Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston Milliy Universiteti

O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston Milliy Universiteti

Biologiya yo’nalishi 1-kurs talabasi

To’rayeva Malikaning

Sitologiya fanidan

Mustaqil ish

Mavzu: Hujayra Yadrosi va uning kompanentlari.

Reja;

1. 
   Yadro haqida umumiy tushuncha.
   
2. 
   Yadro tarkibiy qisimlari.
   
3. 
   Xulosa
   

Yadro apparati hujayraning universal subtizimi bo'lib, ba'zi hujayralarda

uchramaydi. Prokariotlarda yadro rolini nukleoid bajaradi.

U halqasimon DNKdan iborat bo'lib, gialoplazmadan chegaralanmasdan

mezosomaga birikib turadi.

Eukariot hujayralarda yadro nukleus (lotincha) yoki karion

(yunoncha) bo'lib, Robert Broun toinonidan 1831 yilda o'simlik hujayralarida

va Teodor Shvann tomonidan 1838 yilda hayvon hujayralarida

topilgan.

Yadro sitoplazma bilan doimiy o'zaro munosabatda bo'lib, u bilan

birga hayotiy jarayonlarda ishtirok etadi. Yadrosiz hujayralaming

asosiy hayotiy faoliyati to’xtaydi. Yadrodan mahrum bo'lgan amyoba

oziqlanishi mumkin, ammo uni hazm qilolmay tezda nobud bo'ladi.

Yadrosiz hujayralaming bo'linishi to'xtaydi. Masalan, bir hujayrali

suv o'ti atsetabulyariya (Acetabularia penicullus) ko'ndalang kesilganda,

yadrosiz soyabon qismi halok bo'ladi.

Yadro juda murakkab faoliyatlami bajaradi; yadro hujayraning

eng zarur qismi bo'lib, barcha hayotiy jarayonlami boshqaradi; yadro

irsiy belgilarning nasldan- naslga berilishida va hujayrada oqsilni

moddalar sintezlanishida asosiy rol o'ynaydi.

Yadro va uning tarkibiy qismlari hujayraning interfaza holatida

o'rganiladi. Yadro umumiy tuzilishga ega bo'lsa ham - ular kattaligi,

shakli hamda ichki tuzilmalarining rivojlanishi, ko'rinishiga ko'ra

farqlanadi. Ko'pincha hujayralaming yadrosi yumaloq, tuxumsimon

shakllarda bo'ladi. Yadroning shakli hujayraning shakliga mos bo'ladi chiklashib mayda pufakchalar ko'rinishida avvalgi yadroning joyi

atrofida suzib yuradi. Anafazaning oxirida xromosomalaming harakati

to'xtagandan keyin pufakchalar xromosoma uchlari bilan aloqada

bo'lib, ular atrofida to'planib avval uzun sistemalami hosil qiladilar,

so'ng bu sistemalar birlashib membranani hosil qiladi.

Yadroning tashqi apparati sitoplazmadan karioplazmani yoki

yadro shirasini -yadroning suyuq qismini ajratib turadi. Unda yadro

apparatining ishi uchun kerakli ionlar va organik birikmalar erigan

holda joylashadi. Karioplazmada yadro matriksi va genetik material

joylashadi.

Yadro matriksi laminaga birikkan fibrillyar oqsillaming to'ri.

Unda maxsus oqsillar joylashgan zonasi bo'lib, ulardan yadrocha matriksi

rivojlanadi. Yadro matriksining vazifasi DNK va RNK sintezida

genetik material faolligini boshqarish. Matriks hujayrada yadrochani

hosil qilishda ishtirojk etadi.

Yadrocha - nukleoid yadroda bir yoki bir nechta bo'ladi. RNK ga

boy bo'lganligi uchun hamma bo'yoqlar bilan bo’yaladi va shuning

uchun hamma fiksatsiyalangan preparatlarda ko'rinadi.

Yadrocha mustaqil tuzilma yoki organoid emas. U xromosomaning

mahsuli bo'lib, interfazada faoliyat ko'rsatadi.

Hujayra oqsillarming sintezi davrida yadrocha ribosomalar va

rRNKni hosil qiluvchi markaz bo'lib xizmat qiladi. Yadrochalar

oqsilga 80-85%, RNKga 5-10% va DNKga 1-5% boy bo'lib, bu moddalar

sintezlanadigan joy hisoblanadi. Yadrochalar hujayradagi RNK

sintezlanadigan markaz bo'lib, shuningdek, nukleoproteidlami ham

hosil qiladi.

Yadrochalami hosil qilishda xromosomalaming ikkilamchi belbog’lari

ishtirok etadi. Amerikalik olima