No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

e
m
ni aniqladilar.
Aniqlangan kattalik elektron degan zarraga mos ekanligi isbotlandi.
O‘tkazilgan tajribalar asosida A.G. Stoletov fotoeffekt uchun
quyidagi qonunlarni yaratdi:
1. Moddadan ajralib chiqayotgan fotoelektronlar soni modda
yoritilganligiga yoki unga tushayotgan yorug‘lik oqimiga chiziqli
bog‘liq, ya’ni:
N
Ô
~ E yoki N
Ô
~ Ô.
Demak, yorug‘lik moddaga tushayotgan yorug‘lik oqimiga to‘g‘ri
proporsional ekanþ
2. 
Moddadan uchib chiqayotgan fotoelektronlar energiyasi
moddaga tashqaridan tushayotgan yorug‘lik chastotasiga to‘g‘ri
proporsional, ya’ni:
E
0
~v,
v— yorug‘lik chastotasi.
3. 
Moddadan ajralayotgan fotoelektronlar soni moddaga
tashqaridan tushayotgan yorug‘lik chastotasiga bog‘liq emas.
4. 
Moddadan uchib chiqayotgan elektronlar energiyasi yorug‘lik
oqimiga bog‘liq emas.
Ftotoeffekt (tashqi fotoeffekt) qonunlarini o‘rganishda
quyidagi tajribadan foydalaniladi. Havosi so‘rib olingan shisha ballon
ichiga katod (fotokatod) va anod elektrodlari o‘rnatiladi. Shisha
ballonning yon tomonida maxsus o‘rnatilgan shisha kvars darchadan
yorug‘lik fotokatodga tushiriladi. Katodga manfiy, anodga musbat
kuchlanish beriladi. Anod zanjiridagi sezgir galvanometr fototokni
77- rasm.
77- rasm.
77- rasm.
77- rasm.
77- rasm.
K
A
o‘lchaydi (77- rasm).
Agar elektr manbayi zanjirga
ulanmagan bo‘lsa, katoddan ajrala-
yotgan elektronlarning juda oz qismi
anodga yetib keladi va galvanometr
kichik tokni ko‘rsatadi. Kalit ulansa,
maydon ta’sirida kichik energiyali
elektronlar ham anodga yetib borishi
mumkin.
7 — Fizika, 3- qism
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

9 8
Galvanometr orqali o‘tayotgan tok 
to‘yinish toki 
to‘yinish toki 
to‘yinish toki 
to‘yinish toki 
to‘yinish toki deyiladi. Agar
katod va anod orasiga berilayotgan maydon yo‘nalishini o‘zgartirsak
(manba qutblarini o‘zgartiriladi) va maydonni oshirsak, fototok
qiymati nolgacha pasayadi. Bu bog‘lanish 78- rasmda keltirilgan.
Agar elektrodlarning joylashishi, shakli o‘zgarsa va elektrodlar
orasidagi bo‘shliq buzilsa, fototok xarakteristikasi o‘zgaradi.
Elektrodlar uchun eng yaxshi shakl — sferik kondensatordir. Katod
sfera markazidagi kichik o‘lchamli shar, anod tashqi elektrod
sferasidir. 
I
0 
to‘yinish toki katod sirtiga, materialiga va tozaligiga
hamda temperaturasiga bog‘liq bo‘ladi.
Moddaga tushayotgan yorug‘lik intensivligini oshirsak,
to‘yinish tokining qiymati oshishini va fototok xarakteristikasi (volt-
amper xarakteristikasi —
VAX) koordinatalar o‘qiga nisbatan bir-
oz o‘ngga siljishini kuzatish mumkin. Bu qonun yorug‘lik
intensivligini keng sohada o‘zgartirib tekshirib ko‘rilgan. Olingan
natijalar yaxshi takrorlanadi.
78- rasmga nazar tashlasak, agar anodga teskari kuchlanish
berilsa, fototok qiymati biror —
U
0
kuchlanishda nolga teng bo‘ladi.
Bunda shunday xulosa chiqarish mumkin. Òeskari maydon katod-
dan katta tezlikda chiqayotgan fotoelektronlarni orqaga qaytaradi va
anodga tushishiga to‘sqinlik qiladi.
Agar fotokatod sirtiga tushayotgan yorug‘lik chastotasini
oshirsak, fototok nolga intiladigan kuchlanish qiymati yana ortar
ekan. Boshqacha aytganda, dastlabki berilgan
yonuvchi potensial
yonuvchi potensial
yonuvchi potensial
yonuvchi potensial
yonuvchi potensial —
U
0
katoddan chiqayotgan elektronlarni ushlab qololmas ekan.
Shunday qilib, yuqorida keltirilgan tajriba natijalaridan shunday
xulosa qilish mumkin: yorug‘lik ta’srida chiqayotgan elektronlarning
maksimal tezligini
 
2
max
2