No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

m
m

 

shart bajarilsa, j burchakka
og‘ishgan to‘lqinlar qo‘shilayotgan nuqtada 
difraksion maksimum
difraksion maksimum
difraksion maksimum
difraksion maksimum
difraksion maksimum
kuzatiladi. U holda
2
sin
2
d
m
m

 

(12.3)
formulani yozish mumkin. Bu formula difraksion panjaraning
asosiy formulasi bo‘lib, u 
maksimum sharti
maksimum sharti
maksimum sharti
maksimum sharti
maksimum sharti ham deyiladi. Agar
2
sin
(2
1)
d
m

 

(12.4)
shart bajarilsa,
α
burchakka og‘ayotgan to‘lqinlar qo‘shilib,
difraksiyaning munimumini
difraksiyaning munimumini
difraksiyaning munimumini
difraksiyaning munimumini
difraksiyaning munimumini beradi. Bu yerda m — difraksiyaning
maksimum yoki minimum tartibi deyiladi. (12.3) — (12.4)
formuladan yorug‘likning to‘lqin uzunligini aniq o‘lchash
mumkin:
sin
.
d
m

 
(12.5)
Agar difraksion panjaraga yorug‘lik tarkibiga kiruvchi barcha
rangdagi to‘lqinlari bo‘lgan oq yorug‘lik tushayotgan bo‘lsa, har
biri o‘zining difraksion maksimumlarini hosil qiladi. Har bir
difraksion maksimumlarning holati to‘lqin uzunligiga bog‘liq.
Bundan markaziy maksimumdan tashqari, bir-biridan qorong‘i
yo‘llar bilan ajralgan har bir maksimum kamalak rangda (bunda
qizil nurdan boshlab to binafsha nurgacha bo‘ladi) bo‘lishi va uning
ichki chekkasi binafsharang, tashqi chekkasi esa qizilrangda bo‘lishi
kelib chiqadi. Chunki binafsharangga eng qisqa to‘lqinlar, qizil-
rangga — eng uzun to‘lqinlar mos keladi. Kuzatiladigan difraksiya
maksimumlari 
difraksion spektir
difraksion spektir
difraksion spektir
difraksion spektir
difraksion spektir deyiladi.
Nolinchi (markaziy) tartibli spektr oqligicha qoladi, (12.4)
formulaga asosan 
k = 0 bo‘lganda barcha to‘lqin uzunliklari uchun
difraksiya burchagi 
ϕ =
0 bo‘ladi. Shuni ham eslatib o‘tishga to‘g‘ri
keladiki, difraksiya spektrlari bir-biriga qo‘shilib ketadi. Masalan,
ya’ni 2- tartibli spektrning uzun to‘lqinli sohasi 3- tartibli
apektrning qisqa to‘lqini sohasi bilan qo‘shilib ketadi. 
Yorug‘likning
Yorug‘likning
Yorug‘likning
Yorug‘likning
Yorug‘likning
to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqalish qonuni va geometrik optikaning
to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqalish qonuni va geometrik optikaning
to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqalish qonuni va geometrik optikaning
to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqalish qonuni va geometrik optikaning
to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqalish qonuni va geometrik optikaning
boshqa qonunlari yorug‘likning tarqalish yo‘lidagi to‘siqlarning
boshqa qonunlari yorug‘likning tarqalish yo‘lidagi to‘siqlarning
boshqa qonunlari yorug‘likning tarqalish yo‘lidagi to‘siqlarning
boshqa qonunlari yorug‘likning tarqalish yo‘lidagi to‘siqlarning
boshqa qonunlari yorug‘likning tarqalish yo‘lidagi to‘siqlarning
o‘lchamlari yorug‘lik to‘lqinining uzunligidan ko‘p marta katta
o‘lchamlari yorug‘lik to‘lqinining uzunligidan ko‘p marta katta
o‘lchamlari yorug‘lik to‘lqinining uzunligidan ko‘p marta katta
o‘lchamlari yorug‘lik to‘lqinining uzunligidan ko‘p marta katta
o‘lchamlari yorug‘lik to‘lqinining uzunligidan ko‘p marta katta
bo‘lgan hollardagina yetarli darajada aniq bajariladi.
bo‘lgan hollardagina yetarli darajada aniq bajariladi.
bo‘lgan hollardagina yetarli darajada aniq bajariladi.
bo‘lgan hollardagina yetarli darajada aniq bajariladi.
bo‘lgan hollardagina yetarli darajada aniq bajariladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

