalar bergani, dushman xavf solganida yashirinishi imkoniyati bo`lishi, ular­ning atrofida shaharlarni shakllanishiga sabab bo`lgan. Yevropadagi Myunster, Sen-Gallen, Sen-Dene shaharlari monastirlar, Strasburg, Gamburg, Augsburglar feodallar qal`alari atrofida, Padeborn, Вrе­mеn, Sveybryokken, Bryuggelar daryo sohillari bo`ylarida, ko`priklar yonida barpo qilingan. O`rta asr shaharlari eng avvalo xavfsizlik, dushman hujumi­dan himoyalanishdan qulay, qolaversa hunarmandlar o`zlari yasagan buyumlarni sota olish imkoniyati bo`lgan joylarda qurilgan. Shaharlarning ko`rinishi. Dastlab shaharlar qishloqlardan aholisining ko`pligi bilangina farq qilgan, xolos. Shaharlar atrofi minorali mudofaa devori, suv to`ldirilgan handaqlar bilan o`ralgan. Qo`riqchi-soqchilar minoralarda tun-u kun almashib turgan. Dushmandan himoyalanish maqsadida shahar darvozalari va ko`priklari mustahkam temirdan yasalgan. Darvozalar ichidan mahkam tam­balangan. Kechasi handaqlar ustidagi ko`priklar ko`tarib qo`yilgan va shahar darvozasi yopilgan. Shahar markazida bozor maydoni, uning yonida ibodatxona joylashgan. Shahar kengashi binosi - RATUSHA ham shu yerda qurilgan. Sha­har mavzelari alohida dahalarga bo`lingan. Dahalarning har birida ma`lum kasb-kordagi hunarmandlar yashaganlar. Shahardagi uylarning aksari qismi yog`ochdan qurilgan. Ular zich qurilib, ko`pincha bir-biriga tutashib ketgan. Ko`chalar tor, ayrimlari eniga ikki metrdan oshmagan. Uzoq asrlar davomida tunda ko`chalar yor­itilmagan, suv quvurlari va kanalizatsiya bo`lmagan. Axlatlar ham to`g`ridan-to`g`ri ko`chaga tashlangan. Aholining zich joylashishi, toza­likning bo`lmasligi Yevropa shaharlarida ko`plab odamlarning bevaqt o`limiga sabab bo`lgan yuqumli kasalliklarning tez-tez takrorlanishiga olib kelgan. Yong`inlar ham sodir bo`lib, yog`ochdan zich qurilgan uylardan tashkil topgan ko`chalar, mavzelar to`lig`icha yonib bitgan. Shahar aholisi. Shaharlar aholisining aksari qismini hunarmandlar, savdogarlar, hammol, aravakash, sartaroshlar tashkil qilgan. Yirik sha­harlarda bоy zodagonlar, feodallar, amaldorlar, tabiblar, ruhoniylar ham talaygina bo`lgan. Shahar aholisining katta qismi dehqonchilik bilan shug`ullanishda davom etgan. Qal`a devori ortida ekinzorlar, bog`lar, poliz hamda qo`y, qoramol, otlar o`tlab yurgan yaylovlar joylashgan. Yevropa o`rta asr shaharlari aholisi ko`p bo`lmagan. Ko`pchilik sha­harlar aholisi 3-5 mingdan ortmagan, XIV- ХV asrlarda ham 20-30 ming kishi yashagan shaharlar yirik hisoblangan. Eng yirik shaharlar: Parij, Konstantinopol, Мilan, Florensiya, Kordova, Seviliyalarda 80­-100 ming aholi yashagan. Sex - nemischa so`z bo`lib, xalfaning ustalikka bag`ishlov ziyofati nomi, keyinchalik kasb ustalari uyushmasi nomiga aylanadi. Shahar boylari o`z uylarini bir necha qavatli qilib, tosh va marmarlardan qurgan. Ularning atrofida oddiy xalqning рохоl yoki cherepitsa bilan Yopilgan pastqam kulbalari joylashgan. Yil sayin shahar­larda - kambag`allar soni oshib borgan. Ular bоy, savdogarlar va hunarmandlarning eng og`ir yumushlarini bajarganlar. Urushlar, turli yuqumli kasalliklarning tarqalishi, shaharlarda tilan­chilik va o`g`irlik bilan shug`ullanadigan ko`plab mayib-majruh, nogiron kishilarning to`planishiga olib kelgan. Epidemiyalar paytida boylar o`zlarining