No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

n
A
n




(26.1)
bunda 
n — butun son bo‘lib, 3, 4, 5 va hokazo qiymatlarni qabul
qiladi. (26.1) spektral chiziqlar guruhiga 
Balmer seriyasi
Balmer seriyasi
Balmer seriyasi
Balmer seriyasi
Balmer seriyasi deyiladi.
Balmer seriyasi formulasini 
to‘lqin soni
to‘lqin soni
to‘lqin soni
to‘lqin soni
to‘lqin soni deb ataluvchi kattalik orqali
ifodalash qulaydir. 
Òo‘lqin soni
Òo‘lqin soni
Òo‘lqin soni
Òo‘lqin soni
Òo‘lqin soni deb, 1 sm dagi to‘lqinlar soniga
aytiladi; 
u — to‘lqin uzunligiga teskari bo‘lgan kattalik. Òo‘lqin
soni 
K harfi bilan belgilanib, quyidagi formula orqali topiladi:
1
1
(
).
sm
K



(26.2)
(26.2) ifodaga (26.1) olib kelib qo‘yamiz:
2
2
2
2
2
2
2
2
1
4
4
1
1
1
4
)
( -
)
3645,6
3645,6
3645,6 4
4
(
)
(
).
(26.3)
3645,6
(1-
1
1
1
1
2
2
n
n
n
n
R
K
n
n












87- rasm.
87- rasm.
87- rasm.
87- rasm.
87- rasm.
H
α
H
β
H
α
H
δ
v
Infraqizil
soha
Ko‘rinuvchi
soha
Ultrabinafsha
soha
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 2 0
(26.3) ifoda to‘lqin soni orqali yozilgan Balmer seriyasi
deyiladi. 
+ 8
- 1
- 1
4 10
3645,6
sm = 109737 sm
R


vodorod atomi uchun
Ridberg doimiysi deyiladi. 
n
 
dagi to‘lqin sonining qiymati
seriya chegarasi
seriya chegarasi
seriya chegarasi
seriya chegarasi
seriya chegarasi deyiladi. Balmer seriyasining chegarasi
cheg
4
R
K

ga teng.
Yuqorida ko‘rdikki, Balmer seriyasi vodorod atomining
ko‘rinuvchi sohasidagi spektral chiziqlarni xarakterlovchi seriya
ekan. Balmer seriyasi bilan birgalikda vodorod atomining
ko‘rinmaydigan sohadagi sperktral chiziqlarni xarakterlovchi
spektral seriyalari mavjuddir. Spektrning ultrabinafsha sohasida
Layman Balmer seriyasiga juda ham o‘xshash bo‘lgan seriyani
kashf qildi. Bu seriya 
Layman seriyasi
Layman seriyasi
Layman seriyasi
Layman seriyasi
Layman seriyasi deyiladi va u quyidagicha
yoziladi:
2
2
1
1
,
1
K
R
n








(26.4)
bu yerda 
n
= 
2, 3 va h.k.ni qabul qiladi.
Vodorod spektrining infraqizil sohasida esa Pashen, Breket,
Pfund, Xemfri to‘rtta spektral seriyani kashf qildilar. Ular
quyidagilar:
Pashen seriyasi 
1
2
2
1
1
(
4, 5, 6
ѕ
),
3
K
R
n
n









(26.5)
Breket seriyasi 
2
2
1
1
(
5, 6, 7
ѕ
),
4
K
R
n
n









(26.6)
Pfund seriyasi 
2
2
1
1
(
6, 7, 8
ѕ
),
5
K
R
n
n









(26.7)
Xemfri seriyasi 
2
2
1
1
(
7, 8, 9
ѕ
).
6
K
R
n
n









(26.8)
(26,3)—(26.8) formulalardan vodorod atomining spektral
seriyalari umumiy ravishda
2
2
1
1
K
R
m
n








(26.9)
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 2 1
qonuniyatga bo‘ysunishi kelib chiqadi. Bu yerda
m=1, 2, 3, 4, 5
qiymatlarni qabul qilsa,
n
= 
m+1, m+2, m+3 va hokazo qiymatlarni
qabul qiladi. (26.9) ifodada quyidagicha belgilash kiritamiz:
2
2
,
( )
.
( )
R
R
m
n
T n
T m


(26.9) ifoda Balmerning 
umumlashgan
umumlashgan
umumlashgan
umumlashgan
umumlashgan
formulasi
formulasi
formulasi
formulasi
formulasi deyiladi. T(m) va T (n) kattaliklarni spektral termlar
yoki termlar deyiladi. Ular orqali (26.9) ni quyidagicha yozish
mumkin:
( ).
( )
T n
K
T m


(26.10)
Undan vodorord atomi istalgan spektral chizig‘ining to‘lqin
sonini 
2
2
va
R
R
m
n
larning, ya’ni spektral termlarning ayirmasi
sifatida ifodlash mumkin ekan. (26.10) formulaga Ridberg—Ritsning
kombinatsion prinsipi ifodasi deyiladi. Bu prinsip quyidagicha
ta’riflanadi: 
agar bitta seriyaning ikkita spektral chizig‘ining to‘lqin
sonlari ma’lum bo‘lsa, ularning ayirmasi ham boshqa seriyaning
uchinchi spektral chizig‘i to‘lqin sonini berib, bu to‘lqin soni ana
shu atomga tegishli bo‘ladi.
Kombinatsion prinsip empirik yo‘l bilan kashf qilingan. Uning
asl mazmuni Bor postulatlari kashf qilingandan so‘ng ochildi.
Undan foydalangan holda Bor atom sistemalari ma’lum bir
statsionar holatda bo‘lishini, bu holatlar energiyasi esa diskret
energiya qatorini tashkil qilishini isbot qilib berdi. Bor postulat-
lari asosida kombinatsion prinsip ifodasini hosil qilish mumkin.
Òo‘lqin soni to‘lqin chastotasi bilan quyidagicha bog‘langan:
1
.
,
v
c
K
v
K c





(26.11)
Agar bu ifoda Borning chastotalar shartiga qo‘yilsa,
,
,
n
m
E
E
n
m
n
m
hc
hc
hv
E
E
hK c
E
E
K







(26.12)
kelib chiqadi. (26.12) da
,
( )
( )
,
n
m
E
E
T m
hc
hc
T n
 
 
(26.13)
belgilash kiritsak, 
K=T(m)–T(n), ya’ni kombinatsion prinsip
ifodasi hosil bo‘ladi. 
T(n) va T(m) ning ikkala ifodalarining o‘ng
tomonlarini bir-biriga tenglashtirib, atom energiyasini Ridberg
doimiysi orqali aniqlash mumkin:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 2 2
2
2
.
,