Nukleinkislotalar

NUKLEINKISLOTALAR
Nukleinkislotalaryuqorimolekulalibiopolimerlarbo’lib, molekulyarmassasi 250 dan 1,2 x 10⁵kDaatrofidabo’ladi. Ulartirikorganizmdairsiybelgilarnisaqlab, ularniavloddan-avlodgao’tkazishdabevositaishtiroketib, kibernetikvazifanibajaradilar. 1869 yildashvetsariyalikolimF.Mishertomonidanhujayrayadrosidanukleinkislotalaraniqlanganligiuchunnukleus (lotincha nucleys-yadro) debatalgan. Tarkibidagiuglevodgaqarabulardezoksiribonuklein (DNK) varibonuklein (RNK) kislotalarigabo’linadi.
Nukleinkislotalarorganizmlardahujayralarningdeyarlihammaorganoidlaritarkibidauchraydi. YadrodaDNKoqsilbilan birgalikda dezoksinukleoproteid (DNP) shaklida (umumiymassaning ~1% nitashkilqiladi). Ularningmitoxondriyalarda, xloroplastlardahamborligianiqlangan. YadroviyDNKorganizmningturspetsifikliginibelgilovchigenlarningasosinitashkilqilib, hujayrasuyuqligidaesairsiybelgilarniko’chiruvchiRNKlarniuchratishmumkin. Biologiyatarixidanukleinkislotalarningtadqiqqilinishimazkurfannitavsifiysohadaneksperimentalyo’nalishgaaylantirishdabenihoyakattaxizmatqildi. NukleinkislotalarnituzilishivavazifalarinianiqlashdakattaxizmatqilganNobelmukofotiga sazovor bo’lgan olimlardan D.J.Uotson, F.KrikvaM.Uilkins, hujayratashqarisidaDNKsintezinianiqlaganA.Kornberg, S.OchaovagenetikkodniochganM.Nirenberg, R.XolivaX.Koranalarniko’rsatishmumkin. InformatsionRNKnivaoqsilsinteziniribosomadaaniqlashdaxizmatqilganrusolimlaridanakademiklarA.N.BelozerskiyvaA.S.Spirinlardir.
Nuklein kislotalarningjahonmiqyosidamuntazamravishdailmiyjihatdantadqiqqilinishinatijasidahozirgikundabiologiyafanidamolekulyarbiologiya, genmuhandisligivabiotexnologiyasohalarishakllanib, buyo’nalishlarasosidadaktiloskopiya, transgeno’simlik, hayvonlarvaklonlashusullaripaydobo’ldi. Mazkuryo’nalishlarfaqatnazariybo’lmasdan, balkitibbiyotda, qishloqxo’jaligidainsonniajablantiruvchiilmiyishlarqilinmoqda. Nukleinkislotalartufaylibiologiyafanikriminalistikavaijtimoiy-gumanitarfanlarigakirib, dastlabkiyutuqlargaega.
Nukleinkislotalarnifenolyordamidato’qimalardanajratibolishusulikengqo’llaniladi. Bu usul oqsillarni denaturatsiyagauchratuvchimoddalarishtirokida (dodetsilsulfatnatriyta’siridayokiyuqoriharorat) olib boriladi. Bunda denatrutsiyagauchraganoqsilfenolqismga, nukleinkislotaesasuvgao’tadi. Keyinnukleinkislotaetilspirtiyordamidacho’kmagatushiriladi.