Mumtoz fors tilining ayrim xususiyatlari

48-amaliy mashg’ulot
MUMTOZ FORS TILINING AYRIM XUSUSIYATLARI

Reja:

1. 
   Mumtoz fors tilida ro ko‘makchisining qo‘llanishi.
   
2. 
   Mumtoz fors tilida o‘tgan zamon davom fe’li.
   
3. 
   بودن budan fe’lining mumtoz fars tilida qo‘llanishi.
   
4. 
   Mumtoz fors tilida egalik affikslari haqida.
   

Tayanch so‘zlar:
را ro ko‘makchis, o‘tgan zamon davom fe’li, بودن budan fe’lini, egalik affikslari haqida.

1. 
   Mumtoz fors tilida ro ko‘makchisining qo‘llanishi.
   

Hozirgi fors tilida را – ro ko‘makchisi vositasiz to‘ldiruvchi belgisi sifatida ishlatilib, o‘zbek tilidagi tushum kelishigi anglatgan ma’nolarga mos keladi. lekin mumtoz fors tilida را – ro ko‘makchisining vazifasi birmuncha keng bo‘lib, vositasiz to‘ldiruvchidan tashqari, vositali to‘ldiruvchi ma’nolarini ham bildirgan.
1.را – ro ko‘makchili to‘ldiruvchi ish-harakatning biror shaxs yoki boshqa bir jonli narsaga qaratilganligini bildiradi va kimga? nimaga? degan savolga javob beradi دانشمندی پسرانرا گفت doneshmandi pesaronro go’ft – Bir donishmand o‘g‘illariga dedi. بازی خروسرا گفت bozi xo‘rusiro go’ft – bir burgut bir xo‘rozga dedi.
2. Borlik, mavjudlik ma’nolarini ifodalagan fe’llar boshqargan را – ro ko‘makchili to‘ldiruvchi biror narsaga ega bo‘lgan? predmet yoki shaxsni bildiradi: وزیری را دختری بود بسیار عاقل vaziriro do‘xtari bud besyor oqel – bir vazirning juda aqilli bir qizi bor edi.
3.شنیدن shenidan (eshitmoq),گفتن go‘ftan (aytmoq) fe’llari boshqarganرا ro ko‘makchili to‘ldiruvchi biror narsa yoki shaxs haqida, to‘g‘risida borayotgan gap yoki suhbatni bildiradi: پادشاهی را شنیده ام که ... podshohipo shenideam ke... bir podshoni eshitdimki ... .

2. 
   Mumtoz fors tilida o‘tgan zamon davom fe’li.
   

Mumtoz fors tilida o‘tgan zamon davom fe’li aniq o‘tgan zamon fe’li shakli oldiga همی hami va oxiriga ی – i qo‘shimchasini keltirish bilan hosil qilinadi.
همی رفتی hami rafti – borardi همی پرسیدی hami po‘rsidi – so‘rardi
Ba’zan ی – i qo‘shimchasining tushib qolish hollari ham uchraydi. Bunda o‘tgan zamon davom fe’li aniq o‘tgan zamon shakliga hami old qo‘shimchasini keltirish orqali yasaladi.
همی رفت hami raft – borardi, همی پرسیدی hami po’rsid – so‘rardi.
Lekin fors tilinig keyingi taraqqiyot davrida aks holni ko‘ramiz, ya’ni o‘tgan zamon davom fe’lining yasalishidaی – i qo‘shimchasi saqlanib, همی hami old qo‘shimchasi tushib qolgan. Odatda ی – i qo‘shimchasi fe’l oxiriga, shaxs-son qo‘shimchalaridan so‘ng qo‘yilgan va buی – i fors tili grammatikasidaیای استمراری yo-ye estemrori deb ataladi.. رفتیrafti –borardi, پرسیدی po’rsidi– so‘rardi.
حکیمی هر گاه به گورستان رفتی hakimi hargoh be go‘reston rafti – Bir tabib hamisha mozorga borardi.
یای استمراری yo-ye estemrori vositasida yasalgan o‘tgan zamon davom fe’li aniq bo‘lmagan shart ergash gapda ham keng qo‘llanadi.
اگر ژاله هر قطره ای در شدی
چو خرمهره بازار از آن پر شدی
agar jole har qatrei do‘r sho‘di chu xarmo‘hre bozor az on po‘r sho’di – Agar shudringning har tomchisi dur bo‘lganda edi, chig‘anoq kabi bozor u bilan to‘lgan bo‘lardi. (Sa’diy)
yo-ye estemrori asosan 1 shaxs birlik va 111 shaxs birlik va ko‘plik shakllarda ishlatilgan: رفتمی raftami – borardim, رفتی rafti – borardi, رفتندی raftandi – borardilar.

3.