No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

x
k
desak, (14.3)
x
x
0,5
Ô
0
Ô
Ô
0/2
Ô
0/e
Ô
0/4
x
e
63- rasm.
63- rasm.
63- rasm.
63- rasm.
63- rasm.
62- rasm.
62- rasm.
62- rasm.
62- rasm.
62- rasm.
Ô
0
x
dx
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

6 8
ga asosan
0
( )
Ф
е
Ф
x

kelib chiqadi, ya’ni 
x masofada yorug‘lik
oqimi 
e (e 
= 
2,71) marta kamayishini ko‘rsatadi. Odatda, 
ρ
koeffitsiyent berilgan modda zichligi
k ga proporsional bo‘ladi:
k = k
ρ
·
ρ
.
(14.4)
Bu ifodadagi 
k
ρ
— yutilishning massaviy koeffitsiyenti deyiladi.
(14.5) ifodani (14.4) tenglamaga qo‘ysak,
Ô= Ô
0
e
–k
ρρ
x
(14.5)
tenglamaga kelamiz.
Yorug‘lik biror eritmadan o‘tayotganda erituvchi yorug‘likni
deyarli yutmasa (masalan, shakarning suvdagi eritmasi) yutilish
koeffitsiyenti eritma konsentratsiyasiga proporsional bo‘ladi:
k = k
c
·C = const
(14.6)
Bunda 
C kattalik eritma konsentratsiyasini aniqlaydi va bu
ifoda 
Ber qonuni
Ber qonuni
Ber qonuni
Ber qonuni
Ber qonuni deyiladi. Demak, eritmalar uchun Buger — Lam-
bert — Ber qonunini quyidagi ifoda
Ô= Ô
0
e
–kcCx
(14.7)
orqali aniqlash mumkin. (14.7) formuladan eritma konsen-
traTsiyasini aniqlash mumkin. Òajribalarda 
Ô, Ô
0
, 
x va k
c
ni bilgan
holda 
C aniqlanadi.
Buger — Lambert qonuni amalda chegaralangan holda ish-
latiladi, ya’ni barcha elektromagnit to‘lqinlar uchun qo‘llab bo‘l-
maydi. Bu qonun tushayotgan to‘lqin aniq monoxromatik,
sochilishi kam, eritmalarda esa konsentraTsiyalar kichik bo‘lganda
o‘rinlidir va bunda modda qatlamining bir jinsliligi katta rol o‘ynaydi.
Bizga ma’lumki barcha elektromagnit to‘lqinlar vakuumda bir
xil 
c tezlik bilan tarqaladi: c = 3 · 10
8
m/s. Har bir elektromagnit
tebranish chastotasiga 
0
с
=
v

to‘lqin uzunligi mos keladi. Bir xil
chastotaga mos keluvchi to‘lqin 
monoxromatik 
monoxromatik 
monoxromatik 
monoxromatik 
monoxromatik (bir xil rangli)
to‘lqin deyiladi. Agar monoxromatik to‘lqin biror moddaga tushsa,
unda ikkilamchi to‘lqinlarni hosil qiladi. Hosil bo‘lgan elektromagnit
to‘lqin chastotasi tushayotgan to‘lqin chastotasi bilan bir xil bo‘ladi.
Natijada ikkala to‘lqin qo‘shilib, natijaviy to‘lqin hosil qiladi. Biroq
yangi to‘lqinning tezligi, fazasi va amplitudasi boshqacha bo‘ladi.
Moddadagi atomlarning xususiy tebranish chastotasi 
v
0
tashqi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

6 9
to‘lqin chastotasi 
v ga bog‘liq bo‘ladi, ya’ni moddaga tushayotgan
har bir 
v chastotali to‘lqin mos ravishdagi v
0
chastotali tebra-
nishlarni modda atomlarida hosil qiladi. Demak, moddadan
chiqayotgan ikkilamchi to‘lqinlar amplitudasi va fazasi turlicha
bo‘ladi. Shuning uchun har bir to‘lqinning tarqalish tezligi to‘lqin
chastotasiga bog‘liq:
v = f (v).
Ikkinchi tomondan, Maksvell nazariyasidan 
c


v
ekanligi
ma’lum. Bu degani, muhitning dielektrik singdiruvchanligi
chastotaga bog‘liq ekan. Demak, tashqi elektromagnit to‘lqin
chastotasi o‘zgarishi bilan moddaning dielektrik singdiruvchanligi
ham o‘zgarar ekan.
Yorug‘likning faza tezligi