No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

Ze
x
p
W


(31.4)
formula bilan hisoblash mumkin bo‘lgan elektrostatik itarish
potensial energiyasiga to‘liq aylanadi.U holda
2
0
Ze
x
k
p
W
W



bo‘ladi, bundan
2
0
2
k
Ze
W
x


ga teng. Agar
α
-
zarraning kinetik energiyasini 
6
5 10 eV
k
W
 
deb qabul qilsak va
oltin uchun 
Z = 79 ekanini e’tiborga olsak,
– 14
10
m
x

bo‘ladi.
Bundan, 
α
-zarra va atom yadrosi radiuslarining yig‘indisi 10
–14
m
dan kichik ekani kelib chiqadi. Zamonaviy dalillar bo‘yicha
yadrolarning o‘lchamlari 10
–14
—10
–15
m tartibida ekan. Yadroning
radiusini tez neytronlarning va elektronlarning yadrolarda
sochilishini o‘rganish usullari bilan ham aniqlash mumkin.
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
[1] — 568—71- betlar,
[4] — 522—26- betlar,
[2] — 245—50- betlar,
[5] — 466—68- betlar,
[3] — 204—208- betlar,
[6] — 292—94- betlar.
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
1.Yadro fizikasi nimani o‘rganadi?
2. Protonning xususiyatlarini sanab o‘ting.
3. Neytron qaysi reaksiyada kashf qilingan?
4. Izotonlarga ta’rif bering.
5. Izotoplarga misollar keltiring.
6. Yadro radiusiga ta’rif bering va uning tartibini ko‘rsating.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 4 5
32-
32-
32-
32-
32- ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
Yadroning bog‘lanish va solishtirma
Yadroning bog‘lanish va solishtirma
Yadroning bog‘lanish va solishtirma
Yadroning bog‘lanish va solishtirma
Yadroning bog‘lanish va solishtirma
bog‘lanish energiyasi.
bog‘lanish energiyasi.
bog‘lanish energiyasi.
bog‘lanish energiyasi.
bog‘lanish energiyasi.
Yadroviy kuchlar. Yadro modellari haqida
Yadroviy kuchlar. Yadro modellari haqida
Yadroviy kuchlar. Yadro modellari haqida
Yadroviy kuchlar. Yadro modellari haqida
Yadroviy kuchlar. Yadro modellari haqida
tushuncha
tushuncha
tushuncha
tushuncha
tushuncha
Proton va neytronlar massalarining aniq qiymatini bilish,
yadroni tashkil qilgan nuklonlarning to‘la massalarini yadroning
massasi bilan taqqoslash imkoniyatini beradi. Yadroning mas-
salarini eng yaqin o‘lchash natijalari shuni ko‘rsatadiki, yadroning
tinchlikdagi massasi 
M uni tashkil qilgan protonlar bilan neyt-
ronlarning bir-birlari bilan o‘zaro ta’sirlashmaydigan masofalarda
tinch turgan holatlaridagi massalari yig‘indisidan hamisha kichik
bo‘ladi:
Mp
+Nm
n
=Zm
p
+(A–Z)m
n
. (32.1)
Bu natija yadro minimal energiyaga javob beruvchi mustahkam
bog‘langan nuklonlar sistemasi ekanligidan kelib chiqadi.
Yadrodan proton yoki neytronni chiqarib yuborish uchun
yaqindan ta’sir nuklonlararo kuchlarni yengib, ish bajarishi zarur.
Natijada „qolgan yadro — chiqarilgan nuklon“ sistemasining
energiyasi tashqi kuchlar bajargan ishga teng bo‘lgan
Δ
W ga ortadi.
Yadroni alohida nuklonlarga to‘liq ajratish uchun zarur bo‘lgan
energiyani yadroning 
bog‘lanish energiyasi
bog‘lanish energiyasi
bog‘lanish energiyasi
bog‘lanish energiyasi
bog‘lanish energiyasi deyiladi va quyidagi
formuladan topiladi:
Δ
W=
Δ
Mc 
2
. (32.2)
Massa va energiyani o‘zaro bog‘liqlik qonuniga ko‘ra bunda
nuklonlarning massasi ham 
Δ
M ga ortadi. Bu yerdagi
Δ
M massa
massa
massa
massa
massa
defekti
defekti
defekti
defekti
defekti deyiladi. U erkin holatdagi barcha nuklonlar massasidan
yadro massasi ayirmasiga teng bo‘ladi:
Δ
M=Zm
p
+Nm
n
–M=Zm
p 
+
(A–Z)m
n
–M. (32.3)
Massa defekti atom yadrosining bog‘lanish energiyasi o‘lchovi
bo‘lib, yadro hosil bo‘lishida barcha nuklonlarning yig‘indi
massasining kamayishini xarakterlaydi. Yadroning bog‘lanish
energiyasini quyidagicha yozish mumkin:
2
[
(
)
] .