dala hovlilarida jon saqlaganlar. Ular shaharga qaytishlaridan avval uylariga kambag`allardan yashashga qo`yib, u kasallikka chalin­masagina so`ng ko`chib kelganlar. Qurg`oqchilik-ocharchilik yillarida shaharlaг tevarak-atrofdan kelgan minglab och, kambag`allarga to`lib ketar edi. Shahar hokimlari ularni shahardan haydab yuborish haqida buyruqlar chiqargan. Hunarmandchilik va sexlar. Shaharlar xo`jaligi asosi hunarmandchilik bo`lgan. Hunarmand ishlab chiqaruvchi ish qurollari egasi bo`lib, xo`jaligini mustaqil yuritgan. Ular bozorlarni o`z buyumlari bilan ta`minlaganlar. Ustaning mehnati barcha ishlar qo`lda bajarilgani uchun nihoyatda mashaqqatli bo`lgan. Xususan temirchi omoch tishini tayyorlash uchun qip-qizil cho`g` bо`lib turgan temirni qo`rdan оmbir bilan оlib, sandon ustiga qo`ygan va kerakli shaklga keltirguncha uni bolg`alagan. Мa`lum kasb ustalari o`z uyushmalari - sexlarga birlashganlar. Ustalarning umumiy yig`ilishida hamma bajarishi majburiy bo`lgan sex nizomi qabul qilingan. Nizom talabiga binоan buyumlar faqat ma`lum namuna bo`yicha yasalgan. Sexni boshqarish uchun saylangan oqsoqol hunarmandlarning nizomga rioya qilishini, tayyorlangan buyumlarning sifati va sonini nazorat qilgan. Nizomda ustaning dastgohlari, o`quvchi-shogirdlari, xalfalari soni belgilab qo`yilgan. Вu xildagi tad­birlar ustalar uchun bir xil sharoit yaratish, raqobatga yо`l qo`ymaslik maqsadida qo`llanilgan. Tayyоr buyumlar narxi ham sex oqsoqoli tomonidan belgilangan. Aksari hollarda ustaning 1-2 ta xalfasi, bir nechta shogird-o`quvchisi bo`lgan. Ularning o`zaro munosabatlari ham sex tomonidan nazoratda tutilgan. Xalfalik muddati kasbning murakkabligiga qarab 2­7 yil bo`lib, nodir buyum (shedevr) yasash va uni sex oqsoqoli sinovidan o`tkazish bilan tugagan. Germaniyada xalfa sexi (ziyofati) - ziyofat uyushtirib, so`ng ustalikka ruxsat olgan. Shaharlar hayotida sexlarning o`rni. Sex o`z a`zolarining bayram­larini tashkil etgan. Vafot etgan ustaning oilasini qo`llagan. Sexlar sha­harni qo`riqlashda, urushlar paytida uni mudofaasida alohida bo`linma tarzida qatnashgan. Sexlarning o`z gerbi, bayrog`i, ibodatxonasi va ba`zida alohida qabristoni ham bo`lgan. Dastlab ishlab chiqarishning rivojlanishiga xizmat qilgan sexlar, XIV- ХV asrlardan unga to`sqinlik qila boshladilar. Shaharlarda ustalarning ko`payib borishi ular o`rtasida raqobatni kuchaytirdi. Hunannandlar va savdogarlar orasidan badavlat sex boshliqlari ajralib chiqa boshlaydi. Yevropada sexlarning ham tabaqalanishi ro`y berib: zargarlik, movutchilik va boshqa bоy sexlar vujudga keladi. Bu jarayonlar Florensiya, London, Bristol, Parij, Вazеl kabi yirik shaharlarda boshlanadi. Hunarmandlar xalfalarning o`sib ustalikka o`tishiga to`sqinlik qila boshlaydi. Natijada 10-12 yillab ustachilikka o`ta olmagan xalfalar tabaqasi vujudga keladi. Bu bоl xalfalarning "birodarlik" jamiyatlarini tuzib, o`z haq-huquqlari, 14-16 soat davom etadigan ish vaqtini qisqartirib, mеhnat sharoitlarini yaxshilash uchun kurashini kuchaytiradi. Manbalarda yozilishicha, XIV-ХV asrlarda Florensiya, Perudja, Siena, Kyolnda shahar kambag`allari qo`zg`olonlari bo`lib o`tadi.

Download 0,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   50




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish