No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

dN
Ze
N
m
d
n




 



v
(24.5)
bunda 
n—sochuvchi yadro konsentratsiyasi,

— sochilish burchagi,
Ze — sochiluvchi zarraning zaryadi, 
v — zarra tezligi, N — folgaga
tushayotgan zarralar soni, 
–
dN
d
   
burchak oralig‘ida sochilgan
zarralar soni, 
m— zarraning massasi, 
2
sin
d
d
   
  
— fazoviy
burchak. 

burchakka sochilgan zarralarning soni
sochilish burchagiga
kuchli bog‘liq
bo‘lar ekan va burchakning qiymati kamayishi bilan
ularning soni ortar ekan. Shunday qilib, Rezerford atomning nazariy va
amaliy planetar modelini kashf etdi, berilgan 
d
Ω
fazoviy burchak bo‘yicha
sochilgan 
α
- zarralarning ulushi 
dN
N
ning taqsimotini va yadro o‘lchamini
aniqlashga erishdi.
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
[1] — 515—17- betlar,
[2] — 216—20- betlar,
[3] — 191—94- betlar,
[4] — 456—57- betlar,
[5] — 436—39- betlar.
84- rasm.
84- rasm.
84- rasm.
84- rasm.
84- rasm.
Ze
aylangani singari harakatlanadi (84-
rasm). Elektronlar harakatining bunday
xarakteri yadro tomonidan kulon kuch-
larining ta’siri bilan aniqlanadi. Yadroning
zaryadini +Ze deb belgilaymiz, bu yerda
Z— butun son bo‘lib, davriy jadvaldagi
kimyoviy elementlarning tartib nomeriga
yoki shu elementdagi elektronlar soniga
teng bo‘ladi. Elektronlarning zaryadi birlik
deb qabul qilinsa, yadroning zaryadi
8— Fizika, 3- qism
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 1 4
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
1. Atom fizikasi nimani o‘rgatadi?
2. Atomning Òomson modelini ta’riflang.
3. Atom radiusining tartibi qanday?
4. Rezerford tajribasining maqsadini ayting.
5. 
α
- zarra nima?
6. Atomning yadroviy planetar modelini ta’riflang.
7. Rezerford formulasidan qanday xulosa kelib chiqadi?
25-
25-
25-
25-
25- ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
Bor postulatlari. Frank
Bor postulatlari. Frank
Bor postulatlari. Frank
Bor postulatlari. Frank
Bor postulatlari. Frank —
—
—
—
— Gers tajribalari
Gers tajribalari
Gers tajribalari
Gers tajribalari
Gers tajribalari
Klassik elektrodinamika asoschilaridan Maksvell nazariyasiga
ko‘ra, tezlanish bilan harakatlanuvchi har qanday zaryad uzluksiz
ravishda elektromagini to‘lqinlar nurlantirishi kerak. Yadro atrofida
aylanuvchi elektronlar markazga intilma tezlanish bilan harakat-
lanadi, binobarin, Maksvell nazariyasiga ko‘ra, uzluksiz ravishda
elektromagnit to‘lqinlar nurlantirishi kerak. Ammo elektromagnit
to‘lqinlar nurlantirgani sababli, yadro atrofida aylanuvchi elektron-
larning energiyasi uzluksiz ravishda kamayishi va yadroga yaqinlashib
borib, oxiri unga „tushishi“ kerak edi. Hisoblashlarning ko‘rsa-
tishicha, elektronlarning yadroga „tushish“ jarayoni 10
–8
s ichida
tugashi kerak. Demak, atom yo‘qolishi kerak. Aslida esa mutlaqo
bunday bo‘lmaydi.
Bu mushkul ahvoldan qutulish yo‘lini 1913- yilda daniyalik
buyuk fizik Nils Bor o‘zining uchta 
postulatini
postulatini
postulatini
postulatini
postulatini yaratib topdi va
klassik fizikani kvant fizikasiga qo‘llab bo‘lmasligini ko‘rsatib berdi.
Bor postulatlari quyidagicha ta’riflanadi.
1.
Statsionar
Statsionar
Statsionar
Statsionar
Statsionar (turg‘un) holatda bo‘lgan atom tarkibidagi
elektronlar, klassik mexanika nuqtayi nazaridan mumkin bo‘lgan
cheksiz ko‘p elektron orbitalaridan, faqat ma’lum kvant shartlarni
qanoatlantiruvchi 
diskret 
diskret 
diskret 
diskret 
diskret orbitalardagina (E
1
, 
E
2
, ¾ 
E
n
energiyali)
bo‘lishlari mumkin. Bu orbitalardan birida turgan elektron, u
tezlanish bilan harakat qilishiga qaramay, o‘zidan energiya-
elektromagnit to‘lqinlar chiqarmaydi va yutmaydi.
2. Atom tarkibidagi elektron bir statsionar 
m- holatdan ikkinchi
n-holatga o‘tganda o‘zidan biror chastotali nur chiqaradi yoki
yutadi. Nurlanish yoki nur yutish chastotasi quyidagi shartdan
topiladi:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 1 5
.