Nukleinkislotalar

Nukleinkislotalarningtuzilishi

Nukleinkislotamolekulalarinukleotidlarningpolimerlanishinatijasidahosilbo’lganpolinukleotidlarzanjiridaniborat. Nukleotidlarqoldig’ibir-biribilanfosfatkislotayordamidabirikadi. Fosfatkislotahardoimbirnukleotidtarkibidagiriboza (dezoksiriboza)ninguchinchiC-atomibilan, ikkinchi nukleotidtarkibidagiriboza (dezoksiriboza)ningbeshinchiC-atomibilanmurakkabefirbog’lariorqalibog’lanadilar. Buniquyidagichizmadako’rishmumkin:

Yuqoridagipolinukleotidlarningo’zarobog’lanishtizimigaasosanularqutblanganbo’lib, birtomoni 5^/-0-Fnguruhibo’lsa, ikkinchitomoniesa 3^/-OHguruhibo’ladi.

4. 
   Nukleinkislotalardaginukleotidlarqatorinianiqlash
   

NativDNKmolekulasinirestriktazafermentiyordamidabirnechtabo’lak – fragmentlargabo’linadi. Fragmentlarningnukleotidqatorianiqlangandanso’ng,DNKningbirlamchistrukturasinishakllantirishmumkin.
DNKningbirlamchistrukturasinianiqlashdabirnechtausullarqo’llaniladi. Jumladan, tozalangan (nativ) DNKkimyoviyreaksiyalarorqalibirlamchistrukturasianiqlanadi. Boshqachausulesa, fermentyordamidasintezlanganDNK-nushaasosidabirlamchistrukturasishakllanadi. Ikkalausullarto’liqavtomatlashtirilgan. Sangermetodi nuklein kislotalarni sekvinirlashto’rttanukleotidlarniharxilagentlifluoressentliusulivaularnispektraltahliliasosida, kompyuteryordamidaDNKyokiRNKlarningbirlamchistrukturalarianiqlanadi.
AyrimRNKlarningnukleotidqatorinispetsifikRNKazalaryordamida (Maksima – Gilbertusuli) sekvinirlashmumkin.
Hozirgikundanukleotidlarqatoriuzunbo’lganRNKni (masalan,i-RNK) aniqlab, DNKmolekulasidaxuddishuRNKsintezlanadigangennisekvinirlashmumkin. BuninguchunRNKajratilib, teskaritranskriptazafermentiorqalikDNKsintezlanadivatadqiqotizlanishlaridaishlatiladi.
Nukleinkislotalarningnukleotidqatorivao’zigaxosstrukturalarnisamaradorligiyuqoribo’lgankompyuterdasturlariorqalihamaniqlanadi. MaxsusdasturyordamidaDNKvaRNKlarninukleotidqatori,purinvapirimidinlargaboybo’lganqismlari, harxildinukleotidlarzanjiridatakrorlanishdarajasinianiqlashmumkin. DNKmolekulasiningbirlamchistrukturasinibelgilovchiomillardanbiriikkitaazotasoslarinijoylanishidagitakrorlanishinio’zigaxosligibilanxarakterlanadi. Jumladan, 5' – TSG – 3' va 5' – GTS – 3' takrorlanishdarajasiprokariotlardabirxilbo’lib, shundayholatlarnidinukleotidlar 5' – GA – 3' va 5' – AG – 3' nijoylanishidakuzatishmumkin. Lekin, virus, hayvonvao’simlikDNKlarida 5' – TSG – 3' va 5' – GTS – 3' takrorlanishdarajasi¹/₂ dan¹/₅gachatashkilqiladi. Ta’kidlashlozimki, 5' – TSG – 3' qatorigamansubbo’lganjoylanisheukariotDNKlaridakamroquchraydi. Chunki,mazkurdinukleotidmetillanishjarayonidanishonvazifasinibajarib, birvaqtdayanaugenlarningekspressiyasidaishtiroketishibilan xarakterlanadi. Mazkur xususiyatlarni hisobigaolingankompyuterlidasturlarDNKyokiRNKnukleotidqatoridagirestriktirlovchiendonukleazalarta’siriasosidaspetsifiksubnukleotidlisegmentlarnianiqlashimkoniniberadi. Aynanshumetodologiyaasosidabirlamchistrukturadagigomologikqatorlarni, jumladan, genlarningoilaviyyaqinyokiuzoqliginiko’rsatuvchiomilhamdir.
Kompyuterdasturlariorqalinukleotidqatoriorqaliaminokislotatiliga – genetikkodaxborotigao’tishmumkin. Xuddishuusulorqaligenomdagiharxilqismlarni, jumladan, gen-operatoryokipromotorlinukleotidlaraniqlanadi.

4.