No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

l

harfi bilan belgilanadi.
U holda ushbu moment modulini quyidagicha yozish mumkin:
(
1).
l
l l




(
29.1
)
Bu yerdagi
l kattalik orbital kvant soni
orbital kvant soni
orbital kvant soni
orbital kvant soni
orbital kvant soni deyiladi. Elektronning
orbital kvant soni uning orbital momentini xarakterlovchi kattalik
ekan. Orbital kvant soni 
l
=
0, 
1
,2,3,¾, 
n
–
1
(
n — bosh kvant
soni) qiymatlarni qabul qilar ekan.
Elektron orbital momentining
Z o‘qidagi proyeksiyasi uchun
quyidagi
Z
l
m


(29.2)
tenglik o‘rinli bo‘ladi. Bu yerdagi 
m kattalik elektronning magnit
kvant soni deyiladi. U elektron orbital momentining 
Z o‘qidagi
proyeksiyasini xarakterlovchi kattalik ekan.
Biror-bir vektorning proyeksiyasi uning modulidan hech
qachon katta bo‘lmaganligi uchun elektronning orbital momenti
vektori uchun
(
1)
m
l l




(29.3)
shart o‘rinlidir. Bundan 
m
ning maksimal qiymati 
l ga teng ekanligi
va magnit kvant soni 
0, 1, 2,
ѕ
,
m
l

 

qiymatlarni qabul qilishi
kelib chiqadi. Magnit kvant sonining qabul qilishi mumkin bo‘lgan
qiymatlari soni 2
l+
1
ga teng.
Orbital kvant sonlari har xil bo‘lgan elektronlarning holatlari
bir-biridan orbital moment kattaligi bilan farq qiladi. Atom fizikasida
bu holatlar uchun shartli belgilar ishlatiladi. Masalan,
l = 0 kvant
soniga ega bo‘lgan eletkronni
sssss----- elektron, u turgan holatni esa sssss-----
holat deyiladi.
l =
1
bo‘lgan 
p-
p-
p-
p-
p- elektron, u turgan holat p-
p-
p-
p-
p- holat,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 3 2
l = 2 bo‘lgan eletkron d-
d-
d-
d-
d- eletkron, u turgan holat d-
d-
d-
d-
d- holat, l=3
bo‘lgan eletkron 
f-
f-
f-
f-
f- eletkron, holat esa f-
f-
f-
f-
f- holat deyiladi. Bu ketma-
ketlikni lotin alifbosi harflari tartibida davom ettirish mumkin. Bu
shartli belgilash oldida keltirilgan son shu holatning bosh kvant
sonini ko‘rsatadi. Masalan, 
n = 3 va l = 1 holatdagi elektron 3p
belgisi bilan ko‘rsatilar ekan. Bir necha komponentlardan tashkil
topgan murakkab spektr chiziqlariga 
multipletlar
multipletlar
multipletlar
multipletlar
multipletlar deyiladi. Agar
shu spektral chiziqlar soni bitta bo‘lsa, ularni —
singlet
singlet
singlet
singlet
singlet, ikkita
bo‘lsa —
dublet
dublet
dublet
dublet
dublet, uchta bo‘lsa — triplet
triplet
triplet
triplet
triplet, to‘rtta bo‘lsa — kvartet
kvartet
kvartet
kvartet
kvartet,
beshta bo‘lsa —
kvintet
kvintet
kvintet
kvintet
kvintet va hokazo deyiladi. Ular spektral chiziq-
larning komponentlarga ajralishi tufayli hosil bo‘ladi. Bu ajralish
o‘z navbatida energetik sathlarning ajralishi tufaylidir. Energetik
sathlarning bunday ajralishini tushuntirish uchun Gaudsmit va
Ulenbek 
1925
- yilda eletkronning fazodagi aylanishi bilan bog‘liq
bo‘lmagan xususiy orbital momentga ega bo‘lishi to‘g‘risidagi
gipotezani ilgari surdilar. Elektronning o‘z o‘qi atrofidagi aylanishi
natijasida hosil bo‘ladigan xususiy orbital moment elektronning
spini
spini
spini
spini
spini deyiladi. Spin inglizchasiga „aylanish“ degan ma’noni anglatadi.
Lekin elektron hech qachon o‘z o‘qi atrofida aylanmaydi. U holda
spin elektronga xuddi zaryad va massa kabi xos bo‘lgan ichki xossadir.
Ko‘pchilik tajribalar eletkronning spini mavjudligini isbot qiladi.
Spinning mavjudligi va uning xossalari Dirak tenglamasidan
to‘g‘ridan-to‘g‘ri kelib chiqadi. Shu tufayli elektronning spini bir
vaqtning o‘zida ham kvant, ham relyativistik xossa bo‘lib hisoblanar
ekan. Spinga protonlar, neytronlar, fotonlar va boshqa elementar
zarralar ega bo‘ladi.
Elektronning xususiy orbital momenti kvant mexanikasi
qonunlari asosida quyidagicha aniqlanadi:
(
1)