Hujayra yadrosi, tuzilishi, vazifalari

1. 
   Hujayra yadrosi, tuzilishi, vazifalari.
   

Yadro apparati hujayraning universal subtizimi bo’lib, ba’zi hujayralarda uchramaydi. Prokariotlarda yadro rolini nukleoid bajaradi. U halqasimon DNK dan iborat bo’lib, gialoplazmadan chegaralanmasdan mezosomaga birikib turadi. Eukariot hjayralarda yadro nucleus (lotincha) yoki karion (yunoncha) bo’lib, 1831- yilda shotland sayyohi va fizigi Robert Broun(1773-1858) o'simlik hujayrasida yadroni topdi va unga "nukleus” yoki "areola" deb nom berdi. Birinchi atama ko'pchilik tomonidan keng qabul qilindi va xozirgacha saqlanib kelinmoqda. 1836 yilda Gabriel Valentin yadroda yadrocha borligini aniqlaydi. Yadrosiz hujayralarning asosiy hayotiy faoliyati to‘xtaydi. Ko‘pincha hujayralaming yadrosi yumaloq, tuxumsimon shakllarda boiadi. Yadroning shakli hujayraning shakliga mos boiadi, faqat ba’zi hujayralarda noto‘g‘ri shaklda ham boiishi mumkin. Sharsimon, kubsimon, ko‘p qirrali hujayralarda yadro yumaloq shaklga ega. Prizmatik, silindrsimon hujayralarda yadro uzun ellipssimon, yassi hujayrada esa duksimon boiadi.
Noto'g‘ri shakldagi yadrolarga ba’zi bir leykositlaming yadrosi misol boiadi. Hujayra ontogenezi davrida yadro tuzilishi o‘zgarib turadi, ayniqsa b narsa hujayra bo’linishiga tayyorgarlik ko’rayotganda va turli tashqi ta’sirlar natijasida yuzaga keladi.

2. 
   Yadroning tarkibiy qismlari, yadro qobig’i, tuzilishi kimyoviy tarkibi.
   

Yadroning asosiy komponentlari oqsil, nukleinkislotalar, lipidlar, fermentlar va mineral tuzlardir. Yadro tarkibiga oddiy va murakkab oqsillar kiradi. Oddiy oqsillardan giston va globulinlar uchraydi. Murakkab oqsillar tarkibi aminoguruhdan tashqari qo‘shimcha yana nuklein kislotalar, uglevod guruhi uchraydi (nukleoproteidlar, glikoproteidlar). Lipidlar tomchilar ko‘rinishida yoki proteidlar bilan qo‘shilib lipoproteidlar ko‘rinishida uchraydi. Oqsillar miqdori o‘zgarib turadi. Ular yadro quruq og‘irligining 10-20% ni tashkil qiladi. Oqsil sintezining faol davri interfazadir. Yadro membranasi yoki kariolemma {lemma-qobiq) ikkita suyuq mozaikali tashqi va ichki membranalardan iborat boiib, ular orasida perinuklear bo‘shliq joylashadi.Tashqi membrananing ba’zi joylari donador endoplazmatik to‘rga o‘tib uning yuzasida ribosomalar
joylashadi. Yadro membranasi o‘tkazuvchanlik xossasiga ega bo'lib u orqali ionlar, kichik molekulalar: aminokislota va nukleotidlar o‘tadi. DNKaza kabi oqsillar yadroga erkin o‘tadi. Shu tarzda yadrodan
tashqariga ham moddalar chiqariladi. Shuningdek yadro qobig‘i orqali moddalar o‘tishining yana bir yo‘li membrana yuzasida o‘simta paydo boiib, u yadro membranasi bilan o‘ralib vakuol ko‘rinishida sitoplazmaga chiqadi. Tashqi va ichki membranalar ba’zi joylarida birikib bu yerlarda yadro poralari joylashadi.

3.