6 1
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
[1] — 120—127- betlar,
[3] — 150—156- betlar,
[2] — 415—418- betlar,
[5] — 408—412- betlar.
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
1. Yorug‘likning difraksiyasi deb nimaga aytiladi? Qanday shartlar
bajarilganda u kuzatiladi?
2. Òo‘lqin nazariyani takomillashtirishdagi Frenel xizmatlari nima-
lardan iborat?
3. Bir tirqishdan bo‘ladigan difraksiya nimadan iborat? Difraksiyaning
minimum sharti formulasini yozing.
4. Difraksion panjara nima va u qanday hosil qilinadi?
Panjara doimiysi deb nimaga aytiladi? Maksimum sharti
formulasini isbotlang.
5. Ko‘zga ko‘rinadigan oq yorug‘likning difraksion spektrini
tushuntiring. Yorug‘likning to‘lqin uzunligi qaysi formuladan
topiladi?
13-
13-
13-
13-
13- ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
Yorug‘likning qutblanishi. Malus qonuni.
Yorug‘likning qutblanishi. Malus qonuni.
Yorug‘likning qutblanishi. Malus qonuni.
Yorug‘likning qutblanishi. Malus qonuni.
Yorug‘likning qutblanishi. Malus qonuni.
Yorug‘likning qaytishi va sinishidagi
Yorug‘likning qaytishi va sinishidagi
Yorug‘likning qaytishi va sinishidagi
Yorug‘likning qaytishi va sinishidagi
Yorug‘likning qaytishi va sinishidagi
qutblanishi. Bruster qonuni
qutblanishi. Bruster qonuni
qutblanishi. Bruster qonuni
qutblanishi. Bruster qonuni
qutblanishi. Bruster qonuni
Interferensiya va difraksiya hodisalari yorug‘likning to‘lqin
(elektromagnit to‘lqin) tabiatiga ega ekanligini tasdiqlaydi, ammo
yorug‘lik bo‘ylama yoki ko‘ndalang to‘lqin xossasiga egami, bu
to‘g‘risida aniq ma’lumot bermaydi. Hatto to‘lqin optikaning asos-
chilari bo‘lgan Yung va Frenellar ham uzoq vaqtgacha yorug‘lik
to‘lqinlarini, xuddi tovush to‘lqinlari kabi, bo‘ylama to‘lqinlar
deb hisoblab keladilar.
Yorug‘likning qutblanishi kashf qilingandan keyingina yorug‘lik
to‘lqinlarining xarakteri haqidagi savolga javob topildi. Shu paytgacha
qutblanish
qutblanish
qutblanish
qutblanish
qutblanish hodisasi faqat ko‘ndalang to‘lqinlarga xos ekanligi
ma’lum edi. Demak, yorug‘lik 
ko‘ndalang elektromagnit to‘lqindan
ko‘ndalang elektromagnit to‘lqindan
ko‘ndalang elektromagnit to‘lqindan
ko‘ndalang elektromagnit to‘lqindan
ko‘ndalang elektromagnit to‘lqindan
iborat: mexanik to‘lqinlarda elastik muhitning zararlari o‘z muvo-
zanati atrofida to‘lqin tarqalishiga yo perpendikular tekislikda
(ko‘ndalang to‘lqin), yo to‘lqin tarqalish yo‘nalishida (bo‘ylama
to‘lqin) uzluksiz tebranib tursa, yorug‘lik to‘lqinida esa to‘lqin
tarqalish yo‘nalishiga perpendikular teksiliklarda uzviy bog‘langan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

6 2
elektr vektori 
elektr vektori 
elektr vektori 
elektr vektori 
elektr vektori 
E

(elektr maydon kuchlanganligi) va magnit vektori
(elektr maydon kuchlanganligi) va magnit vektori
(elektr maydon kuchlanganligi) va magnit vektori
(elektr maydon kuchlanganligi) va magnit vektori
(elektr maydon kuchlanganligi) va magnit vektori
B

(magnit maydon induksiyasi)
(magnit maydon induksiyasi)
(magnit maydon induksiyasi)
(magnit maydon induksiyasi)
(magnit maydon induksiyasi) tebranadi. Yorug‘lik to‘lqini faqat
shu