14
Mavzu: 8. Ta’lim geografiyasi
R e j a:
1.Ta’lim geografiyasi ob’yekti va predmeti
2. Ta’lim tizimining turlari
3. Ta’lim tizimidagi amalga oshirilayotgan islahotlar
Ta’lim geografiyasi aholining ma’rifiy va ma’naviy ehtiyojlarini qondirib, u
insonning yuksalishi va jamiyatning taraqqiyoti uchun tabiiy zaruriyat bo’lgan ma’rifiy
salohiyatning turlari, tarkibi, tuzilishi va ularning hududiy tashkil etilishi hamda
rivojlanishini o’rganadi.
Ta’lim geografiyasining o’rganish ob’yekti muayyan bir hududdagi ta’lim tizimi
bo’lsa, uning predmeti ta’lim tizimidagi
maktabgacha, maktab, akademik litsey, o’rta-
maxsus va kasb-hunar ta’limi, oliy ta’lim, oliy ta’limdan keyingi ta’lim muassisalarining
faoliyati, hududiy o’ziga xos xususiyatlarini o’rganishdan iboratdir.
Ta’limni geografik jihatdan ikkita tarmoqqa ajratish mumkin, birinchisi ta’lim tizimi
va to’ri, ikkinchisi uning hududiy joylashuvidir. Ta’lim tizimining aynan joylardagi vaziyati
ko’p jihatdan hududlar tabiiy, iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi
bilan chambarchas
bog’liqligini inkor etib bo’lmaydi. Shu o’rinda avvalambor ta’lim tizimining turlari bir-
biridan farq qilishini ko’rsatish lozim.
Respublikamizning mustaqillikka erishuvi ta’lim tizimi taraqqiyotiga ijobiy ta’sir
ko’rsatdi. Milliy pedagogik tafakkur ta’sirida ta’limni sog’lomlashtirish jarayoni boshlandi.
Uzoq vaqt mobaynida tashqi dunyodan uzib qo’yilgan, o’zga mamlakatlar tarixiy
tajribasidan ham, milliy-ma’rifiy-pedagogik merosdan ham bahramand bo’lmagan milliy
pedagogika jahon maydoniga chiqdi. Erishilgan natijalarni o’zgalarniki bilan qiyoslash,
boshqalardagi ijobiy jihatlarni o’zlashtirish imkoni paydo bo’ldi. 1992 yil 8-dekabrda qabul
qilingan O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida
jamiyatda hukmron mafkura
bo’lishi mumkin emasligi belgilandi va xalq ta’limi oldiga barkamol hamda e’tiqodi, milliy
ongi shakllangan, millati, o’z tarixini biladigan va undan faxrlanadigan shaxsni
shakllantirish vazifasi qo’yildi.
O’zbekiston Respublikasining ”Ta’lim to’g’risida”gi qonuni (1992 yil 2 iyul
ь
) xalq
ta’limi tizimi faoliyati yo’nalishini belgilab beruvchi hujjat bo’ldi. Mazkur qonun to’plangan
ijobiy jihatlarni saqlab qoldi, illatlarni anglab olishga xizmat qildi,
eski tizimdan yangisiga
o’tishda ko’prik vazifasini o’tadi. 1992 yildagi “Ta’lim to’g’risida”gi qonun o’z vaqtida
muhim bo’lgan bo’lsa-da, ammo ta’lim tizimini isloh qilishning amaliy chora-tadbirlari,
ta’lim-tarbiya va o’quv jarayonlarining tarkibini, bosqichlarini bir-biri bilan uzviy bog’lash,
ya’ni uzluksizlikni ta’minlash muammolarini yecha olmadi. Jumladan, ilmiy asoslanmagan
11-yillik umumiy o’rta ta’limga o’tilganligi yuqoridagi fikrni tasdiqlaydi.
Eng asosiy
kamchilik bu-o’sib kelayotgan avlodni mustaqil fikrlashga o’rgatmaslik, mehnat faoliyatiga
tayyorlamaslik muammosining paydo bo’lganligi edi.
Yuqorida ta’kidlangan qator kamchilik va muammolarni tugatish istagi 1997 yil 29
avgustda qabul qilingan O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi yangi qonuni
va Kadrlar tayyorlash milliy dasturining yaratilishiga sabab bo’ldi.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturi O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim
to’g’risida”gi qonuni qoidalariga muvofiq holda, milliy tajribaning tahlili va ta’lim tizimida
jahon miqyosidagi yutuqlar asosida tayyorlangan bo’lib, yuksak umumiy hamda kasb-hunar
15
madaniyatiga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, ijtimoiy-siyosiy
hayotda mustaqil ravishda
mo’ljalni to’g’ri ola bilish mahoratiga ega bo’lgan, istiqbol vazifalarni ilgari surish va hal
etishga qodir kadrlarning yangi avlodini shakllantirishga yo’naltirgandir. Milliy dastur
muammolar va kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh qilish omillari, milliy dasturning
maqsadi, vazifalari va uni ro’yobga chiqarish bosqichlari, kadrlar
tayyorlashning milliy
modeli, kadrlar tayyorlash tizimini rivojlantirishning asosiy yo’nalishlari, milliy dasturning
ro’yobga chiqarishga doir tashkiliy chora-tadbirlar kabi bo’limlardan iborat.
O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonunining mohiyatini o’zida
aks ettirgan bu dastur respublika ta’lim tizimining istiqboli va munavvar kelajagini o’zida
aks ettirib, uni kompleks rivojlantirishga qaratilgan. O’zbekistonda ta’lim tizimini
rivojlantirishda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2004 yil 19 fevraldagi “2004-2008
yillarda maktab ta’limini rivojlantirish dasturini tayyorlash chora-tadbirlari to’g’risida”gi,
2004 yil 21 maydagi “2004-2009 yillarda maktab ta’limini rivojlantirish davlat umummilliy
dasturi to’g’risida”gi farmoni, 2006 yil 31 maydagi “Umumta’lim maktablari o’quvchilarini
darsliklar bilan ta’minlash tizimini takomillashtirish borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar
to’g’risida”gi qarori katta ahamiyatga ega bo’ldi. O’zbekiston Respublikasi xalq ta’limi
sog’lom milliy g’oyalarga, umuminsoniy qarashlarga asoslangan holda taraqqiy etmoqda.
Xalq ta’limini barcha bo’g’inlari o’z faoliyatining muayyan yo’nalishiga ega va o’quv-
tarbiya ishlariga doir barcha pedagogik hujjatlar shu yo’nalishga asoslangan holda
tayyorlanadi. Shu boisdan, ta’lim geografiyasining mohiyati
va mazmuni respublikamiz
hamda ba’zi rivojlangan mamlakatlar ta’lim jarayonidagi ahvol, davlatning bu boradagi olib
borayotgan siyosati, asosiy yo’nalishlari hamda hududiy tafovutlari doirasida o’z aksini
topadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
