Nukleinkislotalar

Nukleinkislotalardagikomponentlarningkonformatsiyalari

Nukleinkislotalartarkibigakiruvchibeshxilgeterosiklikazotasoslaritekiskonformatsiyagaega. Mazkurmolekulalardajoylashganribozabilandezoksiribozalarningbirtekislikdagikonformatsiyalarienergetiknuqtainazardanmakromolekulauchunturg’unholathisoblanmaydi.

17-Rasm. DNKvaRNKtarkibidagi uglevod qoldiqlarining ikki xil konformatsiyalari.
C1' O va C4 uglevodlarning bir tekislikdagi holati, C2' yoki C3' holatdagi endo konformatsiyalari bo’lib, bir tekislikda bo’lmay uglevod atomlari egri-bugri holatda bo’ladilar.

Polinukleotidtarkibida uglevodlarning aksariyat holdaikkixilshakliC2' – endo- yokiC3' – endokonformatsiyasiuchraydi.

ErkinnukleozidvanukleotidlardauglevodlarningC2' – shaklidanC3' – endo- yokisin– vaanti – konformatsiyalarigao’tishosonkechadi.
Odatda polinukleotid zanjiri bir tekis holatda bo’lib, ularning shakli ko’proq anti – konformatsiyaga ega bo’ladi. Poliribonukleotidlarda uglevod 3' – endo- shaklida bo’lib, polidezoksiribonukleotidlarda esau 3' – endo- va 2' – endo konformatsiya holatida uchraydi. Uning shunday holati RNKga nisbatan konformatsiya soni ko’p bo’lishini ko’rsatadi.

18-Rasm. Nukleotidlardagikonformatsiyaxillari:
A- C3' – endokonformatsiyasi; B – C2' endokonformatsiya



19-Rasm. Nukleotidlarningantivasin – konformatsiyalari
DNKningmakromolekulyarstrukturasi
Oqsillargao’xshash DNKhambirlamchi, ikkilamchivauchlamchistrukturagaega.

4. 
   DNKningbirlamchistrukturasi
   

Dezoksiribonukleinkislotabarchatirikorganizmlardavaayrimviruslardamavjud. Ugenetik (irsiy) axborotlarnio’zidasaqlab, uniavloddan-avlodgauzatishdabevositaishtiroketadi. DNKmolekulasiningbirlamchistrukturasidairsiybelgilarrejalashtirilgan, ularbirin-ketinjoylashgandezoksiribonukleotidlarqatoridaniborat. DNKtarkibidato’rtxildezoksiribonukleotidbo’lib, oqsildagiaminokislotalarsonidankambo’lsahamularning ketma-ket qator soni oqsildanuzunbo’ladi.
Bakteriofaglar DNKsiningnukleotidqatoriunikal, ya’nibirmartauchrab, boshqaqaytarilmaydi. AyrimorganizmlardaDNKdaginukleotidlarningketma-ketligiunikalbo’lsaham, ayrimqismlaridaqaytariladigannukleotidqatoribirnechamartauchraydi (t-RNKva i-RNKlarningkodlovchiqismlari) jumladan, bateriyalarda. EukariotgenomlardaDNKning 60%nistrukturali, ya’nioqsilsintezinibelgilovchiqismlartashkilqiladi. HayvonDNKsining 10-25%initashkilqiluvchibo’limlarqaytariladigannukleotidqatoridaniboratbo’lib, ularribosoma, t-RNK,gistonlar, immunoglobulinlarninggenlaridaniborat. UlarDNKmolekulasidabirgenikkinchisibilanketma-ketjoylashib, ularniqaytariluvchitandemlardeyiladi. Ya’nibirgenikkinchigendanspeyser (inglizcha spaser-oraliq) orqaliajraladilar.
Qaytariladigannukleotidqatorlari, ularnisatelit (kichik-sayyor) qismlaridir, bular xromosomaningsentromerqismidajoylashib, uningbo’linishidavao’zarobog’lanishidaishtiroketadi.
TabiiymanbalardanajratibolinganDNKlarningnukleotidtartibinio’rganishnatijasidaAQSholimiChargaffvarusakademigiA.N.Belozerskiylarqatormiqdoriyqonuniyatlarnianiqladilar. Buqonuniyatlarquyidagichaifodalanadi:
1.DNKmolekulasidagipurinasoslari -adeninvaguaninmolyarkonsentratsiyasiningyig’indisipirimidinasoslari-sitozinvatiminningmolyarkonsentratsiyasiyig’indisigateng:
Pur=Piryoki