9 5
2
2
2
2
2
0
0
0
0
0
2
2
2
2
1
–
– 1
1–
1–
–
–
. (20.10)
m c
m c
m c
c
c
T
E
E
mc
m c
v
v
Òakrorlash
uchun savollar
Òakrorlash uchun savollar
Òakrorlash uchun savollar
Òakrorlash uchun savollar
Òakrorlash uchun savollar
1. Massaning nisbiyligini tushuntirib bering.
2. Massa bilan energiyaning o‘zaro bog‘lanish qonuni nimadan iborat?
3. Òinchlikdagi energiya nima?
4. Eynshteyn formulasini tushuntiring.
5. Nisbiylik nazariyasida jism kinetik energiyasining formulasini yozing.
21-
21-
21-
21-
21- ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
Yorug‘lik kvantlari. Yorug‘likning issiqlik ta’siri.
Yorug‘lik kvantlari. Yorug‘likning issiqlik ta’siri.
Yorug‘lik kvantlari. Yorug‘likning issiqlik ta’siri.
Yorug‘lik kvantlari. Yorug‘likning issiqlik ta’siri.
Yorug‘lik kvantlari. Yorug‘likning issiqlik ta’siri.
Kvant nazariyasining tug‘ilishi.
Kvant nazariyasining tug‘ilishi.
Kvant nazariyasining tug‘ilishi.
Kvant nazariyasining tug‘ilishi.
Kvant nazariyasining tug‘ilishi.
Òashqi fotoeffekt. Stoletov tajribalari.
Òashqi fotoeffekt. Stoletov tajribalari.
Òashqi fotoeffekt. Stoletov tajribalari.
Òashqi fotoeffekt. Stoletov tajribalari.
Òashqi fotoeffekt. Stoletov tajribalari.
Òashqi
fotoeffekt qonunlari
Òashqi fotoeffekt qonunlari
Òashqi fotoeffekt qonunlari
Òashqi fotoeffekt qonunlari
Òashqi fotoeffekt qonunlari
Yorug‘lik bilan o‘tkazilgan tajribalar shuni ko‘rsatadiki, ayrim
hollarda yorug‘likning to‘lqin xossalari ko‘proq namoyon bo‘lsa,
boshqa hollarda olingan natijalarni tushuntirish uchun yorug‘likni
zarra yoki kvant deb qarashga to‘g‘ri keladi. Masalan, yorug‘likning
bosimga ega bo‘lishini yoki fotoelektrik effekt hodisasini yorug‘-
likning kvant (zarra) tushunchasi orqali tushuntiriladi.
Yorug‘lik moddaga tushganda o‘z energiyasini moddaga beradi.
Natijada turli effektlar yuz berishi mimkin. Eng umumiy holda
yorug‘likni yutgan modda qiziydi, temperaturasi ko‘tariladi. Lekin
ko‘pincha yorug‘likning bir qismi issiqlikka aylanib, qolgan qismi
boshqa tur energiyalarga aylanadi.
Nurlanishning issiqlik ta’sirini tajribada payqash uchun
yig‘uvchi linzalardan foydalaniladi. Masalan, quyosh nurlarini
biror tez alangalanuvchi moddaga linza orqali fokuslab, shu
moddani yondirib yuborish yoki kuydirish mumkin.
Kuchli lazer
nurlari yordamida olmos kabi juda qattiq materiallarda juda ham
nozik teshiklar ochish mumkin. Demak, yorug‘lik energiyasining
ta’sirida qiyin eruvchan materiallarni eritib, bug‘lantirib yuborish
mumkin. Yer sirtining qizishi Quyosh nurlarining issiqlik ta’siri
tufayli yuzaga kelishi hammaga ayon hodisa.
Yerga nurlanish orqali kelayotgan energiyani Yer sharida barcha
sanoatda foydalanilayotgan energiyadan ham kattadir. Hisoblashlarga
www.ziyouz.com kutubxonasi
9 6
ko‘ra Yer sirtining har kvadrat metr ko‘ndalang kesimiga bir
sekundda o‘rtacha 1370 J energiya kelib tushar ekan.
Bu kattalik
Quyosh doimiysi
Quyosh doimiysi
Quyosh doimiysi
Quyosh doimiysi
Quyosh doimiysi deyiladi.
Yorug‘lik ta’sirida moddalardan elektronlar uchib chiqish
hodisasi tashqi
fotoelektr effekt
tashqi fotoelektr effekt
tashqi fotoelektr effekt
tashqi fotoelektr effekt
tashqi fotoelektr effekt deyiladi. Moddadan uchib
chiqayotgan elektronlarni
fotoelektronlar
fotoelektronlar
fotoelektronlar
fotoelektronlar
fotoelektronlar deb atash qabul qilingan.
Fotoelektr effekt, qisqacha fotoeffektning kashf etilishini 1887-
yildan hisoblagan ma’qul, chunki o‘sha yili Gers kuchlanish
berilgan elektrodlar oralig‘ini ultrabinafsha nurlar bilan yoritganda
uchqun chiqishi osonlashganini kuzatgan. Keyinchalik Galvaks,
A.G. Stoletov va boshqa bir qator tadqiqotchilarning sistematik
tajribalari shuni isbotladiki (1888- yillar),
Gers elektrodlaridan
yorug‘lik ta’sirida zaryadli zarrachalar ajralib chiqadi va gaz
molekulalarini ionlashtirib, uchqun chiqishiga sabab bo‘ladi.
A.G. Stoletov fotoeffektga doir tajribalarida birinchi bo‘lib
elektrodlar orasiga kichik kuchlanish berib ko‘rdi va u o‘ylagan
natija kutilgandan ham a’lo bo‘lib chiqadi. U o‘tkazgan tajribalarning
sxematik ko‘rinishi 76- rasmda keltirilgan.
Kuchli razryad nayidan chiqayotgan ultrabinafsha nurlar
Ò
to‘r orqali o‘tib rux plastinkaga tushadi va undan zaryadli zarralarni
urib chiqaradi. Bu zarralar zanjirga ulangan to‘rga tushadi.
Galvanometr orqali fototok oqadi. Demak, yorug‘lik ta’sirida manfiy
zaryadli zarralar ajralib chiqadi. Ultrabinafsha nurlar manfiy
zaryadlangan elektroskop kallagiga
tushganda elektroskop
yaproqchalari tezda yopilishini kuzatish mumkin bo‘ladi, ya’ni
elektroskop tez zaryadsizlanadi. Diqqat bilan kuzatilganda
zaryadlanmagan plastinka yorug‘lik ta’sirida musbat zaryadlanadi.
Bu hodisani judda sezgir elektroskopdan foydalangan holda
76- rasm.
76- rasm.
76- rasm.
76- rasm.
76- rasm.
M
T
www.ziyouz.com kutubxonasi
9 7
aniqlash mumkin. Demak, yorug‘lik ta’sirida ajralib chiqayotgan
zarralar zaryadi va ishorasini tekshirish zarur bo‘lib qoldi. 1898-
yilga kelib Leonard va Òomson ajralib chiqayotgan zarralarning
elektr va magnit maydonda burilishiga qarab
Do'stlaringiz bilan baham: 
