|
4
Men Toshkentda o‘tog‘a bilan o‘rtoq Lenin haykali poyiga gulchambar qo‘ydim.
Ko‘rik bo‘lgich idora bordim.
Kelim-ketim mo‘l bo‘ldi, o‘ting-o‘ting undan-da mo‘l bo‘ldi.
Men bir burchakni olib o‘tirdim. Qo‘l qovushtirib o‘tirdim. To‘rga qarab o‘tirdim.
To‘rdagilar chapak chalsa, men-da chaldim. To‘rdagilar oyoqqa tursa, men-da turdim.
Men to‘rdan ko‘z uzmay o‘tirdim.
Shunda, to‘rimda o‘tirmish bir katta ko‘zlarini bet-boshim lo‘q etdi.
Men yuzlarimni devor burib o‘tirdim.
Sag‘aldan so‘g‘in ko‘z qirimda qaradim.
Katta hamon betimdan ko‘z olmadi.
Men yomon holda qoldim. Boshimni tizzam egdim. Oyoqlarim uchiga boqdim.
Men shu ko‘yi tag‘in ohista ko‘z ostimlab-ko‘z ostimlab qaradim.
Katta, ko‘zi o‘lgan qo‘yni ko‘ziday-o‘lgan qo‘yni ko‘ziday boqdi.
Men, joyimdan turib ketayin, dedim. Tag‘in, qo‘y, dedim. Kattalar oldida qoqilib ketib sharmanda
bo‘lma, dedim.
Kattalar biri qo‘yib, biri so‘zladi.
Bir katta bir nima o‘qib-o‘qib berdi.
Bir katta qo‘l peshlab-qo‘l peshlab e’tiroz bildirdi.
Bir katta yomon bo‘lib qoldi — ko‘ksini changallab-changallab tashqariladi.
Bir katta araz urib-araz urib jo‘nab qoldi.
O‘likko‘z katta hamon bet-boshimdan ko‘z ayirmadi.
O‘ynab qo‘yay, ko‘zlaringdan o‘ynab qo‘yay, men Surxonday olisdan keldim, qo‘y, picha
odamday o‘tirayin, dedim.
Qani edi, katta lo‘q ko‘zlarini bet-boshimdan olsa, qani edi!
Men muztar bo‘lib-muztar bo‘lib anjuman qaritdim.
5
Joynishinda:
— Nimalar bo‘layapti-a, katta? — dedim. O‘tog‘amiz qo‘l siltadi.
— Bari Daqqiyunusdan qolgan gaplar, — dedi. — Men ham bor, shu gaplar ham bor. Bular o‘zi
Tog‘ay Murod. Otamdan qolgan dalalar (roman)
www.ziyouz.com
kutubxonasi
96
besh-olti guruh. Besh-oltoviyam olg‘ir guruh. Bir-birini yeyman deydi. Aslida, birinchi so‘zlaganlarni
gapi juft gap. O‘shalarni mashinasini dalaga chiqarsa bo‘ladi. Ammo ikkinchi guruh yo‘l bermaydi.
Chunki ikkinchi guruhni ilmiy rahbari martabasi baland odam, o‘zim bo‘lsam deydi. Boshqalarni
bo‘lishini xohlamaydi. Nimaiki yangilik bor, kashfiyot bor — shung‘a sherik bo‘lgisi keladi. Aslida,
qo‘lini sovuq suvgayam urmaydi. Ammo hamma ishda, hamma ro‘yxatda nomim bo‘lsa, deydi.
Tayyor oshga egalik qilgisi keladi. Shu sabab, tish-tirnog‘i bilan qarshilik qiladi. Ilmda nima ko‘p —
kamchilik ko‘p, bo‘lmasa—topadi! Keyin, gapida turib oladi. Birida ilm zo‘r, birida martaba zo‘r,
birida orqa zo‘r. Bular dunyodan ana shunday bir-birini yeb o‘tib ketadi. O‘rtada o‘lgan-o‘lgan —
dehqon o‘lgan!
6
Ertalab mehmonxona oldida uzun bir avtobus bel bo‘ldi.
Avtobus bizni shahardan olis tajriba dalasi olib bordi.
Anjumanda so‘zlamish kattalar-da keldi.
Men o‘likko‘z katta nazari tushmasin deya, o‘zimni chet-chet oldim.
