No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

x
t
x
t
t
c x
t
c x
x
x
y
y y
y
z
z z
z
t
t




















 




 









v
v
v
v
(
18.1
)
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
[2] — 165—70- batlar,
[3] — 168—
71
- betlar,
[5] — 391—94- betlar,
[7] — 698—702- betlar.
[8] — 440—
41
- betlar.
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
1
. Nisbiylik nazariyasi qanday postulatlarga asoslangan?
2.Nisbiylik nazariyasining 1- postulati mexanikadagi nisbiylik prin-
sipidan nima bilan farq qiladi?
3. Lorens almashtirishlarini yozing.
4. Maykelson tajribasining mohiyatini tushuntiring.
Soddalik uchun, boshlan-
g‘ich moment (
t = 0)da siste-
malarning koordinata boshlari
ustma-ust tushsin. Unda biror
vaqtdan keyin nuqtaning 
K va
K
′ 
sistemalardagi koordinatalari
va vaqtning o‘tishini almash-
tirishga imkon beradigan for-
mulalar quyidagicha:
47- rasm.
47- rasm.
47- rasm.
47- rasm.
47- rasm.
K
′
Z

v
K
′
M
r
r
′
X
′
Y
′
O
′
Y
X
O
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

8 7
19
----- ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
Nisbiylik nazariyasi postulatlaridan
Nisbiylik nazariyasi postulatlaridan
Nisbiylik nazariyasi postulatlaridan
Nisbiylik nazariyasi postulatlaridan
Nisbiylik nazariyasi postulatlaridan
kelib chiqadigan asosiy natijalar
kelib chiqadigan asosiy natijalar
kelib chiqadigan asosiy natijalar
kelib chiqadigan asosiy natijalar
kelib chiqadigan asosiy natijalar
Nisbiylik nazariyasi postulatlaridan fazo va vaqt xossalariga oid
qator muhim natijalar kelib chiqadi. Biz bu natijalarning nisbatan
murakkab asoslanishlari haqida to‘xtalib o‘tirmaymiz. Ularni qisqa
qayd etib o‘tamiz, xolos.
Masofa absolut kattalik bo‘lmay, jismning berilgan sanoq
sistemasiga nisbatan harakat tezligiga bog‘liq.
K
′
sanoq sistemasiga nisbatan tinchlikdagi sterjenning shu sanoq
sistemasidagi uzunligini 
I
0
bilan belgilaymiz. U holda 
K sanoq
sistemasiga nisbatan 
v tezlik bilan harakatlanayotgan bu sterjenning
shu sanoq sistemasidagi 
l uzunligi
2
0
2
1 –
c
l
l

v
(19.1)
formula bilan aniqlanadi. Bu formulada 
1
c

v
bo‘lgani uchun 
l0
ekanligi ko‘rinib turibdi. Jismlarning harakatdagi sanoq sistemasida
o‘lchamlarining relativistik qisqarishi shundan iborat.
K
′ 
inersial sistemaning ayni bir nuqtasida sodir bo‘layotgan
ikki hodisa orasidagi vaqt oralig‘i
τ
0 
ga teng bo‘lsin. Boshqacha
aytganda, 
τ
0 
jism bilan birgalikda harakatlanayotgan soat bo‘yicha
aniqlangan vaqt oralig‘i. Bunday hodisalar, masalan, sekundlarni
hisoblovchi metronomning ikki urishi bo‘lishi mumkin.
Jismning 
v tezlik bilan harakatlanayotganligini ko‘rsatib
turuvchi 
K sistemadagi soat bo‘yicha o‘lchangan vaqt oralig‘i
quyidagicha ifodalanadi:
0
2
2
.
1–