No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

e
U
r
 

(27.1)
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 2 4
(27.3) formuladan tezlikni chiqarib tashlash va orbitalarning
mumkin bo‘lgan radiuslari ifodasini hosil qilish mumkin:
2
2 2
2
2 2 2
2 2
0
2
0
,
,
.
4
4
n
e
n
me
mr
m
r
n
r



 


v
v
(27.5)
Bor orbitalarining radiuslari 
n son o‘zgarishi bilan diskret
ravishda o‘zgaradi (89- rasm). Plank doimiysi, elektronning massasi
va zaryadi elektron orbitalarining mumkin bo‘lgan qiymatlarini
belgilaydi. Elektronning massasi 
m
= 
9,1·10
–31
kg ekanini nazarda
tutib, orbitaning eng kichik radiusini (
n
=
1) topamiz:
2
11
0
1
2
4
5, 29 10
m.
r
me






(27.6)
(27.6) kattalik 
birinchi Bor orbitasining radiusi
birinchi Bor orbitasining radiusi
birinchi Bor orbitasining radiusi
birinchi Bor orbitasining radiusi
birinchi Bor orbitasining radiusi deyiladi. Bu
esa atom radiusining xuddi o‘zidir. Bor nazariyasi uning uchun
to‘g‘ri qiymat beradi. Atomning o‘lchamlari kvant qonunlari bilan
aniqlanadi (radius Plank doimiysining kvadratiga proporsionaldir).
Klassik nazariya atomning o‘lchamlari nima uchun 10
–11
m tartibida
bo‘lishini tushuntira olmaydi. Orbitalar radiuslari ifodasini (27.4)
formulaga qo‘yib, atom statsionar holatlarining energiya qiymat-
larini (energetik sathlarini) hosil qilamiz:
4
2
2
2
0
1
1
.
(4
) 2
n
me
E
n



(27.7)
Bu ifoda vodorod atomining energiya formulasi deyiladi. Bu
yerdagi 
n soniga bosh kvant soni
bosh kvant soni
bosh kvant soni
bosh kvant soni
bosh kvant soni deyiladi. Bosh kvant soni atomning
energiyasini xarakterlovchi kattalikdir. U 1 dan 
N gacha (ixtiyoriy
butun son) bo‘lgan butun sonlarni qabul qiladi. (27.7) dagi
doimiylarning o‘rniga son qiymatlarini qo‘yib, quyidagini hosil
qilish mumkin:
r2
r
3
r
1
89- rasm.
89- rasm.
89- rasm.
89- rasm.
89- rasm.
2
13,53
(eV ).
n
E
n

(27.8)
Vodorod atomining asosiy ho-
lati (
n
=
1) energiyasi — 13,53 eV ga
teng bo‘ladi. Bu holatda atom niho-
yatda uzoq muddat bo‘lishi mumkin.
Vodorod atomini ionlash uchun
unga 13,53 eV energiya berish kerak.
Bu energiya 
ionizatsiya energiyasi
ionizatsiya energiyasi
ionizatsiya energiyasi
ionizatsiya energiyasi
ionizatsiya energiyasi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 2 5
deyiladi. 
n
=
2,3,4¾ bo‘lgan barcha holatlar uyg‘otilgan atomlarga
xosdir. Bu holatlarda atomning yashash davri 10
–8
s tartibida bo‘ladi.
Bu davr ichida elektron yadro atrofida yuz millionga yaqin marta
aylanishga ulguradi.
Borning chastotalar shartiga muvofiq, vodorod atomining
mumkin bo‘lgan nurlanish chastotalari quyidagi formula bilan
aniqlanadi:
4
2
3
2
2
0
1
1
1
(4
)
4
,