No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

z
z
u
u
c
u
c
u
c
u
c
u
c
u
 



























x
x
v
v
v
vu
v
vu
(19.3)
v<tezliklarni qo‘shish formulasiga o‘tadi.
Agar jism 
x o‘qqa parallel harakat qilayotgan bo‘lsa, uning K
sistemaga nisbatan 
u tezligi u
x
bilan, 
K
′
sistemaga nisbatan 
u
′ 
tezligi
esa 
u
x
ga mos tushadi. Bu holda tezliklarni qo‘shish qonuni quyidagi
ko‘rinishga ega bo‘ladi:
2
.
1
u
u
c
u




v
v
(19.4)
u
′
tezlik c ga teng deb faraz qilsak, 
u uchun (19.4) formulaga
asosan quyidagi qiymat kelib chiqadi:
2
.
1
u
с
c
u
с




v
v
(19.5)
Agar 
v<′ 
<<
c bo‘lsa, kasrning maxrajidagi 
2
u
c
u


v
hadni hisobga olmasa ham bo‘ladi, bunda (19.3) o‘rniga tezliklarni
qo‘shishning klassik qonuni kelib chiqadi:
u
=
u
′ 
+v.
v
1
=
c bo‘lganda, nisbiylik nazariyasining ikkinchi postulatiga
ko‘ra, 
u tezlik ham c tezlikka teng. Darhaqiqat:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

9 0
2
.
1
c
с
c
c
u
с
c
c







v
v
v
v
Òezliklarni qo‘shishning relativistik qonunining ajoyib xossasi
shuki, 
u
′ 
va 
v tezliklar har qanday bo‘lganda ham (albatta, c dan
katta bo‘lmaganda) natijaviy 
u tezlik c tezlikdan katta bo‘lmaydi.
u
′
=
v = c bo‘lgan pirovard holda quyidagicha bo‘ladi:
2
.
2
c
c
u


v>c bo‘la olmaydi. Haqiqatdan, agar v>c bo‘lganda (19.1) va (19.2)
formulalar o‘z ma’nosini yo‘qotadi, chunki uzunlik bilan vaqt
mavhum bo‘lib qoladi.
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
[2] — 172—79- betlar,
[3] — 171—74- betlar,
[5] — 392—96- betlar,
[7] — 702—14- betlar,
[8] — 442—45- betlar.
Òakrorlash uchun savollar
Òakrorlash uchun savollar
Òakrorlash uchun savollar
Òakrorlash uchun savollar
Òakrorlash uchun savollar
1. Harakatning qanday tezliklarida tezliklarni qo‘shishning relyativistik
qonuni klassik qonunga aylanadi?
2. Yorug‘lik tezligi boshqa barcha jismlar harakat tezliklaridan asosan
qanday farq qiladi?
3. Masofaning nisbiyligini tushuntiring.
4. Vaqt oralig‘ining nisbiyligini tushuntiring.
5. Òezliklarni qo‘shishning relyativistik qonuni formulasini keltirib
chiqaring.
20-
20-
20-
20-
20- ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
Massaning tezlikka bog‘liqligi.
Massaning tezlikka bog‘liqligi.
Massaning tezlikka bog‘liqligi.
Massaning tezlikka bog‘liqligi.
Massaning tezlikka bog‘liqligi.
Relativistik dinamika.
Relativistik dinamika.
Relativistik dinamika.
Relativistik dinamika.
Relativistik dinamika.
Massa bilan energiya orasidagi bog‘lanish
Massa bilan energiya orasidagi bog‘lanish
Massa bilan energiya orasidagi bog‘lanish
Massa bilan energiya orasidagi bog‘lanish
Massa bilan energiya orasidagi bog‘lanish
Fazo hamda vaqt to‘g‘risidagi yangi tasavvurlar harakat
tezliklari katta bo‘lganda Nyuton mexanikasi qonunlariga to‘g‘ri
kelmaydi. Faqat kichik tezliklarda, ya’ni fazo hamda vaqt haqidagi
klassik tasavvurlar o‘rinli bo‘lgandagina Nyutonning ikkinchi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

9 1