Bir katta dala boshida turmish paxta terish mashinasi oldida gap ochdi.
— Ko‘rikdan maqsad, — dedi katta, — kelajagi bor mashinalarni aniqlash, so‘ngra ularni
ommaviy ishlab chiqarishga tavsiya etishdir. Bu juda murakkab masala, yetti o‘lchab bir kesadigan
masaladir. Bunda asosan quyidagi uch narsaga e’tibor beriladi. Birinchi — tolani chanoqda qoldirmay
terish, ikkinchi — ko‘rak foizi, uchinchi—tolani moslamalar orqali paxtaidishga borib tushishidir.
Faqat mana shu talablarga javob bera olgan texnikagina agrotexnika talablariga binoan ommaviy
ravishda ishlab chiqariladi. Avvalo tarixdan bir sahifa. Ma’lumki, birinchi paxta terish mashinasi 1947
yilda yaratilgan. Shundan buyon to‘qsondan ziyod paxta terish mashinasi yaratilib, sinab ko‘rildi.
Ammo birontasiyam hamon talabga javob bermaydi. Shundan buyon izlanayapmiz, ilmiy ishlar
qilayapmiz, sinab ko‘rayapmiz. Ammo biron-bir ijobiy natijaga erisha olmayapmiz. Intilganga tole yor,
deydi xalqimiz. Shunday ekan, ilmiy izlanishda, sinovda davom etamiz. Sizlarni ishontirib aytamizki,
biz olimlar sizlarga ijobiy natijalar beradigan paxta terish mashinalari yaratib berishga va’da beramiz!
Mana, bugun navbatdagi yangi ishlab chiqarilgan mashinalarni sinab ko‘ramiz, ular jami o‘n yettita.
Lekin biz siz aziz dehqonlarning vaqtlaringizni olmaymiz. Shuning uchun shu o‘n yettita mashinaning
to‘rttasini sinab ko‘ramiz.
Sinovchi mexanizator birinchi turmish mashinani egat soldi.
Yangi mashina tozalab terdi. G‘o‘zani shipshiydamlab terdi. Chanog‘ida qoldirmay terdi.
Ammo xom ko‘saklarni chaynab-chaynab tashladi. Yulib-yulib tashladi. G‘o‘zapoyalarni g‘ajib-
g‘ajib tashladi. Tolani ko‘k barglar bilan bulg‘ab-bulg‘ab tashladi.
Katta chaynab tashlanmish ko‘saklarni oldi.
— Yangi mashinani ana shu ishi agrotexnika qoidalarigz mos kelmaydi, — dedi katta. —Olimlarni
endigi vazifasi buni o‘ylab ko‘rib, bartaraf etishdir. Olimlar mazkur mashina ustida ishlayotganlariga
mana, yigirma yil bo‘lmoqda. Bu olimlarni ishi shundan iboratki, ular shu vaqtgacha ishlatilib
kelinayotgan paxta terish mashinalaridagi urchuq barabanlaridan voz kechish yo‘lidagi urinishlardir.
Bu loyihani afzalligi shundaki, unda tik tayyoqchalar o‘rnatilgan bo‘lib, tayoqchalarga qator lappaklar
joylashtirilgandir. Xuddi ana shular g‘o‘za tevaragida aylanib, tolani tortib oladi. Ta-ak, endi
navbatdagi yangi mashinani sinovdan o‘tkazamiz. Bu mashina ijodkori mashinada o‘tirgan olimdir. U
kishi hozir o‘z mashinasida o‘zi mexanizatorlik qiladi. Bu mashinaga ham xuddi haligiday lappaklar
o‘rnatilgan bo‘lib, ammo bunisi bir oz farq qiladi. Bu mashina juda nozik, aniqrog‘i, juda bo‘sh. Ya’ni,
paxtani birchanoq qilib terib ketadi. Tolalar chanoqda chuvalib, dala oppoq bo‘lib qoladi. Aniqrog‘i,
bu mashina chala teradi. Ammo bu mashinaning ham afzal tomonlari bor. Masalan, uni ishlatish oson,
qulay. Boshqa mashinalardek, uning urchuqlarini hadeb yuvavermaysiz. Mazkur mashina lappaklarini
Tog‘ay Murod. Otamdan qolgan dalalar (roman)
Do'stlaringiz bilan baham: |
