1 2 9
Kvant fizikasida bunday emas. Bu yerda zarrani quyidagi
,
,
x
y
z
x P
h
y P
h
z P
h
(28.5)
tengsizlik xarakterlaydi. Unda
Δ
x,
Δ
y,
Δ
z —jismning koordinatasini
aniqlashdagi xatolik,
Δ
P
x
, Δ
P
y
, Δ
P
z
— zarraning impulsini
aniqlashdagi xatolik. (5.5) tengsizliklarga
Geyzenberg
tengsizliklari
Geyzenberg tengsizliklari
Geyzenberg tengsizliklari
Geyzenberg tengsizliklari
Geyzenberg tengsizliklari
yoki noaniqlik munosabatlari
yoki noaniqlik munosabatlari
yoki noaniqlik munosabatlari
yoki noaniqlik munosabatlari
yoki noaniqlik munosabatlari deyiladi. Agar birinchi tengsizlikda
0 bo‘lsa,
yoki
0 bo‘lsa,
x
x
x
P
P
x
bo‘ladi.
Qolgan ikki tengsizlikda ham shunday bo‘ladi.
Binobarin, zarra
koordinatasini katta aniqlik bilan o‘lchasak, uning impulsini
aniqlashdagi xatolik keskin ortib ketadi yoki aksincha.
Demak, bir vaqtning o‘zida zarra koordinatasini va impulsini
kvant fizikasida katta aniqlik bilan o‘lchab bo‘lmas ekan. Bu esa
Geyzenberg tengsizliklari yoki noaniqlik munosabatlarining fizik
mazmunidir. Geyzenberg tengsizliklaridan esa kvant fizikasida yoki
mexanikasida trayektoriya tushunchasi o‘rinli emasligi kelib chiqadi.
Bu esa o‘z navbatida atomning yadroviy planetar modeliga tuzatma
kiritishni taqozo qiladi. Ushbu tuzatmani hisobga olgan holda hozirgi
zamon atom tuzilishi modeli quyidagicha: atom uning asosiy
massasini tashkil etgan yadrodan
va uning atrofida qandaydir
trayektoriyaga ega bo‘lgan orbita bo‘ylab harakatlanuvchi elektr-
onlardan iborat. Elektronlar trayektoriyalarining ichida ehtimoli
katta bo‘lgan trayektoriya—elliptik traektoriyadir.
Yadro atrofida doiraviy orbita bo‘ylab harakat qilayotgan
elektronning yadroga qulab tushmasligini Geyzenberg tengsizligi
asosida quyidagicha tushuntirish mumkin. Agar elektron yadroga
qulab tushsa, elektronning koordinatasi aniq va
0
x
bo‘ladi.
U holda
x
P
. Unda elektronning kinetik energiyasini aniq-
lashdagi
xatolik
2
2
( )
2
P
T
m
ga teng. Kinetik energiyasini
aniqlashdagi xatolik
2
T
bo‘lgan elektronning kinetik ener-
giyasi haddan tashqari katta bo‘ladi. Bunday katta kinetik energiyaga
ega bo‘lgan elektron hech qachon yadroga qulab tushmaydi.
Mikrozarralar dunyosining o‘ziga xos xususiyatlaridan biri —
diskret energetik sathlarning mavjudligidir. Bunday holatlarning
mavjudligi klassik mexanika uchun yot tushuncha bo‘lib, uning
yordamida bunday holatlarni hech qaysi yo‘l bilan hosil qilib
9 — Fizika, 3- qism
www.ziyouz.com kutubxonasi
1 3 0
bo‘lmaydi. Mana shunday holatlarning mavjudligini
kvant
kvant
kvant
kvant
kvant
mexanikasi
mexanikasi
mexanikasi
mexanikasi
mexanikasi tushuntirib beradi. Demak, klassik fizika qonunlarini
mikrozarralar dunyosiga qo‘llab bo‘lmas ekan,
mikrozarralar
dunyosini va ularning harakatlarini faqatgina kvant fizikasi
asosidagina tushuntirish mumkin ekan. Kvant mexanikasi esa kvant
fizikasining matematik apparatidir.
Diskert holatlarning mavjudligini kvant mexanikasining asosiy
tenglamasini — Shredinger tenglamasini yechib hosil qilish mum-
kin. Bu tenglamani birinchi bo‘lib, 1926- yilda Avstriya fizigi Ervin
Shredinger (1887—1961) hosil qilgan. Shredinger tenglamasi
v
tezliklardagi kvant hodisalarini xarakterlaydi. Yorug‘lik tezligiga
yaqin tezliklardagi relyativistik kvant hodisalarini Dirak tenglamasi
yordamida tushuntiriladi. Kvant mexanikasining asosiy masalasi —
Shredinger yoki Dirak tenglamalarini konkret kvant sistemalari:
atom, yadro va hokazolar uchun yechimini topishdan iboratdir.
Kvant mexanikasida zarralarning mikrodunyodagi
harakati haqidagi
ma’lumotlarni Shredinger tenglamasining yechimi bo‘lgan
(psi)
to‘lqin funksiya yordamida olish mumkin. U mikrodunyodagi zar-
ralarning holat funksiyasi hisoblanib, zarralarning kvant holatlari
bo‘yicha taqsimotini aks ettiradi.
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
[] — 556—61- betlar,
[3] — 201—203- betlar,
[4] — 428—35- betlar,
[5] — 419—24- betlar.
Nazorat
uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
1.
Lui de-Broyl gipotezasini ayting.
2. De-Broyl tenglamalarini yozing.
3. Devison—Jermer tajribasining mazmunini tushuntiring.
4. Elektronlar difraksiyasi nimani isbotlaydi?
5. Geyzenberg tengsizliklarining fizik mazmunini ayting.
6. Geyzenberg tengsizliklaridan qanday xulosa kelib chiqadi?
7. Klassik mexanika bilan kvant mexanikasi orasidagi farqni tushun
tiring.
www.ziyouz.com kutubxonasi
1 3 1
29-
29-
29-
29-
29- ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
Elektron spini.
Atom sistemasini
Elektron spini. Atom sistemasini
Elektron spini. Atom sistemasini
Elektron spini. Atom sistemasini
Elektron spini. Atom sistemasini
xarakterlovchi kvant sonlari. Pauli prinsipi.
xarakterlovchi kvant sonlari. Pauli prinsipi.
xarakterlovchi kvant sonlari. Pauli prinsipi.
xarakterlovchi kvant sonlari. Pauli prinsipi.
xarakterlovchi kvant sonlari. Pauli prinsipi.
Mendeleyev davriy sistemasi to‘ldirilishining
Mendeleyev davriy sistemasi to‘ldirilishining
Mendeleyev davriy sistemasi to‘ldirilishining
Mendeleyev davriy sistemasi to‘ldirilishining
Mendeleyev davriy sistemasi to‘ldirilishining
fizikaviy tushuntirilishi
fizikaviy tushuntirilishi
fizikaviy tushuntirilishi
fizikaviy tushuntirilishi
fizikaviy tushuntirilishi
Yadro atrofidagi biror orbita bo‘ylab harakat qilayotgan
eletkron yuqorida aytilganidek, ma’lum
bir impuls momenti
(harakat miqdori momenti)ga ega bo‘ladi. Bu moment elektronning
orbita bo‘ylab harakati bilan bog‘liq bo‘lganligi uchun ushbu
momentni
orbital moment
orbital moment
orbital moment
orbital moment
orbital moment deb ataladi va u
Do'stlaringiz bilan baham: 
